Definicja prawa

Prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Definicja ta odpowiada pozytywistycznemu ujęciu prawa, które akcentuje zależność między państwem a prawem i przymusem państwowym. W teorii i filozofii prawa często przeciwstawia się prawo pozytywne, obowiązujące w danym państwie w określonym czasie, prawu naturalnemuprawo naturalneprawu naturalnemu (objawionemu przez Boga lub wyrażającemu przyrodzoną godność człowieka), które jest niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa przez nią stanowionego.

Koncepcje prawa

Koncepcje prawa naturalnego wskazują na obowiązywanie norm natury w porządku pozytywnym i na ich nadrzędność w stosunku do norm stanowionych. Ostre przeciwstawienie prawa naturalnego prawu pozytywnemu straciło obecnie na znaczeniu. Uznaje się bowiem, że rolą prawa naturalnego jest dostarczanie wzorców, standardów, którym powinno odpowiadać prawo stanowione. Nie bez wpływu na taki stan rzeczy pozostają doświadczenia systemów totalitarnych XX w. W niedemokratycznych reżimach politycznych prawo naturalne pozwala bowiem na uzasadnienie oporu wobec władzy, a następnie dostarcza podstaw do budowy nowego porządku prawnego.

RwKaQr9ZMR12E1

Zdjęcie przedstawia starszą, szczupłą kobietę w sukience. Kobieta trzyma w rękach dużą kartę z anglojęzycznym tekstem.

Tendencja ta znalazła wyraz po II wojnie światowej w preambule Powszechnej deklaracji praw człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, w której czytamy:

W ten sposób deklaracja potwierdza istnienie praw niepochodzących z woli państwa, ale wynikających z samej istoty człowieczeństwa. Podobne uznanie (włączenie) norm prawa naturalnego do prawa pozytywnego ma miejsce w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w której preambule zapisano:

Art. 30 potwierdza natomiast, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona są obowiązkiem władz publicznych.

Podstawowe funkcje prawa

Zespół norm postępowania, jakim jest prawo, pełni w życiu społecznym określone funkcje. Do najczęściej wskazywanych należą:

Funkcję stabilizacyjną prawo spełnia przez utrwalanie uznanego za optymalny układu społeczno‑gospodarczego. Szczególne znaczenie ma w kontekście tej funkcji konstytucja, która określa podstawowe zasady ustrojowe państwa oraz system aksjologicznysystem aksjologicznysystem aksjologiczny, na którym ma się opierać system prawny. Prawo nie jest jednak systemem statycznym, reaguje również na zmiany zachodzące w stosunkach społecznych, a nawet może je stymulować. Dlatego też można mówić o dynamizującej funkcji prawa.

Normy prawnenorma prawnaNormy prawne mogą sprzyjać rozwojowi określonych form życia społecznego i publicznego. Jako przykład podać można rozwój społeczności lokalnych w Polsce, który po likwidacji powiatów w latach 70. XX w. został gwałtownie zahamowany, po czym – po reformie i wprowadzeniu samorządu terytorialnego – przywrócony.

Prawo pełni również istotną funkcję w zakresie kontroli i formowania zachowań człowieka - jest to funkcja kontrolna - oraz rozwiązywania konfliktów na gruncie zaspokajania potrzeb. W tym kontekście można mówić o funkcji ochronnej, polegającej na przeciwdziałaniu zagrożeniom i umacnianiu wartości istotnych ze społecznego punktu widzenia, oraz o funkcji organizacyjnej, polegającej na tworzeniu i rozbudowywaniu instytucjonalnych warunków życia społecznego i wpływaniu na koordynację życia zbiorowego.

Motywem tworzenia i upowszechniania prawa jest wprowadzanie lub utrwalanie pewnych wzorców postępowania, wyrabianie trwałych przekonań, skłonności i nawyków za pomocą norm prawnych, którym adresaci powinni się podporządkować. Opisana perswazyjna rola prawa wskazuje na jego funkcję wychowawczą. Kształtowanie ludzkich postaw mieści się w samej istocie prawa. Funkcja wychowawcza łączy się bezpośrednio z funkcją represyjną prawa, polegającą na oddziaływaniu przez obawę przed dolegliwościami, jakie mogą spotkać osoby naruszające normy prawne.

Słownik