Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Podział ludności

Jest rzeczą oczywistą, że ludność na świecie jest zróżnicowana pod wieloma względami. Zróżnicowanie odmian człowieka wynika z pierwotnego rozmieszczenia ludności na Ziemi. W XVIII wieku Immanuel Kant wyróżniał grupy ludności zamieszkujące obszary:

  • zimne (Inuici, Mongołowie, Indianie),

  • gorące i suche (Arabowie, Hindusi),

  • wilgotne (Europejczycy),

  • gorące i wilgotne (Murzyni).

Generalnie ludność dzieli się na trzy rasy: białąbiała odmiana człowiekabiałą, żółtążółta odmiana człowiekażółtączarnączarna odmiana człowiekaczarną. Jednak dokładniejszy podział w ramach koncepcji populacyjnej obejmować będzie dziewięć ras:

  • afrykańską,

  • australijską,

  • amerykańską,

  • azjatycką,

  • europeidalną,

  • indyjską,

  • malezyjską,

  • mikronezyjską,

  • polinezyjską.

Należy pamiętać, że rasa ludzka jest pojęciem umownym i nieostrym.

Apartheid

Encyklopedia PWN definiuje apartheid jako doktrynę społeczno‑polityczną realizowaną w Związku Południowej Afryki (RPA) w latach 1948–1994. Doktryna ta stanowiła podstawę polityki białej mniejszości i opierała się na segregacji rasowej oraz dyskryminacji osób czarnoskórych, kolorowych czy Azjatów.

W życiu codziennym oznaczało to wiele utrudnień i zakazów dla ludzi o innym kolorze skóry niż biały. Tak zwana przez białych „ludność kolorowa” musiała sprostać dziesiątkom ograniczeń oraz dyskryminujących ją praw i regulacji. Ludzie ci mieli zakaz zrzeszania się w związkach zawodowych, ich płace za taką samą pracę były o wiele niższe niż osób zaliczanych do rasy białej. W przypadku trwałego inwalidztwa spowodowanego wypadkiem w miejscu pracy miesięczna pensja białego niepełnosprawnego wynosiła więcej niż jednorazowa rekompensata wypłacana pracownikom o odmiennym kolorze skóry (oczywiście nie mogli oni liczyć na regularną rentę). W 1955 roku zniesiono obowiązek szkolny dla osób czarnoskórych i wprowadzono zakaz studiowania na uczelniach „dla białych”. Otwierano specjalne uniwersytety dla innych ras, gdzie poziom kształcenia był o wiele niższy, co na starcie zmniejszało szanse na lepszą pracę w przyszłości i skutkowało pogłębianiem się nierówności społecznych.

R9U80kQUS5BWS
Plaża „tylko dla białych” (Durban, 1989)
Źródło: Guinnog, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
RwAAsi9k2yVfk
Czarnoskóry mężczyzna pije wodę „tylko dla kolorowych”
Źródło: Library of Congress, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
RxAsWNilUpHkZ
Osobne wejście na pocztę dla „nie-Europejczyków" (Pretoria, RPA)
Źródło: Tropenmuseum, part of the National Museum of World Cultures, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Oficjalna polityka apratheidu sankcjonowała segregację rasową i dyskryminację ludności innej niż biała, a jednocześnie legitymizowała stratyfikację społeczną, czyli podział społeczny i kategoryzację w wielu dziedzinach życia na zasadzie wyższości jednej grup nad innymi – w tym przypadku uznawano wyższość rasy białej nad każdą inną.

W 1973 Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Międzynarodową Konwencję o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu. Głównym założeniem dokumentu było sformułowanie podstaw prawnych do nałożenia sankcji w celu wywarcia presji na rząd Republiki Południowej Afryki. Konwencja weszła w życie w 1976 roku.

R7qXWNBl4JneC1
Międzynarodowa Konwencja o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu (1973)
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Ideologia apartheidu została kategorycznie potępiona przez ONZ. Segregacja ludzi w RPA została uznana, wraz ze wszystkimi czynami z nią związanymi lub z jej powodu wykonanymi, za zbrodnię przeciwko ludzkości, czyli przestępstwo, które nigdy nie ulegnie przedawnieniu. Od 1989 roku roku rozpoczął się proces upadku tego systemu, a pierwszym czarnoskórym prezydentem wybranym w powszechnych wyborach parlamentarnych w 1994 roku został Nelson R. Mandela.

R1677kl9GaoT1
Nelson Mandela – pierwszy czarnoskóry prezydent RPA po upadku apartheidu. W roku 1962 został skazany na dożywotnie więzienie za działalność przeciw segregacji, uwolniony w latach 90. XX w.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 2.0.
Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższym tekstem. Napisz, czym jest polityka „odwróconego apartheidu”. Jakie zagrożenia stwarza?

1

Kontrowersje wokół reformy rolnej zakładającej wywłaszczenie białych farmerów bez odszkodowania pokazują, że Republika Południowej Afryki nie uporała się dotąd z piętnem apartheidu. Stworzony przez Nelsona Mandelę i rządzący do dziś Afrykański Kongres Narodowy zaostrza retorykę i proponuje dyskryminujące białych regulacje, widząc utratę poparcia na rzecz rasistowskiej opozycji. Państwo boryka się z wysokim bezrobociem, plagą przemocy, niedawnymi aferami korupcyjnymi i radykalizacją społeczeństwa.

[…]

Zgromadzenie Narodowe uchwaliło parę miesięcy temu ustawę o wywłaszczeniu bez odszkodowania. Aby te przepisy weszły w życie, potrzebna jest jednak zmiana konstytucji. Chęć przeprowadzenia tej reformy w taki radykalny sposób jest prawdopodobnie wynikiem spadku poparcia partii rządzącej, która od 1994 dzierży władzę w tym kraju. Warto podkreślić, że temat reformy rolnej jest obecny w debacie publicznej od upadku apartheidu, ale dopiero teraz w głównym nurcie zaistniała propozycja przeprowadzenia jej bez odszkodowań. Sytuacja w RPA nie napawa optymizmem i prowadzi do wzrastania antagonizmów w społeczeństwie. Oprócz tego, że rząd musi borykać się z trudną sytuacja gospodarczą w kraju i wysokim bezrobociem, to musi też poprawić wizerunek władzy po licznych nadużyciach i aferze korupcyjnej, która doprowadziła do dymisji poprzedniego prezydenta Jacoba Zumy.

[…]

Sposób, w jaki w RPA proponuje się przeprowadzenie reformy rolnej, powoduje napięte stosunki między czarnymi a białymi. Polityka obecnego rządu nie sprzyja łagodzeniu napięć. Zaostrzenie języka w debacie publicznej prowokuje rasistowskie nastroje i prowadzi do sytuacji, że ataki na farmy białych zdają się odbywać za milczącą zgodą władz. Coraz częściej mówi się w tym kontekście o istnieniu „odwróconego apartheidu”. Trudno wyrokować, w jaki sposób rząd przeprowadzi reformę rolną i czy doprowadzi ona ostatecznie – jak twierdzą niektórzy – do wojny domowej, czy jednak uda się przeprowadzić zmiany w sposób pokojowy. Na pewno ogólna atmosfera społeczna i sytuacja gospodarcza RPA nie sprzyja dialogowi.

Indeks dolny M. Bojanowska, W stronę „odwróconego apartheidu”? Sytuacja w RPA coraz bardziej napięta, 2018, KlubJagiellońki.pl (dostęp 23.02.2021). Indeks dolny koniec

R18PeNgo1gcWW
(Uzupełnij).

Słownik

biała odmiana człowieka
biała odmiana człowieka

najjaśniejsza pigmentacja skóry – od białej o odcieniu różowym, aż do brunatnej, włosy od jasnoblond do kruczoczarnych, prostych, poprzez faliste do kędzierzawych, u mężczyzn często obfite także na tułowiu i kończynach oraz silny zarost twarzy; nos wąski lub średnio szeroki, kości jarzmowe niewydatne, wargi średnio wydatne, szpara oczna szeroko rozwarta, fałda powiekowa bez cech mongoloidalnych, barwa tęczówek od jasnoniebieskiej do prawie czarnej; pierwotne rozmieszczenie białej odmiany człowieka: Europa, północna Afryka, północno‑zachodnia Azja
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

czarna odmiana człowieka
czarna odmiana człowieka

charakteryzująca się największą ilością pigmentu melaniny w skórze (karnacja od brunatnej do prawie czarnej); włosy czarne, fil‑fil lub wełniste; owłosienie ciała słabe; oczy bardzo ciemne, płytko osadzone; nos szeroki, płaski; wargi grube, wywinięte; pierwotne rozmieszczenie czarnej odmiany człowieka: Afryka (na południe od Sahary), Australia, Melanezja
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

żółta odmiana człowieka
żółta odmiana człowieka

włosy ciemne, grube, zwykle proste; owłosienie ciała bardzo skąpe; oczy ciemne, szpara oczna często skośna, wąska; twarz płaska, o pionowym ustawieniu, wydatnych kościach policzkowych z silną podściółką tłuszczową; nos płaski o szerokiej nasadzie; pierwotne rozmieszczenie żółtej odmiany człowieka w południowo‑wschodniej i środkowej Azji, skąd rozprzestrzeniła się na obie Ameryki (Indianie)
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec