Czynniki, które wpływają na dynamikę populacjipopulacjapopulacji, to jej rozrodczość, śmiertelność oraz migracje.

Rozrodczość populacji to liczba potomstwa wydanego na świat w określonym czasie. Zazwyczaj wartość tę podaje się dodatkowo w przeliczeniu na konkretną liczbę osobników w populacji, np. dla populacji ludzkich rozrodczość wyraża się zwykle liczbą urodzeń na tysiąc osób w ciągu roku.

Rozrodczość warunkuje wzrost i rozwój populacji, prowadząc do zwiększenia jej liczebności. Wyróżniamy rozrodczość maksymalną (fizjologiczną) i rozrodczość ekologiczną.

Rozrodczość populacji zależy od strategii rozrodczej gatunku. W oparciu o nakłady energetyczne, które przypadają na potomka danego gatunku, wyróżniamy dwa modele strategii rozrodu: r oraz K.

Porównanie strategii rozrodczych typu r i typu K:

Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na liczebność populacji jest śmiertelnośćśmiertelność populacjiśmiertelność. Śmiertelność populacji to liczba osobników, które giną w określonym czasie.

W warunkach sztucznych (np. hodowlach laboratoryjnych) obserwujemy śmiertelność minimalną (fizjologiczną). Jest to śmiertelność, która wynika jedynie z genetycznych uwarunkowań organizmu, tzn. jeśli warunki życia są idealne, osobniki umierają tylko ze starości.

Śmiertelność populacji funkcjonujących w naturalnych warunkach środowiska, np. myszy na łące, nazywa się śmiertelnością rzeczywistą (ekologiczną) i jest ona rzeczywistą śmiertelnością populacji, która podlega działaniu oporu środowiskaopór środowiskaoporu środowiska.

Rzeczywista śmiertelność populacji zawsze przewyższa śmiertelność minimalną, ponieważ w naturalnym środowisku przyczyn śmierci organizmów jest więcej niż w warunkach idealnych. Do czynników, które mogą zwiększać śmiertelność organizmów, zaliczamy m.in. choroby, brak pożywienia, ograniczoną przestrzeń życiową, interakcje pomiędzy populacjami (np. konkurencja, drapieżnictwo) czy losowe wypadki.

Śmiertelność rzeczywista = śmiertelność minimalna + czynniki zwiększające śmiertelność populacji

Do opisu śmiertelności rzeczywistej wykorzystywane są tabele przeżywania, w których zestawia się dane dotyczące śmiertelności osobników (należących do tej samej populacji) w różnym wieku. Na podstawie tabel przeżywania można skonstruować krzywe przeżywania. Przedstawiają one zależność śmiertelności osobników w populacji od ich wieku.

RUq2K9kHJamjc

Wykres przedstawia jedną krzywą. Na osi X jest wiek (maksymalny=100%). Na osi Y % wyjściowej liczby osobników. Na obydwu osiach skala jest do 100. Krzywa biegnie od wartości 100 procent na osi Y i stosunkowo długo w miarę równolegle do soi X. Nieznacznie opada w związku z upływem lat. Znaczny spadek jest dopiero po wartości 90 na osi X, po czym krzywa osiąga wartość 100 na osi X.

ROZMybbYLZJRu

Wykres przedstawia jedną krzywą. Na osi X jest wiek (maksymalny=100%). Na osi Y % wyjściowej liczby osobników. Na obydwu osiach skala jest do 100. Krzywa biegnie od wartości 100 procent na osi Y i gwałtownie opada do wartości 50 na osi wieku. Następnie biegnie równolegle do osi X aż do wartości 100, ale przy zaledwie około kilku procentach na osi Y.

Więcej o tabelach przeżywania i rodzajach krzywych przeżywania przeczytasz w e‑materiale pt. Tabele przeżywalności i krzywe przeżywaniaPdA3KkzqETabele przeżywalności i krzywe przeżywania.

Migracje to przemieszczanie się osobników z jednego obszaru na inny.

Wyróżniamy dwa rodzaje migracji: emigrację i imigrację.

Emigracje prowadzą do zmniejszenia liczebności populacji, a imigracje powodują jej zwiększenie.

Główną przyczyną migracji jest pogorszenie warunków środowiska, np. niedobór pożywienia lub wody, brak siedliska. Zwierzęta migrują także w poszukiwaniu partnerów do rozrodu.

Zestawienie rozrodczości, śmiertelności oraz migracji (imigracji i emigracji) w danym okresie czasu pozwala określić liczebność (dynamikę) populacji. Zależność pomiędzy tymi czynnikami wyrazić można w postaci wzoru:

liczebność populacji = (rozrodczość − śmiertelność) + (imigracje − emigracje)

Liczebność populacji podlega ciągłym zmianom, nazywanym fluktuacjami. Zwykle wiążą się one ze zmianą warunków środowiska i mają przemijający, okresowy charakter. Na fluktuacje mogą wpływać także oddziaływania międzygatunkowe, np. zmiana liczebności ofiar może powodować zmianę liczebności drapieżników.

Słownik