Neopsychoanaliza humanistyczna Ericha Fromma

Teoria Fromma stanowi syntezę poglądów Marksa i Freuda. W swoich pracach Fromm skoncentrował się na poczuciu wyobcowania i samotności współczesnego człowieka. Wykazał podstawową sprzeczność w naturze ludzkiej – potrzebę zależności (przynależności do grupy) i potrzebę niezależności (wolności indywidualnej). Ewolucyjnym punktem wyjścia człowieka jest, zdaniem Fromma, pierwotna jedność z przyrodą i grupą plemienną. Rozwój samoświadomości, rozumu i wyobraźni wyrwał człowieka z tej pierwotnej jedności, dając mu wolność, ale jednocześnie poczucie zagubienia. Ludzie instynktownie szukają powrotu do tej jedności, starając się w ten sposób uciec od wolności. Fromm uważał, że współczesne systemy totalitarne dają taki „zły” substytut pierwotnej jedności. Tymczasem nie ma już dla człowieka odwrotu od wolności. Można ją przezwyciężyć w akcie twórczej miłości, łączącej wolność i zależność, opierającej się na trosce, odpowiedzialności, szacunku i zrozumieniu. Taka miłość nie jest jednak romantycznym aktem emocjonalnym, lecz odpowiedzialnością i dyscypliną, jednym słowem – sztuką.

W późniejszych pracach Fromm podkreślał, że potrzeby człowieka są zdeterminowane przez kontekst społeczny – częściowo wynikają z wewnętrznej sytuacji człowieka, a częściowo z czasów i miejsca, w którym żyje. Wbrew Freudowi Fromm dowodził, że ludzka destrukcyjność jest konsekwencją zablokowania przez społeczeństwo specyficznie ludzkich i jednostkowych potrzeb. Wymieniał pięć takich podstawowych potrzeb:

• potrzeba powiązań – wyraża się w dążeniach do stworzenia systemu zależności w miejsce uwarunkowania biologicznego, które człowiek ewolucyjnie przezwyciężył; chodzi o więzi i zależności rodzinne i wspólnotowe (miłość, lojalność itp.);

• potrzeba transcendencjitranscendencjatranscendencji – wyraża się w dążeniu do trwałego wykroczenia poza uwarunkowanie biologiczne i znalezienia gdzie indziej trwałego oparcia swojej egzystencji, co rodzi ideały etyczneetykaetyczne, religijne i estetyczne;

• potrzeba zakorzenienia – wyraża się w dążeniach do silnej przynależności czy identyfikacji z osobami, miejscami bądź instytucjami;

• potrzeba tożsamości – wyraża się w dążeniu do zachowania osobowej odrębności, własnego zdania, niezależności, swobody decydowania o sobie;

• potrzeba systemu orientacji – wyraża się w dążeniu do wypracowania poglądu na świat, spójnego rozumienia otaczającej rzeczywistości wraz z określoną hierarchią wartości.

Słownik