Przeczytaj
Biom (gr. bíos – życie) jest największą jednostką biocenotyczną, występującą w jednorodnej strefie klimatycznej. Obejmuje zespoły roślinne i zamieszkujące je gatunki zwierząt. Biomy lądowe to rozległe obszary o pasowym, równoleżnikowym układzie. W przyrodzie nie mają wyraźnych granic i przechodzą stopniowo jedne w drugie, tworząc strefy graniczne zwane ekotonami.
Rozmieszczenie biomów
Rozmieszczenie biomów lądowych związane jest z temperaturą oraz ilością opadów w danej strefie klimatycznej. Biomy mają charakterystyczny – zależny właśnie od klimatu i gleby – typ roślinności, odmienny pod względem gatunkowym w różnych miejscach na Ziemi. Podobieństwo roślinności w biomach nie wynika z pokrewieństwa gatunków, ale z jej przystosowania się do warunków środowiska. Działanie roślinności i czynników klimatu wpływa na tworzenie i zasobność glebyzasobność gleby, która z kolei warunkuje rozwój formacji roślinnej.
Charakterystyka biomów
Klasyfikacja biomów może uwzględniać ich ogólną bądź szczegółową charakterystykę.
Bezleśny obszar w strefie podbiegunowej. Sezon wegetacyjnySezon wegetacyjny trwa tu tylko od 2 do 3 miesięcy. Zima jest mroźna i długa, lato krótkie i chłodne. Gleby są płytkie, słabe, z wieczną zmarzliną. Typowa roślinność tundry to karłowate drzewa (wierzby, brzozy), krzewinkikrzewinki (głównie wrzosowate, np. zimnica lapońska, chamedafne północna) oraz rośliny kępkowe: trawy (np. kostrzewy), turzyce, sity i rośliny poduszkowe (np. skalnice, mchy). Występuje też wiele gatunków porostów. Zwierzęta to np. lisy polarne, zające bielaki, lemingi, renifery, woły piżmowe, puchacze śnieżne.
Borealny las iglasty. Sezon wegetacyjny trwa tu od 3 do 5 miesięcy. Zima jest długa, mroźna i śnieżna; lato krótkie i ciepłe. Gleby są ubogie, bielicowe, płytko rozmarzające (na głębokości kilkudziesięciu cm wieczna zmarzlina). Oprócz drzew iglastych (głównie świerków, jodeł, modrzewi) rzadko występują brzozy i topole. Podszyt jest niewielki, w runie obecne są krzewinki, licznie występują porosty. Charakterystyczne dla tego biomu są duże torfowiska. Zwierzęta tajgi to np. łosie, rosomaki, rysie, wiewiórki, wilki, głuszce, jemiołuszki.
Lasy z drzewami, które zrzucają liście na zimę, to biom sezonowy. Występuje w nim okres suszy fizjologicznejsuszy fizjologicznej, charakterystyczny dla klimatu umiarkowanego ciepłego, z ciepłym latem i łagodną zimą. Gleby są żyzne, próchnicze. To lasy, które znamy i z Polski – grądy, łęgi, bory mieszane z piętrowym układem roślinności. Wśród drzew występują m.in. dęby, buki, graby i olchy; wśród krzewów – kaliny koralowe, bez czarny. W runie występują krzewinki, paprocie i mchy. Zwierzęta lasów liściastych to np. ryjówki, gryzonie, sarny, dziki, lisy, płazy i gady, sójki, sikory, dzięcioły.
Zbiorowiska roślinne, w których występują drzewa i krzewy o skórzastych, wiecznie zielonych liściach. Lasy zrzucają liście na zimę. Występują w strefie podzwrotnikowej. Deszcze padają podczas łagodnej zimy, a lato jest suche i gorące – stąd przystosowania roślin do ograniczenia transpiracji (oszczędzania wody). Ich liście są skórzaste, często łuskowate lub zredukowane w kolce albo pokryte kutneremkutnerem. Gleba jest średnio żyzna, bogata w związki żelaza. Rośliny to m.in. dęby korkowe, dęby ostrolistne, pistacje, (w Australii – eukaliptusy), mirty, juki, krzewinki i rośliny bogate w olejki eteryczne (np. tymianek, lawenda, rozmaryn, wawrzyn). Zwierzęta to np. dzikie owce (muflony), daniele, króliki, szakale, sępy.
W strefie klimatu umiarkowanego do biomów tego typu należą: step (na obszarach Europy i Azji), puszta (w Wielkiej Nizinie Węgierskiej), preria (w centralnej części Ameryki Północnej), pampa (w Ameryce Południowej). Są to bezleśne, płaskie, trawiaste obszary, z roślinnością zamierającą z powodu suszy podczas gorącego lata. Zima jest tu mroźna, z niezbyt grubą pokrywą śnieżną. Na otwartych przestrzeniach wieją silne wiatry. Gleba jest drobnoziarnista, żyzna. Oprócz traw rosną tu rośliny zielne, bardzo rzadko drzewa. Zwierzęta to głównie kopytne (np. bizon, koń), a także gryzonie, pieski preriowe, kojoty, susły, myszołowy, węże i jaszczurki oraz owady (np. szarańczaki).
Występują w okolicy równika. Pora sucha może tu trwać nawet osiem miesięcy. Porę deszczową charakteryzują intensywne opady. Temperatura na sawannie wynosi stale od 24 do 29°C, co sprzyja pożarom. Drzewa, często o kolcach i drobnych liściach, np. akacje, występują pojedynczo lub w niewielkich skupieniach. Typowe zwierzęta to antylopy, bawoły, słonie i zebry, nosorożce, lwy, hieny. Dominującą grupą są owady, w tym termity.
Pustynie i półpustynie to suche biomy głównie klimatu zwrotnikowego. Ich charakterystycznymi cechami są duża amplitudaamplituda temperatur między dniem a nocą oraz nieregularne opady. Gleba jest bardzo uboga, piaszczysta i kamienista. Rosną tu kaktusy, niewielkie krzewy i trawy. Niektóre rośliny kwitną i wydają nasiona tylko w krótkim czasie po opadach deszczu. Zwierzęta to owady i pajęczaki, gady, także lisy pustynne i wielbłądy.
Występują w strefie równikowej, bez sezonowości, z wysoką, wyrównaną w ciągu roku (o małej amplitudzie) temperaturą i obfitymi opadami. Panuje w nich bardzo duża wilgotność powietrza. Gleba jest gliniasta z niewielką ilością próchnicy. Lasy deszczowe mają obfitą (ponad 100 gatunków drzew) i zróżnicowaną roślinność – charakterystyczne są epifityepifity i pnącza oraz bardzo wysokie drzewa, często z korzeniami szkarpowymikorzeniami szkarpowymi będącymi formą korzeni podporowych. Zwierzęta to głównie małpy, papugi, liczne płazy, gady i owady (w tym motyle).
Słownik
wielkość wychylenia od przeciętnej; amplituda temperatury – różnica między najniższą a najwyższą zmierzoną temperaturą
(gr. Boreas – wiatr północny*) znajdujący się na północy
rośliny samożywne żyjące w koronach drzew, na pniach itp., do których przytwierdzają się dzięki chwytnikom lub korzeniom czepnym; wodę pobierają z atmosfery bezpośrednio lub za pomocą korzeni powietrznych; epifitami są np. storczyki, porosty, mchy, paprocie i bromelie
ogólny typ zbiorowiska roślinnego w związku z dominującą formą życiową roślin
roślina wieloletnia o zdrewniałych pędach, nieprzekraczająca 50 cm wysokości, często rozgałęziona na liczne, równorzędne, płożące się pędy
u roślin gęsta powłoka z martwych włosków – przekształconych komórek skórki, wypełnionych powietrzem (co nadaje im srebrzystą barwę)
deficyt wody w roślinie spowodowany brakiem możliwości jej pobrania z gleby, np. w wyniku zasolenia (stężenie roztworu glebowego wyższe niż komórek) lub mrozu (woda zamarznięta, lód)
forma korzeni podporowych; silnie spłaszczone korzenie boczne, rosnące prostopadle do pnia i tworzące listwy podpierające drzewo
część roku sprzyjająca rozwojowi roślinności ze względu na temperaturę i wilgotność
łączna zawartość mikro- i makroelementów w glebie dostępnych dla roślin; zależy od typu i odczynu gleby oraz obecności materii organicznej (związków próchniczych)