Prace terenowe – procesy geomorfologiczne

Prace terenowe w początkowej fazie opierają się na opisie i rozpoznaniu otaczających nas form rzeźby. Są one prowadzone punktowo. Jeśli zatem widzimy wysoką na kilkanaście metrów krawędźkrawędź erozyjna/skarpakrawędź (skarpę), po której wspinamy się codziennie w drodze do szkoły, to na przykład możemy dokonać jej pomiaru schodkowego albo pomiaru klinometremklinometrklinometrem.

R1KwBF9GgDTih

Grafika przedstawia klinometr. Kształtem przypomina klasyczny termometr. Na środku skali znajduje się linia pomiarowa. Gdy obie osoby używające urządzenia stoją w linii prostej to nachylenie wynosi 0%.

Obserwacja otoczenia skarpy, np. jej położenie w pobliżu rzeki, może być wskaźnikiem dotyczącym jej powstania (odpowiedź na pytanie: jak?), gdyż zazwyczaj wysokie krawędzie są wynikiem erozyjnej działalności pobliskiej rzeki bądź związane są z odpływem olbrzymich mas wód podczas recesji lądolodu. Przykładowo obiekty uniwersyteckie przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie znajdują się na wysoczyźnie zbudowanej z glin lodowcowych, a wysoka skarpa tuż na ich zapleczu jest rezultatem działalności wód roztopowych.

R1Ft4ZvaldAjL

Zdjęcie przedstawia widok na Warszawę. Na pierwszym planie jest Wisła. Przy brzegu znajduje się barka. Dalej jest deptak, drzewa, ulica. W tle są zabudowania Starego Miasta.

Niektóre informacje o procesach mających miejsce na skarpie mogą pochodzić z obserwacji roślinności i infrastruktury w jej pobliżu. Charakterystycznie pochylone drzewa, słupy lub ogrodzenia świadczą o aktywnych ruchach masowych, takich jak np. spełzywanie. Z kolei pionowe pęknięcia w budynkach mogą świadczyć o niebezpiecznym osuwaniu.

R13quffCk5byT

Zdjęcie przedstawia ruchy masowe. Na stokach góry znajdują się ścieżki osuniętego materiału skalnego. Pomiędzy nimi jest trawa oraz drzewa iglaste.

Występowanie płaskich, mało urozmaiconych obszarów, gdzie przeważają pola uprawne i działalność rolnicza, może być wynikiem obecności lądolodu, akumulacji glin lodowcowych i późniejszego niszczenia (denudacji) obszaru (wysoczyznawysoczyznawysoczyzna płaska) lub też obecności jeziora zastoiskowego przed czołem lądolodu i horyzontalnej akumulacji osadów zastoiskowych (równina zastoiskowa). Płaskie obszary z lasami iglastymi stanowią zazwyczaj obszerne pola sandrowesandrsandrowe będące wynikiem działalności wód roztopowych wypływających z lądolodu. Z kolei obszary pofałdowane (pomijając obszary górskie i wyżynne) są z reguły wynikiem intensywnej działalności lodowcowej ostatniego zlodowacenia w Polsce, gdzie mogły powstawać wysokie moreny, ozy, kemy czy jeziora wytopiskowe. Zasadniczo tego typu obszary określa się mianem wysoczyzny falistej.

R1GMMybUeGoGV

Zdjęcie przedstawia pole uprawne. Na pierwszym planie znajduje się zboże. Dalej są trzy wysokie drzewa oraz jedno niższe. W tle jest skupisko drzew.

R8rwzZLGDCrjH

Zdjęcie przedstawia obszar młodoglacjalny. Na pierwszym planie znajdują się nieregularne niewysokie wzniesienia pokryte trawą. Obok pasą się owce. Dalej jest droga. W tle są kolejne wzniesienia.

Prace terenowe – procesy geologiczne

Rozpoznanie procesów geologicznychprocesy geologiczne i geomorfologiczneprocesów geologicznych możliwe jest poprzez płytkie (kilkadziesiąt centymetrów do 2 metrów) wiercenia przy użyciu tzw. sondy okienkowej albo poprzez eksplorację istniejących już odsłonięć geologicznych, do których należą kamieniołomy i kopalnie odkrywkowe. Wiercenie ręczne jest obserwacją jedynie punktową, która raczej nie pozwala na prześledzenie charakteru i przebiegu warstw skalnych. umożliwia natomiast zredagowanie podstawowego opisu i rozpoznanie podłoża, po którym się przemieszczasz. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku naturalnych bądź sztucznych odsłonięć geologicznych, gdzie możliwy do prześledzenia jest przebieg warstw skalnych. Dokonując pomiarów biegu i upadubieg i upadbiegu i upadu tychże warstw, określa się ich kierunek i kąt nachylenia.

Rg7z386ohn7Lf

Grafika przedstawia przebieg warstw skalnych. Są one ułożone ukośnie. Na górze znajduje się bieg warstwy a na dole jej upad.

Ogólne spojrzenie na skałę pozwala określić jej barwę, twardość czy charakter przełamuprzełamprzełamu. Przy bliższej obserwacji skał i osadów można rozpoznać ich skład – wielkość i typ składników (minerałów) je budujących, ich orientację czy obecność skamieniałości. Te informacje służą do finalnego rozpoznania skały i określenia, w jaki sposób ona powstała.

Największych trudności przysparza geologowi‑detektywowi odpowiedź na pytanie, kiedy dana skała powstała albo kiedy dany proces miał miejsce. W tym celu stosuje się datowanie, czyli próbę określenia wieku skały, osadu bądź zdarzenia. Precyzyjne wydatowanie i określenie wieku (np. w tysiącach lat) jest niezwykle skomplikowane i wymaga szeregu analiz laboratoryjnych i matematyczno‑fizycznych. Pozwala jednak na przypisanie dość konkretnej daty skałom lub zdarzeniom geologicznym i jest określane mianem datowania bezwzględnego. Z kolei w praktyce terenowej bardziej powszechne jest datowanie względne, w którym w oparciu o następstwo skał lub form rzeźby można stwierdzić, która z nich jest starsza, a która młodsza.

RwQt1WnwflXv5

Grafika przedstawia datowanie względne i bezwzględne. Na środku ustawione na sobie są różne skały. Datowanie względne polega na określeniu, które są najstarsze, a które najmłodsze. Natomiast datowanie bezwzględne polega na określeniu dokładnego wieku np. na samym dole skały mają 140 plus minus 10 milionów lat a na samym górze 120 plus minus 5 milionów lat.

Słownik