Na wczesnych etapach rozwoju zarodka podobne do siebie komórki stopniowo się różnicują, co prowadzi do uformowania tkanek pierwotnych, nazywanych listkami zarodkowymi. Wyodrębniają się z nich cztery rodzaje tkanek występujących u zwierząt: nabłonkowa, mięśniowa, łączna i nerwowa.

Zwierzęta, których ciało jest zbudowane z tkanek, zaliczane są do tkankowcówtkankowce (Histozoa)tkankowców. Jedynymi wielokomórkowymi zwierzętami beztkankowymibeztkankowce (Ahistozoa)beztkankowymi są gąbki.

Tkanki tworzą narządy. Każdy z nich jest zbudowany z tkanki głównej, odpowiadającej za właściwą czynność narządu, oraz tkanki pomocniczej, łączącej jego elementy w całość. Funkcję pomocniczą najczęściej pełni tkanka łączna. 

Komórki wchodzące w skład różnych tkanek organizmu kontaktują się ze sobą, a ich czynności są skoordynowane. U wszystkich zwierząt przestrzenie pomiędzy komórkami budującymi tkanki są wypełnione płynem tkankowym. W ciałach zwierząt o bardziej skomplikowanej budowie dodatkowo krążą różne płyny, takie jak krew, limfa czy hemolimfa. Wymiana substancji pomiędzy płynem tkankowym a płynem krążącym umożliwia komórkom wszystkich tkanek pozyskiwanie pożywienia i pozbywanie się produktów przemiany materii.

Komunikacja między tkankami odbywa się na dwa sposoby: za pomocą cząsteczek hormonów uwalnianych przez komórki tkanki gruczołowej, które docierają za pośrednictwem płynów tkankowych do wszystkich miejsc w organizmie, oraz dzięki tkance nerwowej, która przesyła informacje pomiędzy określonymi miejscami. Wysyłane sygnały odbierane są tylko przez wyspecjalizowane komórki tkanek wyposażone w odpowiednie receptory dla cząsteczek hormonów oraz komórki mające specyficzne połączenia z komórkami tkanki nerwowej (np. komórki mięśniowe).

Warstwowo ułożone komórki tkanki nabłonkowej (nabłonka) pokrywają ciało na zewnątrz i wyścielają powierzchnie narządów oraz jam wewnątrz ciała. Ściśle do siebie przylegając dzięki wyspecjalizowanym połączeniom, stanowią barierę zabezpieczającą przed uszkodzeniami mechanicznymi, infekcjami lub utratą płynów i ciepła.

Nabłonki pełnią również wiele innych funkcji. Wchłaniają substancje odżywcze w jelicie cienkim i wodę w jelicie grubym, wydalają zbędne produkty przemiany materii przez pęcherzyki płucne, skórę i kanaliki nerkowe oraz wydzielają pot, łój, mleko, ślinę, łzy, hormony i enzymy trawienne.

Komórki tkanki nabłonkowej mogą być ułożone jednowarstwowo lub wielowarstwowo. Ich kształt bywa płaski, sześcienny lub walcowaty.

Więcej informacji na temat tkanki nabłonkowej znajdziesz w e‑materiale pt. „Różnorodność strukturalna i czynnościowa nabłonkówPm5mWE9QcRóżnorodność strukturalna i czynnościowa nabłonków”.

Tkanka nerwowa umożliwia reakcje na bodźce – pochodzące zarówno ze środowiska zewnętrznego, jak i z wnętrza organizmu – odbierając, przetwarzając i przesyłając informacje w postaci impulsów nerwowych. Zawiera komórki nerwowe zwane neuronami, wyspecjalizowane w przewodzeniu impulsów nerwowych, oraz komórki glejowe (glej, neuroglej). Te ostatnie zwiększają szybkość przewodzenia impulsów, odżywiają neurony oraz izolują je od innych tkanek i narządów. Ponadto uczestniczą w regeneracji tkanki nerwowej, uzupełniając miejsca po uszkodzonych neuronach.

RoDoeQHinyfAa

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia tkankę nerwową, a konkretnie neuron ruchowy rdzenia kręgowego. Na środku zdjęcia znajduje się ciało komórki o znacznej wielkości z ciemniejszą strukturą w centralnej części. Na boki odchodzą cienkie i długie struktury, czyli dendryty. Neuron ma fioletową barwę, a dookoła znajdują się liczne małe i okrągłe jądra komórkowe.

Zasadniczą rolą tkanki łącznej jest zapewnienie podłoża dla innych tkanek oraz spójności między nimi. Tkanka ta, otaczając narządy i wnikając w ich puste przestrzenie, chroni je przed uszkodzeniami. Luźno ułożone komórki wytwarzają substancję międzykomórkową, która składa się z bezpostaciowej istoty podstawowejistota podstawowaistoty podstawowej oraz włókien białkowych: wytrzymałych na rozerwanie włókien kolagenowych oraz rozciągliwych i sprężystych włókien elastynowych.

W zależności od rodzaju tkanki substancja międzykomórkowa ma różny skład chemiczny i zróżnicowaną budowę – może być półpłynną, galaretowatą masą (w tkankach właściwych), tworzyć twardą, zmineralizowaną strukturę (w tkankach kostnych i chrzęstnych), a także mieć postać płynu (jak osocze krwi). Ilość substancji międzykomórkowej zależy od funkcji, jaką pełni tkanka. Na przykład osocze, które jest substancją międzykomórkową krwi, stanowi ok. 55% jej zawartości, a w tkance tłuszczowej ilość substancji międzykomórkowej jest znikoma. W tkankach łącznych występuje wiele rodzajów komórek o zróżnicowanych kształtach. Są to fibroblastyfibroblastfibroblasty – komórki tkanki łącznej właściwej, osteocytyosteocytosteocyty – komórki tkanki kostnej, chondrocytychondrocytchondrocyty w tkance chrzęstnej i adipocytyadipocytadipocyty w tkance tłuszczowej.

Więcej informacji na temat tej tkanki znajdziesz w e‑materiale pt. „Tkanka łączna właściwaPLYZujSGITkanka łączna właściwa”.

Tkanka mięśniowa odpowiada za wykonywanie wszelkich ruchów organizmu, związanych z poruszaniem się, utrzymaniem ciała w pozycji pionowej, pompowaniem krwi czy przesuwaniem zawartości przewodu pokarmowego. Zbudowana jest z komórek mięśniowych tzw. włókien mięśniowych, zdolnych do aktywnego skurczu. Skurcze tkanki mięśniowej są możliwe dzięki współpracującym ze sobą białkom: aktynie i miozynie, obecnym w cytoplazmie komórki. Istnieją trzy rodzaje tkanek mięśniowych: gładka, poprzecznie prążkowana szkieletowa oraz poprzecznie prążkowana serca.

Funkcje tkanek są ściśle powiązane z ich strukturą. Komórki nabłonkowe w jelicie cienkim, które wchłaniają składniki odżywcze, mają zupełnie inną budowę niż komórki mięśniowe, odpowiedzialne za ruchy ciała.

Słownik