Neopsychoanaliza humanistyczna Ericha Fromma

R1dW6yxCiARBB1
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma krótkie, czarne, zaczesane do tyłu włosy oraz zmarszczki na twarzy. Nosi okulary. Ubrany jest w niebieską marynarkę i jasną koszulę. Mężczyzna siedzi przy biurku i pisze długopisem na kartce. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Erich Fromm (1900—1980) Niemiecki (zdaniem niektórych źródeł niemiecko-amerykański) filozof, psycholog i psychoanalityk pochodzenia żydowskiego. Urodził się w Niemczech, we Frankfurcie nad Menem, w religijnej żydowskiej rodzinie. Studiował psychologię i socjologię we Frankfurcie, Monachium i Heidelbergu, gdzie w 1922 r. uzyskał doktorat. Następnie rozpoczął praktykę psychoanalityczną w sławnym Berlińskim Instytucie Psychoanalitycznym. Po dojściu Hitlera do władzy w 1933 r. zdecydował się na emigrację do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował karierę naukową i psychoanalityczną, współpracując z wieloma amerykańskiemu ośrodkami akademickimi. W latach 1951—1965 pracował w Meksyku, zakładając tam m.in. własny Instytut Psychoanalityczny. Międzynarodowe uznanie przyniosły mu prace z pogranicza psychoanalizy i filozofii, zwłaszcza Ucieczka od wolności (1941) oraz Mieć czy być (1976).
Inne ważne jego prace to: O sztuce miłości (1956), Anatomia ludzkiej destrukcyjności (1973) i wydane pośmiertnie dzieło Rewizja psychoanalizy (1990).
Zainteresowania bezpośrednich współpracowników i kontynuatorów Freuda kierowały się bardzo różnie. Wielu z nich uważało, że twórca psychoanalizy za małą rolę przypisywał czynnikom społecznym i indywidualnym. Koncentrując się na mrokach nieświadomości, nie doceniał sił drzemiących w woli i świadomości człowieka. Próba rehabilitacji tego obszaru zrodziła neopsychoanalizę, określaną też czasem mianem psychoanalizy humanistycznej czy społecznej. Za jednego z jej najważniejszych przedstawicieli uważany jest Erich Fromm.

Teoria Fromma stanowi syntezę poglądów Marksa i Freuda. W swoich pracach Fromm skoncentrował się na poczuciu wyobcowania i samotności współczesnego człowieka. Wykazał podstawową sprzeczność w naturze ludzkiej – potrzebę zależności (przynależności do grupy) i potrzebę niezależności (wolności indywidualnej). Ewolucyjnym punktem wyjścia człowieka jest, zdaniem Fromma, pierwotna jedność z przyrodą i grupą plemienną. Rozwój samoświadomości, rozumu i wyobraźni wyrwał człowieka z tej pierwotnej jedności, dając mu wolność, ale jednocześnie poczucie zagubienia. Ludzie instynktownie szukają powrotu do tej jedności, starając się w ten sposób uciec od wolności. Fromm uważał, że współczesne systemy totalitarne dają taki „zły” substytut pierwotnej jedności. Tymczasem nie ma już dla człowieka odwrotu od wolności. Można ją przezwyciężyć w akcie twórczej miłości, łączącej wolność i zależność, opierającej się na trosce, odpowiedzialności, szacunku i zrozumieniu. Taka miłość nie jest jednak romantycznym aktem emocjonalnym, lecz odpowiedzialnością i dyscypliną, jednym słowem – sztuką.

W późniejszych pracach Fromm podkreślał, że potrzeby człowieka są zdeterminowane przez kontekst społeczny – częściowo wynikają z wewnętrznej sytuacji człowieka, a częściowo z czasów i miejsca, w którym żyje. Wbrew Freudowi Fromm dowodził, że ludzka destrukcyjność jest konsekwencją zablokowania przez społeczeństwo specyficznie ludzkich i jednostkowych potrzeb. Wymieniał pięć takich podstawowych potrzeb:

  • potrzeba powiązań – wyraża się w dążeniach do stworzenia systemu zależności w miejsce uwarunkowania biologicznego, które człowiek ewolucyjnie przezwyciężył; chodzi o więzi i zależności rodzinne i wspólnotowe (miłość, lojalność itp.);

  • potrzeba transcendencjitranscendencjatranscendencji – wyraża się w dążeniu do trwałego wykroczenia poza uwarunkowanie biologiczne i znalezienia gdzie indziej trwałego oparcia swojej egzystencji, co rodzi ideały etyczneetykaetyczne, religijne i estetyczne;

  • potrzeba zakorzenienia – wyraża się w dążeniach do silnej przynależności czy identyfikacji z osobami, miejscami bądź instytucjami;

  • potrzeba tożsamości – wyraża się w dążeniu do zachowania osobowej odrębności, własnego zdania, niezależności, swobody decydowania o sobie;

  • potrzeba systemu orientacji – wyraża się w dążeniu do wypracowania poglądu na świat, spójnego rozumienia otaczającej rzeczywistości wraz z określoną hierarchią wartości.

Polecenie 1

Co to znaczy, że – według Fromma – potrzeby człowieka są zdeterminowane przez kontekst społeczny?

R1H8kfEIf6Edx
(Uzupełnij).

Słownik

etyka
etyka

(gr. ethikos (logos) — moralność, etyka) nauka o moralności, która jest ogółem ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce

psychoanaliza
psychoanaliza

(gr. psyche — dusza, análysis — rozkładanie, rozbiór) kierunek w psychologii XX w., wyjaśniający funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka działaniem nieświadomych instynktów, popędów i dążeń pozostających we wzajemnym konflikcie

transcendencja
transcendencja

(łac. transcendens, transcendentis — przekraczający) istnienie poza granicami bytu lub poza granicami ludzkiego poznania