Amerykanie szczycą się najstarszymi demokratycznymi rozwiązaniami prawnoustrojowymi, do których należą:

• pierwsza konstytucja pisana z 1787 r.;

• ustrój republikański;

• nowoczesny i trwały system dwupartyjny.

Amerykański system polityczny zdeterminowany jest dwiema przenikającymi się cechami, którymi są kontynuacja i modyfikacja urządzeń ustrojowych. Umiejętność ich praktycznego łączenia tłumaczy nam stabilność ustroju państwowego USA. Główne zasady ustrojowe oparte zostały na federalizmiefederalizmfederalizmie. Stany są suwerennymi jednostkami politycznymi. Istnieje pojęcie obywatelstwa USA i obywatelstwa określonego stanu. Władza jest podzielona między organy federalne i stanowe – decyzje władz federalnych w powierzonym im zakresie są nadrzędne wobec stanowych. Stany mają własne parlamenty, władzę wykonawczą oraz sądownictwo.

Konstytucja USA

John Locke

(1632–1704); angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu i liberalizmu. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem.

R1Vk8c7lJnA7J

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego długie, siwe, układające się włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, pociągła. Jego nos jest długi, haczykowaty. Oczy są osadzone głęboko. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki.

Charles Louis de Montesquieu

Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu, pol. Monteskiusz, (1689–1755); francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz doby oświecenia.

RD9QC95z2Czk3

Obraz przedstawia lewy profil dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma krótkie, falujące włosy. Jego czoło jest wysokie, a nos wydatny. Na twarzy widoczne są zmarszczki.

R136Zk31wPoYf1

Zdjęcie przedstawia papierową kartę. Widoczny jest na niej anglojęzyczny tekst zapisany odręcznie, zaczynający się od słów We the People.

Konstytucję Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej uchwalono w 1787 roku w Filadelfii. Duży wpływ na jej kształt wywarła filozofia Johna Locke’aJohn LockeJohna Locke’a i Charlesa Louisa de MontesquieuCharles Louis de MontesquieuCharlesa Louisa de Montesquieu. Konstytucja USA jest wyjątkowo krótka. Zasadniczy tekst składa się ze wstępu i siedmiu artykułów. Wstęp nawiązywał do zasad państwa opartego na idei suwerenności ludu i państwa liberalnegoliberalizmpaństwa liberalnego. Dwa pierwsze artykuły dotyczą władzy ustawodawczej, tzn. Kongresu, oraz władzy wykonawczej – prezydenta. Trzecia pozycja przypadła sądownictwu. Artykuł czwarty poświęcony jest relacjom władzy federalnej i stanów, zapewniając tym ostatnim szeroki zakres samodzielności. Artykuł piąty określa sposób zmiany konstytucji – procedura ta wymaga wniosku 2/3 izb Kongresu albo zwołania konwencji konstytucyjnej celem wprowadzenia poprawek do konstytucji na wniosek legislatur 2/3 stanów. Zmiany konstytucji wymagają akceptacji 3/4 stanów i nie zostają bezpośrednio włączone do jej tekstu, lecz stanowią uzupełnienie jako poprawki uchylające moc odnośnych postanowień zasadniczego tekstu. Same poprawki do konstytucji uchwalane były natomiast w różnym czasie, różne jest także ich znaczenie. Tylko niektóre z nich miały zastępować wybrane i małe fragmenty oryginalnego tekstu konstytucji.

Na ogół uzupełniają go, nie modyfikując jednak systemu rządów i nie zmieniając kompetencji przysługujących stanom. Do chwili obecnej przyjęto zaledwie 27 poprawek nienaruszających głównych zrębów przyjętego modelu ustrojowego. Artykuł szósty określił podstawowe zręby systemu pisanych źródeł prawa, zaliczając do najwyższego prawa Unii konstytucję i zgodnie z nią wydane ustawy Stanów Zjednoczonych oraz traktaty zawierane z innymi państwami. Kreowana w ten sposób tzw. klauzula supremacji podkreśla nadrzędność ustawodawstwa federalnego nad stanowym. Obowiązuje ona również w zakresie władzy sądowniczej. Ostatni, najkrótszy artykuł siódmy, stwierdził, że konstytucja wchodzi w życie po ratyfikowaniu jej przez co najmniej 9 stanów (nastąpiło to 22 czerwca 1788 roku).

Zasady ustrojowe w USA

W konstytucji USA znajdują odbicie dwie zasady polityczno‑ustrojowe:

1. zasada federalizmu, dotycząca rozdziału kompetencji między władzami federalnymi i stanowymi;

2. zasada podziału władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz rozgraniczenie ich kompetencji.

Federalizm

Zasada federalizmufederalizmfederalizmu oznacza podział kompetencji w rządzeniu krajem między władze federalne i stanowe. Kompetencje władzy federalnej noszą nazwę delegowanych i odnoszą się do uprawnień Kongresu i władzy wykonawczej. Delegowane prawa Kongresu dotyczą m.in. nakładania podatków, emisji pieniądza, finansowania armii, regulowania handlu międzynarodowego. Delegowane prawa federalnej władzy wykonawczej obejmują tylko prawo prezydenta do kierowania armią i polityką zagraniczną. W ramach kompetencji władz stanowych pozostają wszystkie te sprawy, które nie zostały zastrzeżone dla władz federalnych lub zakazane stanom. Związane są one z utrzymaniem porządku, szkolnictwem, kontrolą nad administracją lokalną, opieką zdrowotną. Oprócz tego władze federalne i stanowe mają uprawnienia równoległe, np. nakładanie i pobieranie podatków, ustanawianie i wprowadzanie w życie prawa, ustanawianie i utrzymywanie sądownictwa.

Zasada podziału władzy

Zasada podziału władzy państwowej oznacza, że:

• aparat państwowy realizuje trzy odrębne funkcje: ustawodawczą, wykonawczą i sądową;

• powinna istnieć zasada niełączenia funkcji i stanowisk;

• powinien istnieć system hamulców i równoważenie się poszczególnych organów państwa (zasada checks and balances) uniemożliwiająca dominację któregoś z nich nad pozostałymi.

Innymi słowy, każdy z organów sprawujących władzę – a więc prezydent, Kongres, Sąd Najwyższy – wykonuje swoje podstawowe funkcje w sposób niezależny. Jednocześnie w mechanizm ich funkcjonowania wmontowano pewne elementy mające na celu ich wzajemne powściąganie się, do których można częściowo zaliczyć nakładanie się kompetencji oraz uprawnienia kontrolne.

Słownik