Przeczytaj
Cezura II wojny światowej w twórczości Juliana Tuwima
II wojna światowa wyznaczyła ostrą granicę w pisarstwie Juliana Tuwima. Michał Głowiński pisał wręcz o powojennym kryzysie jego twórczości:
WstępKryzys ten wydaje się zrozumiały. Tuwim należał bowiem do tej formacji obyczajowej, jaką była przedwojenna Warszawa i osadzone w niej środowisko skamandrytów: rok 1939 stanowił datę dla tej formacji końcową. Tuwim był twórcą silnie z nią związanym, wyciskała ona piętno na jego poezji, tej poezji, która zawsze przecież bliska była dnia codziennego jej autora, zarówno w momencie, gdy był piewcą uroków życia wielkomiejskiego, jak i wtedy, gdy przeciwstawiał się narastaniu tendencji faszystowskich w życiu społecznym. Wraz z zanikiem tej formacji poezja Tuwima utraciła punkt oparcia. Nie przylegała do nowych sytuacji historycznych […].
Źródło: Michał Głowiński, Wstęp, [w:] Julian Tuwim, Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński, Wrocław – Warszawa – Kraków 1986, s. LIX.
Powojenne losy twórczości Juliana Tuwima
Podczas II wojny Julian Tuwim znalazł się w Stanach Zjednoczonych, rozpoczął współpracę z londyńskim pismem „Nowa Polska”, zapisał się do Międzynarodowego Związku Robotniczego. Po powrocie do kraju w 1946 roku pracował m.in. jako kierownik artystyczny Teatru Nowego w Warszawie. Zaczął znowu pisać, ale jego powojenna twórczość nie przyniosła już żadnych interesujących realizacji. Ostatnie wiersze poety to utwory prywatne bądź okazjonalne, oceniane znacznie niżej niż poezja przedwojenna.
WstępOkres powojenny nie jest dla twórczości oryginalnej Tuwima szczęśliwy – w latach tych dużo tłumaczy […]. Ogłasza także sporo artykułów i materiałów dotyczących różnego rodzaju ciekawostek literackich […], kontynuując w ten sposób zainteresowania dla wszelkich kuriozówkuriozów piśmiennictwa. […] Jeśli chodzi o oryginalną twórczość liryczną, pisze w owym czasie kilka wierszy o charakterze okolicznościowo‑publicystycznym, w swoim czasie powszechnie znanych. Tak więc, gdy patrzy się na twórczość Tuwima z perspektywy […], ukazuje się on przede wszystkim jako poeta dwudziestolecia międzywojennego, jako jeden z tych, którzy najsilniej zaważyli na obliczu ówczesnej liryki i satyry.
Źródło: Michał Głowiński, Wstęp, [w:] Julian Tuwim, Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński, Wrocław – Warszawa – Kraków 1986, s. LXI.
„W‑wa”
Pierwsze lata swojego życia Julian Tuwim spędził w Łodzi, która na zawsze pozostała dla niego miastem dzieciństwa i wczesnej młodości. W 1916 roku, jako dwudziestodwuletni młodzieniec przeniósł się do Warszawy, z którą związał swoją młodość. Po II wojnie światowej powrócił do stolicy. Jeden ze swoich ostatnich utworów poświęcił właśnie Warszawie, a dokładniej – dyskusji nad językowym zjawiskiem skrótów stosowanych w pisowni nazw miast. Poeta był im jednoznacznie przeciwny.
„W-wa”Kto pisze zamiast Kraków – K‑ów?
Nikt. Nie ma takich kpów.Komu to wlazło w mózgownicę,
Na K‑wice zmieniać Katowice?Czy kto z Bydgoszczy robi B‑oszcz
(Jeżeli zrobi, to go schłoszcz).Albo z Białegostoku – B‑stok?
(Dostałbym za to butem w bok).Czy jest gdzieś znane jakieś Z‑ane
Czy ktoś tak skraca Zakopane?Nie ma też u nas takich praw,
Żeby z Wrocławia robić W‑aw.A skądże ta nawyczka zła,
zamiast Warszawa pisać: W‑wa?Kto to wymyślił, licho wie!
W War‑sza‑wie mieszkam, a nie w W‑wie!Kto z ośmiu liter robi trzy
Mam go za cztery. Nie chce W‑wy!Kto o jej dobre imię dba,
Pisze: Warszawa, nigdy: W‑wa!A który z Was napisze tak,
Ten nie warszawiak jest, lecz w‑wiak.(Prawa, mój Wiechu, że to śmiech?
(Prawda, że jesteś Wiech, nie Wwiech?)– Kocham Cię, piękna! Kocham o
Stolico moja! (A nie st‑co!)Wiwat Warszawa! Czcimy Ją!
Precz z obrzydliwą, głupią W‑Wą!J. T. poeta, co pochodzi
(Mówiąc najkrócej) z miasta Łodzi.Źródło: Julian Tuwim, „W-wa”, [w:] tegoż, Jarmark rymów, Warszawa 1958, s. 320–321.
Obecnie skrót Wwa (a nie: W‑wa) jest w powszechnym użyciu, rozumiany przez wszystkich i dopuszczony do pisowni jako poprawny.
Poezja Antoniego Słonimskiego po II wojnie światowej
Antoni Słonimski w czasie wojny wyjechał najpierw do Paryża, a następnie do Londynu. Kiedy w 1951 roku powrócił do kraju, jego losy ułożyły się inaczej niż Juliana Tuwima. Pisał wiersze, artykuły, a w 1956 roku został wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich. Funkcję tę pełnił do roku 1959, kiedy Władysław GomułkaWładysław Gomułka odsunął go od sprawowania funkcji publicznych. Zajął się wówczas działalnością na rzecz inicjatyw opozycyjnych. Nazwisko poety znalazło się na liście autorów, na których szczególną uwagę zwracała ówczesna cenzura. W późnych utworach krytykował konformizmkonformizm, podejmował tematy związane z refleksją nad obowiązkami poezji oraz wartości języka – tak poetyckiego, jak i powszedniego.
LamusSłownik naszej młodości, mowa lat dojrzałych
To stryszek, gdzie wśród kurzu, na stosach rupieci,
Wśród gratów i pamiątek minionych stuleci
Leżą słowa zniszczone o barwach spłowiałych.
„Pług i miecz” rdzą pokryty już nie zda się na nic,
Nie zaorze straconych „rubieży” i granic.
Zwodzi mądrość ludowa i prawdy odwieczne.
„Królestwem Morfeusza” włada barbituratbarbiturat,
Przysłowia sens straciły, bo właśnie akurat
„Piąte koło u wozu” stało się konieczne.
Lew, „gniewny król pustyni”, to tchórzliwa owca
Wobec czołgu. Antyczna czym jest „siła gromu”,
„Piorunów tysiąc” wobec energii atomu,
„Orla lotów potęga” wobec odrzutowca?
Są słowa, co umarły, jak wszystko śmiertelne,
Inne nam splugawiono, z pamięci wydarto.
Patrz, jak szuler zagrywa sfałszowaną kartą
Kryjąc gestem sakralnym oszustwa bezczelne.
Ach, wrócić do lamusalamusa, wrócić na poddasze.
Wydobyć z zapomnienia, ze stosu starzyzny
Poczciwe słowa „prawość” i „miłość ojczyzny”.
Pozostać w słowach dawnych, bo to słowa nasze,
Jak w ubraniach ubogich, czystych, choć niemodnych.
Kto chce, niech rzuca garścią w alchemiczne tygle
Słowa pstre lub układa semantyczne figle.
Jałowa to potrawa dla naszych ust głodnych.Źródło: Antoni Słonimski, Lamus, [w:] Ryszard Matuszewski, Poezja polska 1939–1996. Antologia, Warszawa 1998, s. 57.
Słownik
(łac. conformare – tworzyć, kształtować) – zmiana zachowania pod wpływem innych ludzi; podporządkowanie się wartościom obowiązującym w danej grupie społecznej
(łac. curiosum – rzecz ciekawa < cura – troska) – osobliwość, rzecz wyjątkowa, osobliwe zjawisko