Przeczytaj
Warto przeczytać
O potencjalnych zagrożeniach trzeba myśleć nie tylko w czasie pomiarów, ale niekiedy na długo przed ich rozpoczęciem, aby uniknąć problemów później.
Na początek wymienimy ogólne zasady bezpiecznego prowadzenia pomiarów, a potem omówimy bardziej szczegółowo niektóre typy pomiarów wymagających szczególnej ostrożności.
Zasady ogólne
Opracowanie metody doświadczalnej powinno zawierać element dotyczący bezpiecznego prowadzenia pomiarów.
Miejsce prowadzenia pomiarów powinno być przygotowane z uwzględnieniem warunków zapewnienia bezpiecznej pracy.
Osoby uczestniczące w eksperymencie powinny być przeszkolone w zakresie zasad BHPBHP w pracowni (w przypadku pomiarów w laboratorium naukowym konieczne są także odpowiednie badania medyczne).
Uczestnikom pomiarów powinna zostać przekazana informacja o rodzajach zagrożeń na danym stanowisku oraz o tym, jak zapobiegać niebezpiecznym sytuacjom i jak reagować, jeśli jednak wystąpią.
Należy usunąć potencjalnie niebezpieczne przedmioty i substancje z miejsca prowadzenia pomiarów.
W razie potrzeby powinny być zapewnione środki ochrony: rękawice, okulary, kombinezon, buty, kask itp.
Trzeba zapewnić łatwy i szybki dostęp do środków pierwszej pomocy oraz odkażenia, mycia, dezynfekcji itp.
Na koniec jeszcze jedna, „złota zasada”, przydatna w każdym, a szczególnie szkolnym laboratorium: W pracowni fizycznej należy myśleć i zadawać pytania. Myślenie zapewnia bowiem bezpieczeństwo pracy, zaś zadawanie pytań zapewnia jej higienę – w tym na przykład higienę psychiczną.
Wymienionych wyżej ogólnych zasad bezpieczeństwa przy prowadzeniu pomiarów należy przestrzegać zawsze, niezależnie od tego, z jakimi eksperymentami mamy do czynienia. Jednakże niektóre typy doświadczeń wymagają specjalnych zabezpieczeń i środków ostrożności wynikających ze specyfiki prowadzonych pomiarów.
Tutaj omówimy kilka z nich. Podamy specyficzne cechy procesu lub obiektu będącego przedmiotem pomiaru i wymienimy podstawowe zasady bezpiecznej pracy. W wielu przypadkach niebezpieczeństwo sygnalizowane jest odpowiednimi znakami, które znajdziesz w grafice interaktywnej, w następnej części tego e‑materiału.
Praca z urządzeniami elektrycznymi
Prąd elektryczny, przepływając przez ciało człowieka, wywołuje zmiany związane z wydzielaniem się ciepła, zjawiskiem elektrolizy oraz podrażnieniem układu nerwowego. Oporność ciała człowieka wynosi przeciętnie około 1 Momega, ale różne czynniki zewnętrzne mogą sprawić, że będzie mniejsza, nawet około 1 komega.
Za bezpieczne dla człowieka przyjmuje się napięcie prądu przemiennego do 24 V, bowiem natężenie prądu o wartości 24 mA nie wywołuje skutków istotnych dla zdrowia (dla prądu stałego są to, odpowiednio, 60 V i 60 mA).
Zwykle mamy jednak do czynienia z napięciem 230 V w sieci elektrycznej, co jest groźne dla zdrowia i życia. Dlatego przy pracy z urządzeniami elektrycznymi musimy przestrzegać zasad bezpieczeństwa:
Wszelkie prace, w których ma się bezpośredni kontakt z urządzeniem elektrycznym, należy wykonywać po uprzednim odłączeniu urządzenia od źródła zasilania.
Przewód z kontaktu odłączać wyłącznie trzymając za wtyczkę.
W szkolnym laboratorium każdy elektryczny układ pomiarowy powinien być sprawdzony przez osobę prowadzącą zajęcia, a włączać zasilanie można tylko w obecności tej osoby.
Przy włączaniu układu elektrycznego urządzenia pomiarowe powinny być ustawione na zakres największy, a źródła zasilania na zakres minimalny.
Należy sprawdzić, czy przewody elektryczne mają nieuszkodzoną izolację oraz właściwie osłonięte złącza kontaktowe.
Należy upewnić się, że miernik wielofunkcyjny ma prawidłowo ustawioną wielkość mierzoną. W szczególności, czy miernik przeznaczony do pomiaru napięcia nie jest ustawiony na pomiar natężenia prądu.
Nie używać sprzętu, który uległ zalaniu wodą albo posiada uszkodzenia mechaniczne.
Promieniowanie jonizujące
Naturalne promieniowanie jonizujące dociera do nas z kosmosu, ziemi, powietrza, wody itd. Roczna dawka tego promieniowania w Polsce wynosi ok. 2,5 mSvSv i nie stanowi zagrożenia dla człowieka.
Promieniowanie jonizujące emitowane przez sztuczne źródła promieniotwórcze (np. aparaty rentgenowskie, reaktory jądrowe czy akceleratory) może mieć ujemny wpływ na organizm, jeśli intensywność tego promieniowania jest na tyle duża, że pochłaniane dawki przekraczają wartości dopuszczalne. Dlatego badania lekarskie związane z diagnostyką radiologiczną (prześwietlenie lub tomografia) wymagają kontroli, by dawka dopuszczalna (1 mSv na rok) nie została przekroczona. W tym celu przy prześwietleniach stosuje się specjalne osłony.
W pracowniach szkolnych rzadko spotyka źródła promieniotwórcze, bo posiadanie takiego źródła wymaga spełnienia szeregu warunków i zgody dozoru jądrowego.
Ochrona przed promieniowaniem jonizującym
Podstawową zasadą ochrony przy pracy ze źródłami promieniotwórczymi jest zachowanie jak największej odległości od źródła, bowiem intensywność promieniowania jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu tej odległości. Dlatego źródeł nie należy brać do ręki, a posługiwać się pęsetą lub specjalnym manipulatorem.
Ważnym sposobem ochrony jest też stosowanie osłon oddzielających źródło promieniowania od człowieka. Istotna jest grubość osłony oraz materiał, z którego jest wykonana. Dla zatrzymania promieniowania alfa wystarczy kartka papieru lub skóra dłoni; promieniowania beta nie przepuści płyta aluminiowa o grubości kilku milimetrów; dla osłabienia wiązki promieniowania gamma potrzebna jest warstwa ołowiu, a do spowolnienia wiązki neutronów – blok betonowy o dużej grubości. Schematycznie przedstawiono to na Rys. 3. Pamiętajmy jednak, że promieniowanie alfa może być bardzo niebezpieczne, gdy jego źródło przedostanie się do wnętrza organizmu przy oddychaniu lub jedzeniu.
Ważne jest także zmniejszanie do minimum czasu przebywania w pobliżu źródeł promieniotwórczych. Dawka pochłonięta jest bowiem proporcjonalna do tego czasu. Należy tak organizować pracę, by kontakt ze źródłem był jak najkrótszy. Dlatego też źródła promieniotwórcze przechowywane i transportowane są w specjalnych pojemnikach, zwykle wykonanych z ołowiu, co zasadniczo zmniejsza intensywność promieniowania na zewnątrz.
Promieniowanie laserowe
Promieniowanie laserowe w przyrodzie nie występuje, ale jest emitowane przez urządzenia zwane laserami. Są to fale elektromagnetyczne z zakresu światła widzialnego, podczerwieni lub ultrafioletu. Promieniowanie to jest monochromatyczne i spójnespójne. Jego własności takie, jak intensywność, równoległość wiązki i duża gęstość mocy sprawiają, że promieniowanie to znajduje wielorakie zastosowania w bardzo wielu dziedzinach aktywności człowieka: od nauki i techniki, przez medycynę i wojsko, po sport i rozrywkę.
Własności promieniowania laserowego, w szczególności jego intensywność i skupienie wiązki, są źródłem poważnych zagrożeń dla człowieka. Niebezpieczna jest ekspozycja na wiązkę światła laserowego, zarówno bezpośrednią, jak i rozproszoną czy odbitą. Dotyczy to szczególnie oczu i skóry.
Zasady pracy z laserami:
Stanowiska pracy z urządzeniami laserowymi powinny znajdować się w wydzielonych pomieszczeniach.
Oświetlenie takich pomieszczeń powinno mieć stosunkowo dużą intensywność, bo wtedy źrenice są mniej rozszerzone, a więc mniej narażone na szkodliwe działanie promieniowania.
Nie powinny znajdować się tam urządzenia czy przedmioty, które powodowałyby ryzyko odbić zwierciadlanych.
Zarówno pomieszczenie, jak i urządzenia emitujące promieniowanie powinny być odpowiednio oznakowane, ze wskazaniem na miejsca, z którego promieniowanie jest emitowane.
Źródła laserowe podzielone są na klasy bezpieczeństwa od 1 do 4, przy czym im wyższa klasa, tym większe jest zagrożenie. Klasa powinna być wskazana na urządzeniu.
Z klasą lasera wiążą się szczegółowe środki ostrożności dotyczące jego stosowania.
Bezpieczeństwo w pracowni chemicznej
Pracownia chemiczna to miejsce, gdzie zajęcia są zwykle bardzo ciekawe, a nawet widowiskowe i obfitujące w zaskakujące efekty. Wszystko jest dobrze, ale tylko wtedy, kiedy badane procesy są pod kontrolą osoby prowadzącej zajęcia. Dlatego w pracowni chemicznej niezbędna jest ścisła dyscyplina, by ustrzec się przed różnorodnymi zagrożeniami.
Poniżej podane są podstawowe przepisy dotyczące pracy w laboratorium chemicznym. W każdej pracowni są zwykle przepisy szczegółowe, które uwzględniają jej konkretne warunki.
Przed rozpoczęciem pracy w laboratorium należy zapoznać się z przepisami bezpieczeństwa oraz wiedzieć, gdzie znajdują się środki ratunkowe (apteczka) i ochrony przeciwpożarowej (gaśnica, koc itp.).
Podczas pracy konieczne jest używanie odzieży ochronnej: fartuch, okulary, rękawiczki ochronne, obuwie zakryte itp.
Przy pracy w laboratorium zawsze musi być więcej niż jedna osoba.
Szczególną uwagę należy zwracać na ochronę oczu.
Wszystkie substancje chemiczne trzeba uważać za trujące.
Spożywanie posiłków jest zabronione; na stole laboratoryjnym nie wolno kłaść żywności.
Nie wolno nachylać się nad naczyniem, z którego wydobywa się gaz, dla poznania jego zapachu należy kierować go ku sobie ręką.
Szczególną ostrożność zachowywać przy pracy z użyciem substancji żrących oraz łatwo zapalnych i wybuchowych.
Nie wolno ogrzewać cieczy w szczelnie zamkniętej aparaturze (możliwość eksplozji).
Probówkę lub kolbę, w której ogrzewamy ciecz, należy trzymać wylotem w bok, nie do siebie czy w kierunku innej osoby.
Nie wolno nachylać się nad naczyniem z cieczą, gdy wrze, ani wtedy, gdy dodaje się jakieś substancje.
Resztek substancji chemicznych pozostałych po pracy w laboratorium nie wolno wylewać do zlewu lub wyrzucać do śmieci, ale do specjalnie przygotowanych pojemników,
Trzeba umyć ręce po zakończeniu pracy.
Bezpieczeństwo sieci komputerowych
Każdy niezabezpieczony komputer podłączony do Internetu może w każdej chwili zostać zainfekowany. Twój komputer też jest zagrożony – nawet teraz.
Włącz regularną, automatyczną instalację aktualizacji systemu i programów.
Używaj oprogramowania antywirusowego.
Nie instaluj niezaufanych programów lub gier - oprogramowanie pochodzące z niepewnych źródeł może zainfekować komputer lub naruszać prawa autorskie.
Zablokuj ekran hasłem, jeśli pracujesz w miejscu dostępnym dla wielu osób.
Nie otwieraj nieoczekiwanych lub podejrzanych wiadomości e‑mail lub załączników – usuń je, jeśli nie dotyczą Ciebie lub wydają się dziwne. W razie wątpliwości skontaktuj się z administratorem sieci.
Chroń swoje hasła – nie podawaj swoich haseł do stron internetowych i nie wpisuj ich na niezaufanych komputerach.
Nie klikaj podejrzanych łączy – klikaj tylko wtedy, gdy ufasz ich pochodzeniu.
Nigdy nie udostępniaj nikomu swojego hasła.
Wybierz dobre, długie (co najmniej osiem znaków) hasło, trudne do odgadnięcia, którego nie można znaleźć w żadnym słowniku, i zawiera mieszaninę wielkich i małych liter, cyfr i symboli.
Nie używaj ponownie starych haseł i nie używaj tego samego hasła do różnych celów lub w różnych witrynach.
Regularnie zmieniaj hasło, w szczególności, gdy ktoś je zna.
Chroń swoje pliki i dane – ogranicz dostęp do swoich dokumentów i folderów.
Przestrzegaj zasady najmniejszych uprawnień i upewnij się, że mają je tylko osoby potrzebujące z uzasadnionych powodów dostępu do Twoich plików i danych.
Pamiętaj, że jesteś odpowiedzialna(-y) za zabezpieczenie swojego komputera i swoich danych.
Słowniczek
(ang.: Occupational Safety and Health – OSH) zbiór przepisów i zasad dotyczących bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy. Przestrzeganie zasad BHP ma zapobiegać wypadkom w pracy oraz chorobom zawodowym. Przepisy BHP określają także, jakie warunki muszą być spełnione, aby zapewnić odpowiednie środowisko pracy. Jest to także dziedzina wiedzy zajmująca się kształtowaniem właściwych warunków pracy.
(ang.: Sievert) jednostka pochodna układu SI, odnosząca się do działania promieniowania jonizującego na organizmy żywe, miara dawek promieniowania. .
(ang.: coherent light) światło takie, którego promienie mają taką samą długość fali, amplitudę, stałą w czasie różnicę faz oraz taką samą płaszczyznę polaryzacji. W węższym znaczeniu: światło składające się z fotonów zgodnych w fazie.