Przeczytaj
StylistykaStylistyka wyróżnia stylestyle typowe (gatunku literackiego, epoki literackiej, kierunku literackiego, style funkcjonalne) oraz indywidualne (autora, utworu).
Style typowe kształtują się znacznie dłużej i w bardziej skomplikowany sposób niż style indywidualne.
Stylistyka polska. ZarysO wyborze środków językowo‑stylistycznych w wypowiedziach z poszczególnych dziedzin (nauki, twórczości artystycznej, działalności urzędowej itp.) rozstrzyga treść, przeznaczenie i funkcja tych wypowiedzi. Powtarzalność i trwałość tych czynników warunkujących wybór stanowi podstawę typizacji językowej wypowiedzi, podstawę do wytworzenia się uświadamianych społecznie zasad i norm tego wyboru. W ten sposób kształtują się funkcjonalne odmiany stylowe języka, takie jak: styl artystyczny, styl urzędowo‑kancelaryjny, naukowy i inne.
Jak przejawia się istnienie tych różnych stylów w kontekście języka polskiego rozumianego całościowo? Czy polszczyzna jest jednorodna? Czy można mówić o istnieniu kilku języków polskich? Ostatnie z tych pytań może zaskakiwać, ponieważ zazwyczaj myślimy o jednym języku narodowym. Style funkcjonalne nie są osobnymi językami, a charakterystycznymi zespołami cech językowych. Autorzy Stylistyki polskiej tłumaczą, że:
Stylistyka polska. Zarys[...] nie stanowią one jakichś odmian izolowanych. Niewiele jest środków językowych ograniczonych do jednego tylko stylu, nie występujących w innym. Odmiany stylowe języka wzajemnie się przenikają, wzajemnie na siebie oddziałują, granice między nimi są płynne. To jednak, że style nie występują w postaci „czystej”, nie przekreśla ich istnienia, podobnie jak nie przekreślają istnienia dialektów znajdujące się między nimi pasy przejściowe, podobnie jak nie przekreślają istnienia gatunków literackich utwory, które trudno w ramach tych gatunków pomieścić. Odmiany stylowe języka różnią się nie poszczególnymi elementami językowymi, ale ich zespołami, ich innym zhierarchizowaniem w obrębie tych zespołów i odrębnością pełnionych w tych zespołach funkcji.
W polszczyźnie wyróżnia się style: potoczny, urzędowy, naukowy, publicystyczny, artystyczny. Najtrudniejszy do uchwycenia i opisania, ze względu na indywidualny charakter, jest styl artystyczny.
Istnieje kilka rejestrów polszczyzny, co sprawia, że ich wzajemne zderzanie się i przenikanie jest nieuniknione. Podczas lekcji możesz bezwiednie wplatać do starannej wypowiedzi elementy języka potocznego, tzw. kolokwializmy – w tej sytuacji ocierasz się o błąd stylistyczny. Natomiast kiedy autor dzieła literackiego celowo czerpie np. ze stylu potocznego albo kiedy używa wyrazów i form, które dawno wyszły z praktyki językowej Polaków (archaizmy), mamy do czynienia ze stylizowaniem wypowiedzi na mowę potoczną bądź na mowę dawną. Taki zabieg jest nazywany stylizacją językowąstylizacją językową. Autor może korzystać z repertuaru historycznoliterackiego lub historycznojęzykowego (wszelkie gry z konwencją), z dialektów i gwar, z języka potocznego, naukowego, urzędowego, a także ze stylów charakterystycznych dla innych autorów czy dzieł (stylizacja językowa to podstawa pastiszupastiszu i parodiiparodii).
Do najbardziej popularnych w literaturze zabiegów stylizacyjnych należą: archaizacjaarchaizacja – włączanie do języka tekstu form językowych, które wyszły z użycia, np. w celu podkreślenia kolorytu minionej epoki (Józef I. Kraszewski, Stara baśń); dialektyzacjadialektyzacja – też: stylizacja gwarowa, wprowadzanie do tekstu, a zwłaszcza dialogów przedstawianych postaci, cech gwarowych (Władysław Reymont, Chłopi); kolokwializacjakolokwializacja – operowanie elementami stylu potocznego, zbliżające język utworu do języka codziennego, a oddalające od wrażenia „literackości” (Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego). Kiedy mówi się o stylu danego autora, np. stylu Marii Konopnickiej czy stylu Stefana Żeromskiego, chodzi o takie ukształtowanie wypowiedzi literackiej, które jest charakterystyczne właśnie dla dorobku tego, a nie innego pisarza czy poety, tej, a nie innej pisarki czy poetki. To właśnie styl sprawia, że czyjaś twórczość wyróżnia się na tle innych. Zdarza się, że wpływ stylu autora na odbiorców jest tak znaczny, że pojawiają się jego epigoniepigoni (gr. epígonos – później urodzony), czyli autorzy nieświadomie powielający rozwiązania mistrza. Zjawisko epigoństwa powstaje zwykle u schyłku danej mody czy epoki, lecz może trwać bardzo długo. W XXI wieku pojawiło się wielu naśladowców stylu Stephena Kinga, Jo Nesbø, ale też np. Charlesa Bukowskiego, tworzącego w poprzednim stuleciu.
Słownik
(gr. archaios – dawny) włączanie do języka tekstu form językowych, które wyszły z użycia nazywanymi archaizmami (gr. archaismós – przestarzały); archaizacja służy głównie oddaniu atmosfery i właściwości dawnej epoki
(gr. dialektos – narzecze) też: stylizacja gwarowa, wprowadzanie do języka utworu form gwarowych (dialektyzmów: gr. diálogos – rozmowa) przynależnych do danego dialektu, czyli odmiany języka narodowego typowej dla danego terytorium i używanej przez określoną społeczność (np. wiejską)
(gr. epígonos – później urodzony) autor nieświadomie powielający styl swojego mistrza
(łac. colloquium – rozmowa) operowanie elementami stylu potocznego, zbliżające język utworu do języka codziennego
(gr. parōidía od pará – poza, obok, mimo i ōidḗ – pieśń) świadome naśladowanie danego wzorca literackiego (dzieła, stylu, gatunku), polegające na celowym wyostrzeniu jego cech formalno‑stylistycznych oraz zmianie tematycznej i ideowej, prowadzi do efektów zabawnych, satyrycznych lub skłaniających do refleksji czy dyskusji; nieudolne naśladownictwo lub zdeformowana, wypaczona postać czegoś
(fr. pastiche – utwór naśladowczy) świadome naśladowanie cech innego dzieła lub stylu w celach żartobliwych lub krytycznoliterackich; nie pełni funkcji ośmieszającej, czym różni się od parodii
(franc. style, łac. stylus – rylec do pisania na woskowych tabliczkach, prawd. z gr. stylos – słup) kompleks środków językowych kojarzony w świadomości użytkowników danego języka z typem wypowiedzi o określonej funkcji
dyscyplina z pogranicza nauki o literaturze i językoznawstwa, badająca wypowiedzi pod kątem ich językowego ukształtowania i związanych z tym funkcji
nadanie tekstowi cech językowych właściwych innemu stylowi; ze względu na użycie typowych dla stylu wzorcowego form wyróżnia się: archaizacjęarchaizację, dialektyzacjędialektyzację, kolokwializację (czyli użycie form pochodzących z języka potocznego)