Protisty (Protista) to grupa parafiletycznagrupa parafiletycznagrupa parafiletyczna. Oznacza to, że została sztucznie utworzona i obejmuje organizmy, które są ze sobą słabo spokrewnione. Z tego powodu charakteryzują się one ogromną różnorodnością pod względem morfologicznym i funkcjonalnym.

RuE4ZNedDSB1A

Zdjęcie w powiększeniu przedstawia pancerzyki otwornic, które posiadają skomplikowaną budowę. Na górze po lewej znajduje się Ammonia beccarii, której pancerzyk ma kształt spłaszczonej kuli z nieregularnymi, skupiającymi się wokół centrum wcięciami. Na górze po prawej widać pancerzyk Elphidium excavatum clavatum kształtem zbliżony do muszli ślimaka; od środka muszli promieniście odchodzą do jej krawędzi nieregularne wgłębienia. Na dole po lewej znajduje się muszla Eggerella advena w kształcie stożka zbudowanego z połączonych ze sobą kulistych elementów. Na dole z prawej strony widoczna jest muszla Buccella frigida. Pancerzyk ma formę spłaszczonej kuli z wzorkiem w kształcie sześcioramiennej gwiazdy.

Protisty są kosmopolitycznymiorganizmy kosmopolitycznekosmopolitycznymi organizmami o prostej, lecz zróżnicowanej budowie. Występują wśród nich formy jednokomórkowe, kolonijne i wielokomórkowe. Wielkość jednokomórkowców waha się od kilku mikrometrów do kilku milimetrów. Formy wielokomórkowe, w przeciwieństwie do np. roślin czy zwierząt, nie tworzą tkanek.

RNHarcgX8A9OA

Fotografia spod mikroskopu przedstawia pełzaka - amebę jako przykład organizmu jednokomórkowego. Ma nieokreślony, nieregularny kształt, w jej środku widoczne są chaotycznie porozrzucane, niewielkie elementy. Znajduje się na niebiesko – zielonym tle.

R1dRxMHerOzHk

Na ilustracji znajdują się eugleny zielone jako przykład wiciowca, jednokomórkowego protista. Są bardzo liczne, zazwyczaj w kształcie wrzecionowatym, czasem nieco spłaszczonym. Ich zieloną barwę powodują wypełniające je chloroplasty. Mają długą wić wychodzącą z gardzieli oraz pomarańczowoczerwoną plamkę oczną.

RTkhXindJVBcw

Na ilustracji znajduje się świdrowiec gambijski będący przykład świdrowca, jednokomórkowego protista. Ma podłużny, wrzecionowaty kształt, z jednej strony mocno zwężony. Od wąskiego czubka do jego połowy ciągnie się bladoróżowa pręga, reszta ciała jest brązowa. Znajduje się na czarnym tle.

R1EFRUv6WsTZ9

Na ilustracji znajduje się Asterionella formosa należąca do okrzemek, która jest przykładem protista występującego w formie kolonii. Pojedyncze okrzemki są mają pałeczkowaty kształt, miejscami są przejrzyste, a miejscami posiadają kolor czerwony. Łączą się w jednym miejscu i tworzą promienistą, regularną strukturę składającą się z ośmiu organizmów. Znajdują się na pomarańczowym tle.

R1EKe4TWmuvLu

Na fotografii znajduje się morszczyn będący przykładem organizmu wielokomórkowego. Leży na żółtym piasku na plaży. Roślina zbudowana jest z trzech części: ryzoidu – odpowiednika korzeni, kauloidu – odpowiednika łodygi oraz fylloidu – odpowiednika liści. Taśmowe ciało wegetatywne opatrzone jest pęcherzami pławnymi w postaci owalnych tworów przytwierdzonych do łodygi.

Większość protistów jednokomórkowych może aktywnie się przemieszczać. Sposób poruszania się związany jest z ich budową. Ze względu na rodzaj organelli ruchu protisty jednokomórkowe dzieli się na: pełzaki (Amoeba), wiciowce (Euglena virdis) oraz orzęski (Ciliata). Gatunki należące do pełzaków wykonują ruch za pomocą wypustek plazmatycznych zwanych pseudopodiami (tzw. ruch ameboidalny, pseudopodialny, czyli pełzakowaty). Natomiast wiciowce i orzęski poruszają się za pomocą wici lub rzęsek zwanych undulipodiami, a sposób wykonywanego przez nie ruchu określany jest jako undulipodialny. Jednokomórkowe protisty pozbawione organelli ruchu (np. chlorella – Chlorella) oraz osiadłe wielokomórkowce (np. morszczyn – Fucus) mogą być przenoszone przez wodę.

Pełzaki (ameby, Amoeba)

Pełzaki (ameby, Amoeba)

Jest to grupa organizmów jednokomórkowych o zmiennym kształcie ciała, poruszających się ruchem pełzakowatym.

RFkElOlJXTt4U

Fotografia mikroskopowa przedstawia amebę będąca przykładem pełzaka. Ma nieokreślony, nieregularny kształt, w jej centrum widoczny jest zielony, rozmazany punkt. Znajduje się na jasnozielonym tle.

Wiciowce (Euglena virdis)

Wiciowce (Euglena virdis)

Wiciowce to typ protistów, których organella ruchu ma postać wici.

RKHjpJuTPd59T

Na ilustracji znajdują się eugleny zielone jako przykład wiciowca, jednokomórkowego protista. Są bardzo liczne, zazwyczaj w kształcie wrzecionowatym, czasem nieco spłaszczonym. Ich zieloną barwę powodują wypełniające je chloroplasty. Mają długą wić wychodzącą z gardzieli oraz pomarańczowoczerwoną plamkę oczną.

Orzęski (Ciliata)

Orzęski (Ciliata)

Organizmy z tej grupy cechują się obecnością licznych rzęsek (stąd nazwa), służących do przemieszczania się. Są one ułożone wzdłuż ciała w charakterystyczne szeregi.

R12SyXVbAqPvV

Fotografia mikroskopowa przedstawia orzęska z gatunku Sterkiella histriomuscorum. Ma walcowaty kształt, na jego powierzchni znajdują się w miarę regularnie rozmieszczone w rzędach krótkie rzęski.

Sporowce (Sporozoa)

Sporowce (Sporozoa)

Sporowce są wyspecjalizowanymi pasożytami zwierząt. Charakteryzują się obecnością kompleksu apikalnego, który umożliwia wnikanie do komórek gospodarza. W większości nie mają innych struktur ułatwiających poruszania się.

RdPy7Iy0d88U6

Fotografia mikroskopowa przedstawia zarodźca pasmowego wywołującego malarię u gadów, ptaków i ssaków. Znajduje się na różowo – fioletowym tle, ma formę podłużnego, obłego pierwotniaka w kolorze ciemnoróżowym z czarnymi elementami w środku.

Protisty występują zarówno w środowisku wodnym (wody słodkie, słonawe i słone), jak i lądowym (mokre gleby i piaski). Mogą żyć wolno lub być pasożytami. Większość z nich oddycha tlenowo, prowadząc wymianę gazową całą powierzchnią ciała. Jedynie gatunki pasożytnicze zdolne są do przeprowadzania procesu fermentacji.

Wśród protistów występują zarówno organizmy samożywne (autotroficzneautotrofizmautotroficzne), jak i cudzożywne (heterotroficzneheterotrofizmheterotroficzne).

Przez błony komórkowe do wnętrza organizmu może napływać również woda. Jej nadmiar usuwany jest przez tzw. wodniczki tętniącewodniczka tętniącawodniczki tętniące, spełniające tym samym funkcję osmoregulatorów. Więcej informacji na temat tego procesu u protistów znajdziesz w e‑materiale pt. „Osmoregulacja u pantofelka”.

Protisty odbierają bodźce zewnętrzne poprzez zmianę polaryzacji błony komórkowej. Dodatkowo niektóre miksotrofymiksotrofymiksotrofy mają narząd światłoczuły zwany plamką oczną (inaczej stigmą). Zbudowana jest ona z fotoreceptora i tworu zawierającego barwnik.

Większość protistów rozmnaża się bezpłciowo poprzez mitotycznymitozamitotyczny podział komórki (jednokomórkowce poruszające się), pączkowanie (jednokomórkowce osiadłe) lub fragmentacjęfragmentacjafragmentację (wielokomórkowce). Wiele gatunków rozmnaża się płciowo. U wielokomórkowych protistów doszło do zróżnicowania się gamet. W zależności od tego, jakiej wielkości są łączące się ze sobą komórki i czy mają zdolność poruszania się, wyróżnia się trzy rodzaje zapłodnienia (gamii): izo-, anizo- i oogamię.

R1Sgft9XhUlao

Na ilustracji znajdują się dwie identyczne gamety. Mają owalny kształt, są otoczone szarą błoną, posiadają czerwone wnętrze i pomarańczowe jądro. Z góry każdej gamety odchodzą dwie długie, cienkie wici.

RbkLwbJVKVal3

Na ilustracji znajdują się dwie gamety. Mają owalny kształt, są otoczone szarą błoną, posiadają czerwone wnętrze i pomarańczowe jądro. Z góry każdej gamety odchodzą dwie długie, cienkie wici. Jedna z nich jest znacznie większa od drugiej.

RdU2j7bU6NDw8

Na ilustracji znajdują się dwie gamety. Jedna z nich ma okrągły kształt, jest otoczona szarą błoną, posiada czerwone wnętrze i pomarańczowe jądro. Druga z nich jest mała, składa się z niebieskiej, zbliżonej do trójkąta główki i wici umożliwiającej jej przemieszczanie się.

Orzęski wymieniają się materiałem genetycznym w procesie płciowym zwanym koniugacją. W jej wyniku nie zwiększa się liczba komórek, ale dochodzi do rekombinacji materiału genetycznego. W przeciwieństwie do rozmnażania bezpłciowego koniugacja zwiększa wartość adaptacyjną potomstwa. Więcej na temat tego procesu przeczytasz w e‑materiale „Koniugacja orzęsków”.

• Autotroficzne protisty uczestniczą w produkcji materii organicznej.

• Protisty grzybopodobne są destruentamidestruencidestruentami i rozkładają martwą materię, uczestnicząc tym samym w obiegu pierwiastków w przyrodzie.

• Niektóre gatunki mogą pochłaniać cząsteczki organiczne występujące w środowisku, a także ograniczać liczbę bakterii poprzez ich fagocytowanie.

• Protisty są ważnym ogniwem łańcucha pokarmowego. Wybrane gatunki okrzemek wchodzą w skład planktonuplanktonplanktonu, stanowią więc pożywienie dla wielu zwierząt żyjących w środowisku wodnym.

• Gatunki należące do zielenic (Chlorophyta) w wyniku masowego występowania powodują zakwit wody. Zakwit sinic (Cyanoprokaryota) wskazuje na nadmierną żyzność wody i pogorszenie jej jakości.

• Zakwit wody w stawie hodowlanym spowodowany obecnością drobnych zielenic może być korzystny, ponieważ oznacza to większą ilość pokarmu dla ryb odżywiających się glonami.

• Protisty, które mają twarde osłonki, występują pod postacią skamielin, stanowiąc źródło informacji na temat historii Ziemi. Część z nich uformowała wapienie pochodzenia otwornicowego.

• Algi (niektóre gatunki morskich protistów) zawierają wiele związków biologicznie czynnych, w tym pierwiastki pobierane z wody (m.in. cynk, wapń, magnez, fluor, fosfor, miedź i jod). Wyizolowane z nich ekstrakty są wykorzystywane do produkcji nawozów, pasz i kosmetyków. Z kolei jednokomórkowe protisty, takie jak Chlorella pyrenoidosa czy Scenedesmus obliquus, są hodowane w celu pozyskiwania preparatów zwanych chlorellą i spiruliną, bogatych w witaminę BIndeks dolny 12₁₂.

R1eaW1apsGU94

Na zdjęciu znajduje się ciemnozielony proszek. Część proszku znajduje się na drewnianej łyżce w zagłębieniu, druga część jest rozsypana obok łyżki.

• Wśród protistów istnieją również pasożytnicze gatunki chorobotwórcze, np. zarodziec malaryczny (Plasmodium malariae), wywołujący malarię, i świdrowiec gambijski (Trypanosoma gambiense), odpowiedzialny za śpiączkę afrykańską.

Słownik