Roślinożerność jest oddziaływaniem antagonistycznymantagonizmantagonistycznym. Zwierzęta roślinożerne zjadają całą roślinę lub jej części.

W zależności od części rośliny, którą zjada zwierzę, wyróżnia się:

• zwierzęta odżywiające się glonami, np. kraby, szczętki, ślimaki wodne, jeżowce, papugoryby, pokolcowate, flamingi;

• zwierzęta odżywiające się owocami, np. wari, orangutany;

• zwierzęta odżywiające się liściami, np. żyrafy, koale, goryle, gąsienice, chrząszcze, rośliniarki, okapi, słonie, leniwce, hoacyny, iguany, protoskrzydłe, ślimaki;

• zwierzęta odżywiające się nektarem, np. ostronogi nektarowe, kolibry;

• zwierzęta odżywiające się nasionami, np. łuskacze;

• zwierzęta odżywiające się trawą, np. konie, kangury, kapibary, bydło domowe, hipopotamy, gęsi, pandy, koniki polne, antylopy;

• zwierzęta odżywiające się pyłkiem kwiatowym, np. pszczoły, niektóre osy;

• zwierzęta odżywiające się sokiem mlecznym, np. mszyce;

• zwierzęta odżywiające się drewnem, np. termity.

Wiele roślin wykształciło mechanizmy obronne chroniące je przed roślinożercami. Wyróżniamy trzy rodzaje tych mechanizmów:

• obrona chemiczna – wydzielanie różnych związków chemicznych o działaniu trującym lub odstraszającym zwierzęta;

• obrona mechaniczna – wykształcanie włosków parzących, ciernicierniecierni lub kolcówkolcekolców, które mają zniechęcić roślinożercę do zjedzenia rośliny;

• obrona bierna (mimetyzmmimetyzmmimetyzm) – upodabnianie się roślin do gatunków trujących lub niesmacznych dla roślinożercy bądź do otoczenia.

Obrona chemiczna

Obrona chemiczna

Wiele gatunków roślin produkuje substancje, które odstraszają roślinożerców.

Trujące owoce

Trujące toksyny mogą być obecne w całej roślinie lub tylko w niektórych jej częściach. Bardzo często trujące są tylko owoce.

Przykłady

Owoce kaliny koralowej (Viburnum opulus) zawierają toksyczne saponiny, a psianka czarna (Solanum nigrum) gromadzi w owocach trującą solaninę.

Całe pędy konwalii majowej (Convallaria majalis) lub naparstnicy purpurowej (Digitalis purpurea) zawierają glikozydyglikozydyglikozydy.

Tropikalna kulczyba wronie oko (Strychnos toxifera) w nasionach gromadzi strychninęstrychninastrychninę, bardzo toksyczny alkaloidalkaloidyalkaloid.

RwKtYx0Ytofwg

Zdjęcie przedstawia owoce na zielonym krzewie. Owoce kaliny koralowej są czerwono‑żółte, drobne i kuliste, zebrane w kiść.

RSTftrSPAWSfL

Grafika przedstawia owoce psianki czarnej. Na rozgałęzionej łodydze, na szypułce osadzone są czarne jagody wielkości grochu.

R1nbWlfOykuit

Grafika przedstawia pędy konwalii majowej. Jej zielone liście mają wydłużony, lancetowaty kształt. Kwiaty zebrane są w szczytowe, jednostronne grono. Ich kształt jest kulisto‑dzwonkowaty. Są pochylone do dołu, ze zrosłymi, białymi i lekko różowymi listkami okwiatu.

R11U7Alv6OMG6

Zdjęcie przedstawia naparstnicę purpurową. Posiada ona pojedynczą, grubą łodygę. Jej liście są ułożone skrętolegle. W górnej części łodygi wyrastają kwiaty tworząc jednostronne grono. Duże, zwieszające się w dół kwiaty, rosnące na omszonych, krótkich szypułkach mają purpurowoczerwony kolor, wewnątrz mają ciemniejsze plamki. Rurkowato dzwonkowa korona kwiatowa jest wewnątrz owłosiona.

R1C0oEj6l3lkx

Grafika przedstawia owoce oraz liście kulczyby wronie oko. Jej liście są owalne i lśniące. Owoc ma formę zielonej jagody.

Nieprzyjemny smak lub zapach

Inna strategia obronna polega na wytwarzaniu substancji, które nadają roślinie nieprzyjemny smak lub zapach.

Przykład

Taki mechanizm można zaobserwować u mięty polnej (Mentha arvensis). Olejek obecny w jej liściach działa na zwierzęta odstraszająco.

ROTPMItwJhcdl

Grafika przedstawia mięte polną. Jest to roślina o długiej, owłosionej łodydze. Na wierzchołkach występują liście bez okółków kwiatowych. Są one nakrzyżległe, jajowate. Kwiaty zebrane są w kłosy. Są one grzbieciste, jasnoróżowe.

Taniny

Cierpki, nieprzyjemny smak roślin warunkowany jest także obecnością związków zwanych taninamitaninytaninami.

Przykłady

Występują one w korze dębów, sosen, kasztanowców oraz w pędach szałwii i dziurawca.

W liściach i owocach orzecha włoskiego (Juglans regias) oraz w wielu niedojrzałych owocach innych roślin.

REgj7pS16RNXH

Grafika przedstawia kwiat orzecha włoskiego. Jest to owalny nibypestkowiec. Zewnętrzna część owocni ma formę mięsistej, zielonej okrywy. Wewnętrzna część owocni tworzy zdrewniałą skorupę.

Szczawiany wapnia

U ssaków powodują mikrouszkodzenia tkanek miękkich gardła i języka oraz wywołują problemy trawienne.

Cebula (Allium) i czosnek (Allium) odkładają w komórkach kryształy szczawianu wapnia wywołujące przykre dolegliwości u ssaków.

Obrona mechaniczna

Obrona mechaniczna

Obrona mechaniczna polega na wytwarzaniu grubej warstwy tkanki sklerenchymatycznej, która utrudnia zgryzanie liści i łodyg lub na wykształceniu cierni czy kolców.

Ciernie

Przekształcone w ciernie liście albo pędy boczne skutecznie bronią rośliny przed zjedzeniem. Kolce są wytworem epidermy lub położonych pod nią tkanek.

R1Ygw0GO2zST5

Zdjęcie przedstawia roślinę w dużym przybliżeniu. Zielone ciernie kaktusa wyrastają z jego łodygi pod różnymi kątami. Są one długie i cienkie, oraz ostro zakończone.

RwZUGx7fnEPCV

Grafika przedstawia cierń śliwy tarniny. Jest on prosty, podłużny z kulistymi wypustkami.

RBOgSKlm6pDXK

Zdjęcie przedstawia łodygę w dużym przybliżeniu. Z czerwonej łodygi wyrastają lekko zagięte ku dołowi kolce.

Włoski parzące

Wykształcając gruczołowe włoskiwłoskiwłoski parzące, roślina odstrasza roślinożercę.

Przykłady

Ten typ obrony wykorzystuje np. pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica). Jej sok zawiera acetylocholinę, histaminę i kwas mrówkowy, które działają drażniąco.

R17zBARchk7EP

Zdjęcie przedstawia pokrzywę zwyczajną. Roślina ulistniona nakrzyżlegle. Blaszka liściowa ma kształt wąskolancetowaty. Liście są z brzegu grubo piłkowane, ich koniec jest ostro zakończony. Kwiaty są niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w luźne lub gęste groniaste kwiatostany dłuższe od ogonków liściowych, wyrastające z pachwin liści.

Inna roślina stosująca taką strategię to barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnovskyi). Jego pęd pokryty jest włoskami uwalniającymi furanokumarynę, która powoduje oparzenia chemiczne tkanek miękkich zwierząt. Włoski z tą substancją unoszą się również w powietrzu, w bezpośrednim sąsiedztwie rośliny.

Ważne! Gatunek jest niebezpieczny dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt hodowlanych.

Ronw64kJ74QME

Zdjęcie przedstawia barszcz Sosnowskiego. Jest to roślina o długiej, grubej, zielonej łodydze. Jej liście są skrętoległe, pierzaste. Składają się z szerokich, tępo zakończonych odcinków. Wzdłuż brzegu blaszki liściowej znajdują się krótkie, zaokrąglone ząbki. Kwiaty zebrane są w gęsty i duży baldach o dużej średnicy, składający się z kilkudziesięciu baldaszków wyrastających na krótko owłosionych promieniach.

Obrona bierna

Obrona bierna

U roślin obrona bierna polega na upodabnianiu się całej lub części rośliny do otoczenia lub gatunków unikanych przez roślinożerców. Zjawisko takie to mimetyzm. Jasnota biała (Lamium album) upodabnia się wyglądem do parzącej pokrzywy. Sukulenty z rodzaju Lithops upodabniają się do kamieni.

Niektóre męczennice (Passiflora) bronią się przed żarłocznymi gąsienicami. Męczennica Passiflora auriculata ma wyrostki na liściach imitujące złożone przez owady jaja. Zapobiega to złożeniu na nich prawdziwych jaj. Inne gatunki męczennic próbują zmylić owady szukające pożywienia przez ciągłe zmiany kształtu swoich liści.

R1JcoMnCkEdWc

Zdjęcie przedstawia zieloną roślinę. Jasnota biała ma równomiernie rozłożone liście, których blaszka ma sercowaty kształt z zaostrzonym szczytem i postrzępione krawędzie. Przy liściach widoczne są nierozwinięte jasne pąki.

R1EsT8OczpDtD

Zdjęcie przedstawia męczennicę. Posiada ona zielone, proste liście. Jej kwiaty mają żółto‑brązową barwę. Ich kształt jest skomplikowany. Najbardziej efektowny element kwiatu stanowi przykoronek wyrastający wewnątrz korony, zazwyczaj mający formę długich i licznych nitek.

R1T1vqyNcxNut

Zdjęcie przedstawia litopsy. Są to sukulenty o kształcie przypominającym drobne, szare kamienie.

Ważnym elementem diety żyrafy (Giraffa) są liście akacji (Acacia). Roślina wykształciła jednak ciernie jako formę obrony mechanicznej. W konsekwencji u żyrafy w trakcie ewolucji nastąpił rozwój języka, którym zwierzę potrafi zrywać liście mimo obecności cierni. W zgodzie z prawidłami ewolucji akacja wzmocniła więc swoje systemy obronne, wykształcając mechanizmy obrony chemicznej. Kiedy żyrafa zaczyna skubać liście, roślina szybko transportuje do nich substancje toksyczne i liście stają się niejadalne. Jednocześnie podgryzana akacja wydziela etylen, który jest sygnałem dla rosnących w pobliżu innych osobników tego samego gatunku, by również rozpoczęły obronę chemiczną. Jak w takiej sytuacji zachowuje się żyrafa? Skubie tylko trochę liści z jednego drzewa, a następnie przechodzi do innej kępy drzew, do której jeszcze nie dotarł sygnał w postaci etylenu. W ten sposób żyrafa może się najeść, a akacja – przetrwać.

Dodatkowo niektóre gatunki akacji współpracują z mrówkami (Formicidae), udzielając im schronienia oraz karmiąc specyficznym nektarem pozbawionym cukru. Mrówkom żyjącym w symbiozie z akacjami ten rodzaj pokarmu odpowiada, ponieważ nie mają enzymu trawiącego sacharozę. Jaka jest natomiast korzyść dla rośliny? Mrówki stanowią jej „najemną armię”, która z powodzeniem atakuje roślinożerców chcących się posilić liśćmi akacji.

R6vGrawx87OGh

Zdjęcie przedstawia żyrafę na tle wysokich drzew. Jest to zwierzę o długiej szyi. Jej żółte ciało pokrywają brązowe plamy o kształcie wielokątów.

Słownik