Przeczytaj
Po upadku powstania kościuszkowskiego i ostatnim rozbiorze Rzeczypospolitej polscy emigranci polityczni we Francji (skupieni w tzw. AgencjiAgencji) podjęli starania o utworzenie polskich oddziałów militarnych. Francja w latach 1792‑1797 prowadziła wojnę z I koalicją antyfrancuskąI koalicją antyfrancuską, do której należało kilka europejskich mocarstw, m.in. Austria, stąd też intensywnie prowadziła nowe zaciągi do armii. Władze republiki, czyli DyrektoriatDyrektoriat, wyraziły zgodę, jednak zapisy konstytucji kraju zabraniały im przyjmować na swój żołd obcokrajowców. Dlatego jako miejsce ich ewentualnej rekrutacji wskazały Półwysep Apeniński, gdzie w walkach z Austrią oddziały Polaków wspomagać miałyby sojuszniczą Lombardię (na ilustracji poniżej: wygrana przez Napoleona bitwa pod Lodi w Lombardii). Polskim oficerom i żołnierzom zaproponowano też tamtejsze obywatelstwo.
Plan ten zyskał akceptację Napoleona Bonapartego, ówczesnego dowódcy armii francuskiej we Włoszech. W efekcie 9 stycznia 1797 r. polski generał Jan Henryk DąbrowskiJan Henryk Dąbrowski podpisał umowę dotyczącą utworzenia Legionów Polskich na służbie Republiki Lombardzkiej (nosiła też nazwę Republiki Transpadańskiej). Od tej pory przez kilka następnych lat Polacy walczyli na obszarze Italii. Mimo lombardzkiego obywatelstwa otrzymali mundury wzorowane na polskich i prawo powrotu do kraju, gdy zakończą wojenną służbę. Wyczekiwali pokonania Austrii przez Napoleona i korzystnej koniunktury dla spraw polskich.
Legiony Polskie posiłkujące Lombardię
Tak brzmiała oficjalna nazwa Legionów Polskich we Włoszech. Oddziały te otrzymały mundury wzorowane na ubiorach polskiej kawalerii narodowej i sztandary zbliżone do polskich. Na żołnierskich szlifachszlifach polskich legionistów we Włoszech widniał włoski napis „Ludzie wolni są braćmi”. Do mundurów przypinano trójkolorowe kokardy symbolizujące ideały rewolucji francuskiej, a także protekcję Republiki Francuskiej. Przyjrzyj się ilustracjom w galerii poniżej i wskaż, czym wyrażało się podobieństwo szczegółów umundurowania.
Szkoła demokracji
Kadrę oficerską Legionów Polskich stanowili ochotnicy, którzy na wezwanie Dąbrowskiego przybyli z kraju do Włoch, na własny koszt. Zaciągali się do nowego wojska także oficerowie powstańczy przebywający na emigracji we Francji i we Włoszech, którzy schronili się tam po upadku powstania kościuszkowskiego w 1794 r. Szeregowych żołnierzy rekrutowano spośród jeńców wojennych z armii austriackiej, w której służyły wówczas tysiące chłopów z Galicji. W maju 1797 r. Legiony Polskie liczyły już około siedem tys. żołnierzy. Utworzone zostały dwie legie po trzy bataliony każda. Dowódcą pierwszej legii (jej flaga na zdjęciu poniżej) był gen. Józef WielhorskiJózef Wielhorski, drugiej – gen. Franciszek RymkiewiczFranciszek Rymkiewicz.
W tamtej epoce, podobnie jak wcześniej, w większości europejskich armii od szeregowych żołnierzy nie wymagano niczego poza karnością. Pierwszym krajem, w którym zmieniło się podejście do żołnierza, była rewolucyjna Francja. Śladem francuskich rozwiązań podążył gen. Jan Henryk Dąbrowski, który zadbał o demokratyczny charakter podległych sobie sił zbrojnych. Po raz pierwszy w historii polskiej armii szeregowi rekruci mogli awansować za zasługi wojskowe, bez względu na swoje pochodzenie społeczne. Był to wielki przełom. Synowie chłopów, mieszczan i drobnej szlachty zyskali szansę na kariery oparte na odwadze i pracowitości, a nie tylko szlacheckim urodzeniu.
Wewnętrzne sądownictwo, na wzór francuski, odrzucało kary cielesne, oficerowie zaś zobowiązani byli zwracać się do żołnierzy słowem „obywatelu”. Legioniści, z których bardzo wielu było analfabetami, w czasie wolnym uczyli się czytać i pisać. Zachęcano ich także do poszerzania wiedzy, poznawania matematyki, historii ojczystej, geografii i języków obcych. Odczytywano im wybór wiadomości ze świata i tłumaczone na język polski fragmenty dzieł literackich. Była to w dużej mierze zasługa Józefa WybickiegoJózefa Wybickiego, współtwórcy polskich sił zbrojnych i autora Pieśni Legionów Polskich.
Zawierzeni Kościuszce
Po uwolnieniu przez cara Tadeusz Kościuszko wyruszył na kilkanaście miesięcy do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Fetowano go tam jako polskiego i amerykańskiego bohatera narodowego. Gdy w drodze powrotnej wiosną 1798 r. dotarł do Francji, powitał go tam raport gen. Dąbrowskiego, symbolicznie składający w jego ręce komendę Legionów Polskich. Oficerowie w uroczystym adresie pisali do naczelnika: Nie dla innych widoków widzisz raz jeszcze Europę, tylko żebyś nas doprowadził do ziemi ojców naszych
. Autorytet Kościuszki był bardzo legionistom potrzebny – ten odwzajemnił się odezwami do braci żołnierzy
i do braci kolegów
(tj. oficerów).
Polityka szabli i jej koszty
Całkowita zależność gen. Dąbrowskiego od strategii i planów Napoleona sprawiała, że polscy legioniści częściej od triumfu przeżywali rozczarowanie jego decyzjami politycznymi. Już w początkach istnienia formacji polscy żołnierze odebrali nakaz stłumienia antyfrancuskiego powstania w Rzeczypospolitej Weneckiej, która straciła wówczas swoją wielowiekową suwerenność i stała się jedną z francuskich zdobyczy. Zaledwie w kilka miesięcy po utworzeniu Legionów Polskich rozpoczęły się kilkumiesięczne rokowania Bonapartego z Austrią.
Ich efektem było zawarcie 17 października 1797 r. pokoju w Campo Formio (zdjęcie traktatu na ilustracji obok). Traktat przewidywał przekazanie części ziem wchodzących w skład Austrii w ręce francuskie. Do Francji przyłączono Niderlandy Austriackie (dzisiejsza Belgia) i niektóre wyspy na Morzu Śródziemnym. Austria zachowała Wenecję, a wraz z nią punkt oparcia we Włoszech. W zamian zgodziła się uznać niepodległość Republiki Cisalpińskiej (utworzona w 1797 roku z połączenia Republiki Lombardzkiej i Cispadańskiej) oraz Republiki Liguryjskiej, utworzonej z terytoriów Republiki Genui.
Polscy sojusznicy stali się w tej sytuacji obciążeniem dla Napoleona. Porozumienia pokojowe z Austrią z jednej strony, a utworzenie Republiki Cisalpińskiej z drugiej zmieniały sytuację Legionów. Oddaliły polskie nadzieje na szybki powrót legionistów z ziemi włoskiej do Polski
(jak głosiły słowa pieśni napisanej niedługo później przez Józefa Wybickiego). Od tej pory polskie siły działały we Włoszech jako Polski Korpus Posiłkowy wspomnianej wyżej, nowo utworzonej Republiki Cisalpińskiej ze stolicą w Mediolanie.
Jak wspominał Józef Wybicki, po pokoju w Campo Formio w pierwszym momencie generałowie potracili głowy, puszczono krew Wielhorskiemu, zachorował Dąbrowski
. Były to oznaki rozgoryczenia i rozczarowania. Polacy zdawali sobie jednak sprawę, że nie należy okazywać niezadowolenia, by nie dopuścić do ograniczenia lub likwidacji polskiego wojska. Poza tym słuchano aluzji Bonapartego o nietrwałości pokoju i zachęt do wytrwania. Dzięki temu, przy moralnym wsparciu Tadeusza Kościuszki, Jan Henryk Dąbrowski kontynuował starania o rozbudowę formacji. Stworzono wówczas artylerię konną i zaczęto organizować kolejny pułkpułk jazdy.
Wśród zadań wyznaczonych polskiej formacji znalazła się pacyfikacja chłopskich buntów i lokalnych powstań (np. w Weronie), inspirowanych przez zwolenników starego porządku. I Legia gen. Dąbrowskiego w grudniu 1797 r. wkroczyła do Państwa Kościelnego, zajmując kolejne twierdze i miasta oraz przecierając szlak dla wojsk francuskich (w lutym 1798 r. Francuzi zajęli Rzym i utworzyli Republikę Rzymską).
Początek walk z II koalicją antyfrancuską
Pesymistyczne przewidywania Napoleona (na ilustracji obok) co do trwałości pokoju z Austrią, kończącego zmagania z pierwszą koalicją antyfrancuską, okazały się słuszne. W 1798 r. przeciw Francji zawiązała się druga koalicja – silniejsza niż poprzednia, bo wzmocniona udziałem Rosji. Powstała wówczas, gdy młody generał Napoleon Bonaparte, po opanowaniu sytuacji na Półwyspie Apenińskim, na polecenie Dyrektoriatu wojował w Egipcie. Wraz z Rosją do walki ruszyły Austria, Turcja, Wielka Brytania, a na Półwyspie Apenińskim – Królestwo Neapolu i Królestwo Sardynii. W początkach aktywności drugiej koalicji Francja straciła wszystkie zdobycze kampanii włoskiej z 1797 r. Napoleon postanowił wziąć sprawy w swoje ręce. Po powrocie do Francji na drodze zamachu stanu sięgnął po władzę i stanął na czele nowo utworzonego organu władzy: KonsulatuKonsulatu.
Bonaparte musiał znów podjąć walkę z wrogiem, który był już nad Renem i odnosił sukcesy we Włoszech. Jego plan polegał na rozwinięciu działań przeciwko Austrii na obu tych frontach. Generał MoreauMoreau dowodził 100‑tysięczną armią mającą walczyć w Niemczech, sam Bonaparte objął dowództwo nad armią we Włoszech.
Także polskie Legiony znów ruszyły do walki. W trakcie zmagań uczestniczyli oni – realizując cele wskazane przez Napoleona – w okupacji Państwa Kościelnego, a następnie w obronie Republiki Rzymskiej (jednego z państewek utworzonych przez Francuzów - patrz tabela powyżej). 3 maja 1798 r. gen. Dąbrowski wkroczył do Rzymu na czele legionów polskich. Rezydował na Kapitolu jako komendant wojskowy miasta. Pod koniec tego roku część legionistów wzięła udział w zwycięskiej ofensywie Francji na Królestwo Neapolu, które wcześniej na krótko zdołało przejąć kontrolę nad Rzymem, nim uległo Francuzom i Polakom pod Civita Castellana w grudniu 1798 r. Kluczową rolę w tych działaniach wojennych miało także zdobycie przez Polaków twierdzy w Gaecie (30 grudnia).
Na początku 1799 r. pod bronią stało już 8300 polskich żołnierzy i oficerów. Ich udziałem – w przeciwieństwie do roku poprzedniego – stało się pasmo klęsk. Po stronie austriackiej dołączył korpus wojsk rosyjskich pod dowództwem Aleksandra Suworowa. W toku walk uległa niemal całkowitemu zniszczeniu II Legia Polska pod dowództwem gen. Rymkiewicza. I Legia gen. Dąbrowskiego starła się z Austriakami i Rosjanami na terenie Lombardii nad Trebbią (czerwiec 1799 r.) i pod Novi (sierpień tego roku). Do początków 1800 r. polskie oddziały stopniały do niecałych dwóch tysięcy żołnierzy.
Słownik
polska organizacja emigracyjna założona w 1794 r. w Paryżu, po upadku powstania kościuszkowskiego. Na jej czele stał Franciszek Barss i Józef Wybicki. Agencja sprzeciwiała się powstaniu zbrojnemu w kraju. Liczono przede wszystkim na dyplomatyczną i militarną pomoc Francji w walce o niepodległość.
rząd Republiki Francuskiej w latach 1795–1799
forma rządów we Francji od zamachu 18 brumaire’a roku VIII (czyli 9 listopada 1799) przeprowadzonego przez Napoleona Bonapartego aż do wprowadzenia przez niego Pierwszego Cesarstwa (18 maja 1804). Konsulat był wówczas najwyższym organem władzy publicznej, odpowiednikiem rządu, a władzę sprawowało trzech konsulów (przy czym faktycznie rządził Napoleon).
samodzielna jednostka wojskowa składająca się z dowództwa, zaopatrzenia (kwatermistrzostwa) i pododdziałów (np. batalionów, dywizjonów, eskadr); w zależności od potrzeb może to być m.in. pułk piechoty, saperów, czołgów, lotnictwa
obecna nazwa to naramienniki; element munduru, na którym znajdują się naszywki wskazujące np. na stopień wojskowy lub przynależność do danej jednostki
sojusz antyfrancuski z lat 1792‑1797, zawiązany w dobie rewolucji francuskiej; początkowo wojnę przeciw Francji toczyły Austria i Prusy, a po obaleniu monarchii (1792) i straceniu Ludwika XVI (1793) do koalicji dołączyły także Wielka Brytania, Rosja, Holandia, Hiszpania, Toskania i Neapol.
Słowa kluczowe
Napoleon, Legiony Polskie, Włochy, Mazurek Dąbrowskiego, Józef Wybicki, Jan Henryk Dąbrowski, Campo Formio, Tadeusz Kościuszko, legioniści