Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

RAmy0nWs0M2VC
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;, scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;, porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;, rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;, rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;, oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Wybrane przykłady realizacji wolności i praw człowieka w Polsce

Wolność stowarzyszania się

W szerokim znaczeniu wolność stowarzyszania się zakłada swobodę zakładania stowarzyszeństowarzyszeniestowarzyszeń właściwych (rejestrowych i zwykłych), fundacji, związków zawodowych i twórczych, samorządów zawodowychsamorząd zawodowysamorządów zawodowych i gospodarczych, partii, kościołów i związków wyznaniowych oraz innych organizacji.

W węższym znaczeniu w polskim prawie (obowiązującej ustawie o stowarzyszeniach z 1989 r.) wyróżniamy dwa typy stowarzyszeń: stowarzyszenia zwykłe i stowarzyszenia rejestrowe.

Wszystkie osoby fizyczne, będące obywatelami polskimi, mają równe prawo czynnego uczestnictwa w życiu publicznym i wyrażania swoich poglądów oraz prawo do realizacji indywidualnych zainteresowań i celów przez zakładanie stowarzyszeń. Na tych samych zasadach mogą zakładać stowarzyszenia również cudzoziemcy mający prawo zamieszkania na terytorium Polski. Stowarzyszenia mogą należeć do różnych organizacji międzynarodowych.

Warto podkreślić, że młodzież w wieku 16–18 lat może należeć do stowarzyszeń i mieć w nich czynne i bierne prawo wyborcze. Z kolei osoby poniżej 16. roku życia również mogą być członkami stowarzyszenia, ale tylko na zasadach określonych w statutach i za zgodą opiekuna ustawowego (np. rodzica). Osoby w tym wieku pozbawione są też w zasadzie czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. Istnieje jednak ustawowe prawo umożliwiające również takiej młodzieży i dzieciom udział w procedurach wyborczych, a więc korzystanie z czynnego i biernego prawa wyborczego.

Cechą każdego stowarzyszenia jest samodzielne określanie swoich celów, opracowanie programu działania oraz tworzenie własnych struktur organizacyjnych. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, a do prowadzenia spraw administracyjnych, finansowych itp. może zatrudniać pracowników. Jedynym ograniczeniem nakładanym przez ustawodawcę jest to, aby większość członków zarządu stowarzyszenia była osobami pełnoletnimi: prawo każdego państwa stanowi bowiem, że tylko takie osoby mają pełną zdolność do czynności prawnych, np. nabywania prawa podejmowania zobowiązań prawnych i finansowych, oraz ponoszą pełną odpowiedzialność karną za dokonanie czynu niedozwolonego.

R1TDOdGqST4QX
Stowarzyszenia rejestrowe Stowarzyszenie zwane nieformalnie stowarzyszeniem rejestrowym może być założone przez co najmniej 7 osób. Najpierw zawiązują one stowarzyszenie, uchwalają statut i wybierają komitet założycielski oraz władze stowarzyszenia. Najwyższą władzą każdego stowarzyszenia jest walne zebranie członków. W sprawach, w których statut nie określa właściwości władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków.
Zarząd stowarzyszenia może być jedno- lub wieloosobowy; stowarzyszenie musi jednak posiadać organy uchwałodawcze (walne zebranie członków lub ich delegatów), wykonawcze i kontrolne.

Rejestracja stowarzyszenia odbywa się w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz w sądzie rejonowym właściwym dla obszaru działania. Stowarzyszenie musi zgłosić nazwę, teren działania, cele i sposoby działania, sposoby nabywania i utraty członkostwa, tryb wyboru władz, sposób pozyskiwania środków finansowych. Sąd bada jednak wpis tylko pod kątem formalnym; nie ma prawa orzekać i zakazywać funkcjonowania stowarzyszenia z powodów merytorycznych., Stowarzyszenia zwykłe Inną formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie zwykłe, niemające osobowości prawnej. Aby je założyć, co najmniej trzy osoby fizyczne muszą uchwalić regulamin działalności, określając w szczególności nazwę stowarzyszenia, jego cel, a także teren i środki działania. Stowarzyszenie zwykłe, które zamierza posiadać zarząd, określa w regulaminie działalności tryb jego wyboru oraz uzupełniania składu, kompetencje, warunki ważności jego uchwał oraz sposób reprezentowania stowarzyszenia zwykłego. Stowarzyszenie może posiadać organ kontroli wewnętrznej. Tryb jego wyboru i kompetencje powinny zostać zapisane w regulaminie. Rejestracji stowarzyszenia zwykłego może dokonać reprezentujący je przedstawiciel lub zarząd. Wniosek o rejestrację składany jest do organu nadzorującego właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia. Zostaje ono wpisane do ewidencji stowarzyszeń zwykłych.

Kościoły i związki wyznaniowe

Na odmiennych zasadach funkcjonują kościoły i związki wyznaniowe: niektóre na podstawie odrębnych ustawowych rozwiązań (jest ich 15), inne (ponad sto) na podstawie rejestru kościołów i związków wyznaniowych prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Wpis do rejestru wymaga podpisu stu osób, podania informacji o formach życia religijnego, o celach, doktrynie i obrzędach, a także wskazania kierownictwa oraz załączenia statutu.

Związki zawodowe

Zgodnie z konstytucją na terytorium Polski panuje swoboda działania związków zawodowych. Związki zawodowe mogą zakładać pracownicy zatrudnieni na mocy: mianowania, powołania, wyboru oraz umowy o pracę (dotyczy to również członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych). Prawa emerytów, rencistów, bezrobotnych i chałupników ograniczone są do wstępowania do już istniejących związków zawodowych. Bezrobotni mogą do nich należeć jedynie wtedy, gdy należeli już do jakiegoś związku lub o ile zezwala na to jego statut.

bg‑gray2

Związek zawodowy może założyć już dziesięć osób w celu obrony swoich praw pracowniczych.

W ramach służb publicznych członkami związku mogą być samorządowcy, jednak nie mogą być nimi m.in. członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Prezes Narodowego Banku Polskiego. Funkcjonariuszy straży granicznej, podobnie jak innych służb zmilitaryzowanych, obowiązują ograniczenia w tym zakresie, a członkowie policji mogą należeć do jednego związku. Do związku nie mogą należeć żołnierze zawodowi ani funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Własne organizacje – oczywiście niemające charakteru związkowego – mogą też zakładać pracodawcy.

Samorządy pracownicze i gospodarcze

Obok samorządu terytorialnego w Polsce funkcjonują samorządy zawodowe.

R1LC502b2d4bM1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]samorządy zawodowe[/]Elementy należące do kategorii [bold]samorządy zawodowe[/]Nazwa kategorii: zawodów[br] prawniczych [br](np. adwokacki, [br]radcowski, notarialny,[br] komorniczy)Nazwa kategorii: zawodów [br]medycznych [br](np. lekarzy, [br]weterynarzy, [br]aptekarzy, [br]pielęgniarek)Nazwa kategorii: zawodów [br]technicznych [br](np. architektów)Nazwa kategorii: zawodów [br]ekonomicznych [br](doradców [br]podatkowych)Koniec elementów należących do kategorii [bold]samorządy zawodowe[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Mimo podejmowanych na początku lat 90. XX w. prób, nie powstał samorząd nauczycielski – izby nauczycielskie. Ukształtowały się natomiast samorządy gospodarcze:

  • Izby Producentów Rolnych;

  • Izby Rzemieślnicze;

  • Izby Rolnicze.

Partie polityczne

Konstytucja gwarantuje wielość, równość i demokratyczność partii.

Prawa mniejszości narodowych

Zasada poszanowania praw mniejszości narodowych jest zapisana w konstytucji. Regulacje prawne Polski wobec mniejszości narodowych wynikają też z zobowiązań prawa międzynarodowego, które Polska uznała, i regulacji wewnątrzkrajowych.

Umowy międzynarodowe dotyczące praw mniejszości narodowych uznane przez Polskę:

  • Powszechna deklaracja praw człowieka;

  • Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych Rady Europy podpisana w 1994 r., ratyfikowana przez Polskę w 2000 r.

Polska zawarła ze wszystkimi państwami sąsiednimi umowy dwustronne o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, w których znajdują się także regulacje dotyczące uznania sytuacji prawnej mniejszości narodowych.

Wewnątrzkrajowe ustawodawstwo dotyczące praw mniejszości to przede wszystkim:

  • zapisy w Konstytucji RP (art. 9, 13, 25, 31, 32, 35, 53, 57, 58);

  • Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6 stycznia 2005 r.

Zgodnie z Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych status mniejszości narodowej uzyskali mieszkający w Polsce Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy oraz Żydzi. Natomiast do mniejszości etnicznych, mających polskie obywatelstwo, zaliczamy Romów, Łemków, Karaimów i Tatarów.

Najważniejsze prawa mniejszości narodowych:

  • do swobodnej decyzji o traktowaniu samego siebie jako osoby należącej bądź nienależącej do mniejszości;

  • do swobodnego posługiwania się własnym językiem w życiu prywatnym i publicznym;

  • do uczenia się języka ojczystego i w języku ojczystym;

  • do używania swoich imion i nazwisk w brzmieniu języka ojczystego;

  • do zakładania własnych instytucji, organizacji i stowarzyszeń oświatowych, kulturalnych, religijnych;

  • do swobody wyznania i praktyk religijnych;

  • do utrzymywania swobodnych kontaktów z obywatelami innych państw będących tego samego pochodzenia;

  • do powstrzymywania się od przymusowej asymilacji.

Wolności i prawa człowieka a osoby prawne

Zarówno w krajowym, jak i w międzynarodowym porządku prawnym uznaje się, że nie tylko osoby fizyczne, ale każda osoba prawna (np. stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, kościoły, partie) mogą bez przeszkód korzystać z gwarantowanych w konstytucji i prawach międzynarodowych wolności i praw jednostki, a szczególnie z wolności i praw politycznych. Wyjątek stanowią konkretne uprawnienia, z których istoty wynika, że mogą one być realizowane wyłącznie przez jednostkę.

Wśród tego typu wolności i praw warto wymienić:

  • wolność słowawolność słowawolność słowa, przemieszczania się, zrzeszania się, zgromadzeń, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji, działalności gospodarczej;

  • prawo do sądu, dostęp do informacji publicznej, skargi konstytucyjnej, składania petycji, skarg i wniosków, wynagrodzenia szkody.

Wybrane ratyfikowaneratyfikacjaratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe dotyczące praw człowieka

Najważniejsze międzynarodowe konwencje dotyczące praw człowieka i protokoły

Nazwa konwencji

Data wejścia w życie

Data wejścia w życie w Polsce

Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych

3 stycznia 1976 r.

18 czerwca 1977 r.

Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych

23 marca 1976 r.

18 czerwca 1977 r.

Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet

4 stycznia 1969 r.

4 stycznia 1969 r.

Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

3 września 1981 r.

3 września 1981 r.

Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania

26 czerwca 1987 r.

25 sierpnia 1989 r.

Konwencja o prawach dziecka

2 września 1990 r.

7 lipca 1991 r.

Protokół fakultatywny do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka dotyczący handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii

18 stycznia 2002 r.

4 marca 2005 r.

Protokół fakultatywny do Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, dotyczący skarg indywidualnych

23 marca 1976 r.

7 lutego 1992 r.

Protokół fakultatywny do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, dotyczący skarg indywidualnych

22 grudnia 2000 r.

22 marca 2004 r.

Protokół fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, dotyczący regularnych wizyt międzynarodowych i krajowych organów w miejscach, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności

22 czerwca 2006 r.

ratyfikacja 14 września 2005 r.

Inne konwencje Narodów Zjednoczonych dotyczące praw człowieka

Nazwa konwencji

Data wejścia w życie

Data wejścia w życie w Polsce

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa

12 stycznia 1951 r.

12 stycznia 1951 r.

Protokół o zmianie Konwencji w sprawie niewolnictwa, podpisanej w Genewie 25 września 1926 r.

30 kwietnia 1957 r.

10 stycznia 1963 r.

Konwencja dotycząca statusu uchodźców

22 kwietnia 1954 r.

26 grudnia 1991 r.

Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości

11 listopada 1970 r.

11 listopada 1970 r.

Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu

18 lipca 1976 r.

18 lipca 1976 r.

Rzymski status Międzynarodowego Trybunału Karnego

1 lipca 2002 r.

1 lipca 2002 r.

Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej

25 grudnia 2003 r.

25 grudnia 2003 r.

Międzynarodowe porozumienia dotyczące zniesienia kary śmierci

Jednym z najważniejszych osiągnięć ostatnich lat (1983–2002) było przyjęcie założeń międzynarodowych traktatów, w których państwa zobowiązują się do zniesienia kary śmierci. Obecnie istnieją cztery takie traktaty.

Drugi protokół fakultatywny do Międzynarodowego paktu praw politycznych i obywatelskich na rzecz zniesienia kary śmierci, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1989 r.

Został ratyfikowany przez 60 państw. Osiem innych państw podpisało go, deklarując zamiar podporządkowania się mu w późniejszym czasie. Przewiduje całkowite zniesienie kary śmierci, dopuszcza jednak możliwość orzekania kary śmierci w czasie wojny.

Protokół o zniesieniu kary śmierci do Amerykańskiej konwencji praw człowieka, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Państw Amerykańskich w 1990 r.

Został ratyfikowany przez osiem państw i podpisany przez jeden kraj obu Ameryk. Przewiduje całkowite zniesienie kary śmierci, dopuszcza jednak możliwość orzekania kary śmierci w czasie wojny.

Protokół nr 6 do Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejska konwencja praw człowieka), przyjęty przez Radę Europy w 1983 r.

Został ratyfikowany przez 45 państw europejskich i podpisany przez jedno. Jest porozumieniem, które ma na celu zniesienie kary śmierci w czasie pokoju.

Protokół nr 13 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europejska konwencja praw człowieka), przyjęty przez Radę Europy w 2002 r.

Został ratyfikowany przez 38 państw europejskich i podpisany przez sześć innych. Nawołuje do całkowitego zniesienia kary śmierci niezależnie od okoliczności, także w czasie wojny lub bezpośredniego zagrożenia wojną.

W ponad połowie państw na świecie zniesiono już sądowy wyrok kary śmierci oraz jej wykonywanie. Uzyskane przez Amnesty International najnowsze informacje wskazują, że:

  • 89 państw i terytoriów całkowicie zniosło karę śmierci;

  • w dziesięciu krajach istnieje możliwość skazania na śmierć tylko w wyjątkowych przypadkach, takich jak np. zbrodnie wojenne;

  • w 30 państwach postrzeganych jako te, które w praktyce nie stosują kary śmierci – mimo iż zachowały ją w systemie prawnym – już od ponad dziesięciu lat nie wykonuje się egzekucji; państwa te ustaliły zasadę dalszego ich niewykonywania;

  • 129 państw wykreśliło karę śmierci ze swoich kodeksów lub nie stosuje jej w praktyce;

  • 69 innych państw i regionów utrzymało karę śmierci, jednak liczba państw wykonujących egzekucje zmniejsza się corocznie.

Słownik

stowarzyszenie
stowarzyszenie

to dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszanie się w celach niezarobkowych

wolność słowa
wolność słowa

prawo do publicznego wyrażania własnych poglądów; uznaje się ją jako standard norm cywilizacyjnych

ratyfikacja
ratyfikacja

formalne zatwierdzenie, często przez parlament lub innego ustawodawcę krajowego, konwencji, protokołu lub traktatu międzynarodowego

samorząd zawodowy
samorząd zawodowy

zrzeszenie reprezentujące osoby wykonujące ten sam zawód zaufania publicznego i podlegających tożsamym normom właściwym tylko dla tego zawodu; zrzeszenia takie tworzone są przez profesje o wysokim znaczeniu społecznym, które wymagają odpowiednich kwalifikacji