Podział ludności

Jest rzeczą oczywistą, że ludność na świecie jest zróżnicowana pod wieloma względami. Zróżnicowanie odmian człowieka wynika z pierwotnego rozmieszczenia ludności na Ziemi. W XVIII wieku Immanuel Kant wyróżniał grupy ludności zamieszkujące obszary:

  • zimne (Inuici, Mongołowie, Indianie),

  • gorące i suche (Arabowie, Hindusi),

  • wilgotne (Europejczycy),

  • gorące i wilgotne (Murzyni).

Generalnie ludność dzieli się na trzy rasy: białąbiała odmiana człowiekabiałą, żółtążółta odmiana człowiekażółtączarnączarna odmiana człowiekaczarną. Jednak dokładniejszy podział w ramach koncepcji populacyjnej obejmować będzie dziewięć ras:

  • afrykańską,

  • australijską,

  • amerykańską,

  • azjatycką,

  • europeidalną,

  • indyjską,

  • malezyjską,

  • mikronezyjską,

  • polinezyjską.

Należy pamiętać, że rasa ludzka jest pojęciem umownym i nieostrym.

Apartheid

Encyklopedia PWN definiuje apartheid jako doktrynę społeczno‑polityczną realizowaną w Związku Południowej Afryki (RPA) w latach 1948–1994. Doktryna ta stanowiła podstawę polityki białej mniejszości i opierała się na segregacji rasowej oraz dyskryminacji osób czarnoskórych, kolorowych czy Azjatów.

W życiu codziennym oznaczało to wiele utrudnień i zakazów dla ludzi o innym kolorze skóry niż biały. Tak zwana przez białych „ludność kolorowa” musiała sprostać dziesiątkom ograniczeń oraz dyskryminujących ją praw i regulacji. Ludzie ci mieli zakaz zrzeszania się w związkach zawodowych, ich płace za taką samą pracę były o wiele niższe niż osób zaliczanych do rasy białej. W przypadku trwałego inwalidztwa spowodowanego wypadkiem w miejscu pracy miesięczna pensja białego niepełnosprawnego wynosiła więcej niż jednorazowa rekompensata wypłacana pracownikom o odmiennym kolorze skóry (oczywiście nie mogli oni liczyć na regularną rentę). W 1955 roku zniesiono obowiązek szkolny dla osób czarnoskórych i wprowadzono zakaz studiowania na uczelniach „dla białych”. Otwierano specjalne uniwersytety dla innych ras, gdzie poziom kształcenia był o wiele niższy, co na starcie zmniejszało szanse na lepszą pracę w przyszłości i skutkowało pogłębianiem się nierówności społecznych.

R9U80kQUS5BWS
Plaża „tylko dla białych” (Durban, 1989)
Źródło: Guinnog, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
RwAAsi9k2yVfk
Czarnoskóry mężczyzna pije wodę „tylko dla kolorowych”
Źródło: Library of Congress, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
RxAsWNilUpHkZ
Osobne wejście na pocztę dla „nie-Europejczyków" (Pretoria, RPA)
Źródło: Tropenmuseum, part of the National Museum of World Cultures, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Oficjalna polityka apratheidu sankcjonowała segregację rasową i dyskryminację ludności innej niż biała, a jednocześnie legitymizowała stratyfikację społeczną, czyli podział społeczny i kategoryzację w wielu dziedzinach życia na zasadzie wyższości jednej grup nad innymi – w tym przypadku uznawano wyższość rasy białej nad każdą inną.

W 1973 Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Międzynarodową Konwencję o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu. Głównym założeniem dokumentu było sformułowanie podstaw prawnych do nałożenia sankcji w celu wywarcia presji na rząd Republiki Południowej Afryki. Konwencja weszła w życie w 1976 roku.

R7qXWNBl4JneC1
Międzynarodowa Konwencja o Przeciwdziałaniu i Karaniu Zbrodni Apartheidu (1973)
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Ideologia apartheidu została kategorycznie potępiona przez ONZ. Segregacja ludzi w RPA została uznana, wraz ze wszystkimi czynami z nią związanymi lub z jej powodu wykonanymi, za zbrodnię przeciwko ludzkości, czyli przestępstwo, które nigdy nie ulegnie przedawnieniu. Od 1989 roku roku rozpoczął się proces upadku tego systemu, a pierwszym czarnoskórym prezydentem wybranym w powszechnych wyborach parlamentarnych w 1994 roku został Nelson R. Mandela.

R1677kl9GaoT1
Nelson Mandela – pierwszy czarnoskóry prezydent RPA po upadku apartheidu. W roku 1962 został skazany na dożywotnie więzienie za działalność przeciw segregacji, uwolniony w latach 90. XX w.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY 2.0.
Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższym tekstem. Napisz, czym jest polityka „odwróconego apartheidu”. Jakie zagrożenia stwarza?

1

Kontrowersje wokół reformy rolnej zakładającej wywłaszczenie białych farmerów bez odszkodowania pokazują, że Republika Południowej Afryki nie uporała się dotąd z piętnem apartheidu. Stworzony przez Nelsona Mandelę i rządzący do dziś Afrykański Kongres Narodowy zaostrza retorykę i proponuje dyskryminujące białych regulacje, widząc utratę poparcia na rzecz rasistowskiej opozycji. Państwo boryka się z wysokim bezrobociem, plagą przemocy, niedawnymi aferami korupcyjnymi i radykalizacją społeczeństwa.

[…]

Zgromadzenie Narodowe uchwaliło parę miesięcy temu ustawę o wywłaszczeniu bez odszkodowania. Aby te przepisy weszły w życie, potrzebna jest jednak zmiana konstytucji. Chęć przeprowadzenia tej reformy w taki radykalny sposób jest prawdopodobnie wynikiem spadku poparcia partii rządzącej, która od 1994 dzierży władzę w tym kraju. Warto podkreślić, że temat reformy rolnej jest obecny w debacie publicznej od upadku apartheidu, ale dopiero teraz w głównym nurcie zaistniała propozycja przeprowadzenia jej bez odszkodowań. Sytuacja w RPA nie napawa optymizmem i prowadzi do wzrastania antagonizmów w społeczeństwie. Oprócz tego, że rząd musi borykać się z trudną sytuacja gospodarczą w kraju i wysokim bezrobociem, to musi też poprawić wizerunek władzy po licznych nadużyciach i aferze korupcyjnej, która doprowadziła do dymisji poprzedniego prezydenta Jacoba Zumy.

[…]

Sposób, w jaki w RPA proponuje się przeprowadzenie reformy rolnej, powoduje napięte stosunki między czarnymi a białymi. Polityka obecnego rządu nie sprzyja łagodzeniu napięć. Zaostrzenie języka w debacie publicznej prowokuje rasistowskie nastroje i prowadzi do sytuacji, że ataki na farmy białych zdają się odbywać za milczącą zgodą władz. Coraz częściej mówi się w tym kontekście o istnieniu „odwróconego apartheidu”. Trudno wyrokować, w jaki sposób rząd przeprowadzi reformę rolną i czy doprowadzi ona ostatecznie – jak twierdzą niektórzy – do wojny domowej, czy jednak uda się przeprowadzić zmiany w sposób pokojowy. Na pewno ogólna atmosfera społeczna i sytuacja gospodarcza RPA nie sprzyja dialogowi.

Indeks dolny M. Bojanowska, W stronę „odwróconego apartheidu”? Sytuacja w RPA coraz bardziej napięta, 2018, KlubJagiellońki.pl (dostęp 23.02.2021). Indeks dolny koniec

R18PeNgo1gcWW
(Uzupełnij).

Słownik

biała odmiana człowieka
biała odmiana człowieka

najjaśniejsza pigmentacja skóry – od białej o odcieniu różowym, aż do brunatnej, włosy od jasnoblond do kruczoczarnych, prostych, poprzez faliste do kędzierzawych, u mężczyzn często obfite także na tułowiu i kończynach oraz silny zarost twarzy; nos wąski lub średnio szeroki, kości jarzmowe niewydatne, wargi średnio wydatne, szpara oczna szeroko rozwarta, fałda powiekowa bez cech mongoloidalnych, barwa tęczówek od jasnoniebieskiej do prawie czarnej; pierwotne rozmieszczenie białej odmiany człowieka: Europa, północna Afryka, północno‑zachodnia Azja
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

czarna odmiana człowieka
czarna odmiana człowieka

charakteryzująca się największą ilością pigmentu melaniny w skórze (karnacja od brunatnej do prawie czarnej); włosy czarne, fil‑fil lub wełniste; owłosienie ciała słabe; oczy bardzo ciemne, płytko osadzone; nos szeroki, płaski; wargi grube, wywinięte; pierwotne rozmieszczenie czarnej odmiany człowieka: Afryka (na południe od Sahary), Australia, Melanezja
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec

żółta odmiana człowieka
żółta odmiana człowieka

włosy ciemne, grube, zwykle proste; owłosienie ciała bardzo skąpe; oczy ciemne, szpara oczna często skośna, wąska; twarz płaska, o pionowym ustawieniu, wydatnych kościach policzkowych z silną podściółką tłuszczową; nos płaski o szerokiej nasadzie; pierwotne rozmieszczenie żółtej odmiany człowieka w południowo‑wschodniej i środkowej Azji, skąd rozprzestrzeniła się na obie Ameryki (Indianie)
Indeks dolny Źródło: Encyklopedia PWN Indeks dolny koniec