Joseph Conrad

R1QrW1hfvNZz21

Fotografia przedstawia starszego mężczyznę. Skąpe włosy ma zaczesane na bok, siwą brodę i wąs. Jest ubrany w ciemny garnitur, marynarkę i białą koszulę. W lewej, zgiętej ręce trzyma papierosa.

Joseph Conrad, właśc. Józef Teodor Konrad Korzeniowski herbu Nałęcz (1857–1924), był angielskim pisarzem polskiego pochodzenia, który osiągnął sukces poza granicami swojej ojczyzny. Nie pisał w języku ojczystym, lecz publikował po angielsku pod pseudonimem Joseph Conrad. W przeciwieństwie do innych twórców swojego pokolenia, nie poświęcił się służbie narodowo‑wyzwoleńczej i rzadziej poruszał tematykę związaną z polskością. Doświadczenia życiowe Conrada były związane przede wszystkim z podróżami i żeglarstwem, co uzasadnia wybór tematów jego dzieł. Zajmując się między innymi mrokami epoki kolonialnej, wyprzedził niektóre postkolonialnepostkolonializmpostkolonialne refleksje. W 1894 roku zamieszkał na stałe na Wyspach, dzięki czemu jego twórczość miała szansę zaistnieć na arenie międzynarodowej.

Conrad urodził się w 1857 roku w Berdyczowie jako syn pisarza Apollona Korzeniowskiego oraz Ewy z Bobrowskich. W czasie dzieciństwa wpłynęły na niego wydarzenia powstania styczniowego; rodzice przyszłego pisarza zostali zesłani do Rosji. Po złagodzeniu wyroku Korzeniowscy osiedli w ukraińskim Czernihowie. Rodzice Conrada zmarli jednak przedwcześnie na gruźlicę i wychowaniem młodzieńca zajmował się jego wuj, Tadeusz Bobrowski. Conrad nie ukończył gimnazjum, został też zabrany ze szkoły dla chłopców osieroconych w powstaniu styczniowym. W wieku siedemnastu lat podjął się pracy marynarza, o której od dawna marzył; żeglował między innymi do Australii, Ameryki Południowej i Afryki, a reminiscencjereminiscencjareminiscencje tych podróży pojawiły się później w jego prozie.

W 1894 roku Conrad porzucił marynarkę i zajął się pisarstwem. Jego dzieła zyskały uznanie krytyki, lecz popularność wśród czytelników zdobył dopiero po publikacji powieści Gra losu (1913). Znaczna część jego twórczości była związana z tematyką morską, Conrad inspirował się również życiem ludzi spotkanych w czasie swoich podróży. Pod koniec życia rozważał osiedlenie się na stałe w Polsce, lecz swojego zamiaru nie zrealizował. Zmarł w 1924 roku, najprawdopodobniej na zawał serca.

Tragiczne wybory

Bohaterowie prozy Conrada są stawiani przed trudnymi wyborami i muszą ponieść konsekwencje swoich czynów. Czytelnik nie otrzymuje bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, czy podjęte przez nich decyzje były słuszne. W świecie przedstawionym nie ma wyraźnej granicy między dobrem a złem, wybory są nieoczywiste i przez to tragiczne. Odpowiedzialność zmusza do zmierzenia się ze skutkami, których nie można wcześniej przewidzieć. Kurtz, bohater Jądra ciemności, przekracza ustanowione przez ludzi zasady moralne, aby zaznać wyższej formy egzystencji i stać się kimś podobnym do Nieztscheańskiego ideału nadczłowiekanadczłowieknadczłowieka – czyli kogoś, kto jest całkowicie niezależny od społeczeństwa, kieruje się w życiu własną wolą, kształtuje samego siebie i przez to jest zwolniony z przestrzegania prawa. Mężczyzna staje się dla Afrykańczyków bogiem. Jego poczucie wyzwolenia z kulturowych schematów okazuje się jednak pozbawione granic i Kurtz zmienia się ostatecznie w bezwzględnego tyrana:

Protagoniści utworów Conrada to zazwyczaj jednostki nieprzystające do swojej epoki, mające pełną świadomość własnego niedopasowania. Są idealistami walczącymi z nieczułością współczesnego świata. Próbują żyć według wyznawanych przez siebie wartości, które w dobie gwałtownie rozwijającej się cywilizacji są postrzegane jako przestarzałe. Chociaż widzą, że ich wysiłki są daremne, nie rezygnują z raz obranej drogi i wbrew okolicznościom pozostają wierni własnym zasadom.

R1PKRdgebfez5

Stara, wypłowiała fotografia przedstawia grupę ciemnoskórych osób, stojących obok siebie. Część z nich jest półnaga, przepasana w biodrach. W rękach trzymają kije i dzidy. Z tyłu widać fragment lasu.

Bohater trwający przy wartościach

Bohaterowie prozy Conrada nie potrafią się odnaleźć w żadnym środowisku. Marlow w Jądrze ciemności dystansuje się od europejskich kolonizatorów w Afryce, których postępowaniem kieruje chciwość, cynizm, poczucie wyższości i bezkarności. Współczuje rdzennym mieszkańcom trudnego losu, którego doświadczają z powodu polityki imperializmuimperializmimperializmu i kolonializmukolonializmkolonializmu prowadzonej przez państwa europejskie. Jednocześnie przeraża go zwierzęcość mieszkańców buszu i ich kultura, dlatego nie potrafi odczuć z nimi głębszej więzi.

W utworach Conrada bohaterowie zdają sobie sprawę, że degradacja wyższych uczuć jest nieuchronna i tej przemiany nie można zatrzymać. Na świecie dalej będzie postępował proces odczłowieczenia i rewizjirewizjarewizji zasad moralnych. Autor nie pozostawia czytelnikowi złudzeń, że tę tendencję da się odwrócić, lecz ukazuje pesymistyczną wizję rozwoju ludzkiej cywilizacji. Wobec nieodwracalnego upadku wartości we współczesnym świecie proponuje heroiczną postawę niezłomnego trwania przy ideałach. Taka etyka jest nazywana conradowską i polega na dochowaniu wierności moralnym dyrektywomdyrektywadyrektywom pomimo nacisków zewnętrznych, okrucieństwa losu i braku nadziei na pocieszenie.

R1One2Y3wemOD

Zdjęcie przedstawia ciemne pomieszczenie. Z prawej strony na wysuniętym kawałku muru widać cień głowy. We właściwym pomieszczeniu znajduje się mężczyzna siedzący na łóżku. Widać jedynie lekko oświetlone dłonie oraz pochyloną do przodu, łysą głowę.

Bohater conradowski godzi się z zastaną sytuacją. Nie czeka na zbawczy cud, dzięki któremu świat odmieni się na lepsze, lecz trwa przy swoich wartościach. Marlow w Jądrze ciemności nie korzysta z pokusy władzy nad rdzennymi mieszkańcami, choć wszyscy napotkani w Afryce Europejczycy czynią to bez zahamowań. Chociaż rozumie wybory Kurtza i zgadza się z jego przekonaniem o względności kultury i moralności, dokonuje oceny postępowania pułkownika:

Czy podobnie myśli kapitan Willard? Czy zabija Kurtza, aby ukrócić jego tyranię, czy też jest to potwierdzenie słuszności drogi obranej przez pułkownika: poszukiwania granicy człowieczeństwa, próby osiągnięcia geniuszu, aby ostatecznie znaleźć tylko „zgrozę” i zdecydować się na śmierć? Jaką cenę musi zapłacić Willard za to, że usiłuje zrozumieć motywy Kurtza? Film Coppoli nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Ponownie ukazuje przed widzem początkowe sceny, w których twarz bohatera pojawia się na tle dżungli płonącej po zrzuceniu napalmu. Na pytanie, jaki jest stosunek bohatera do tego, co zobaczył, widz musi sobie odpowiedzieć sam.

Słownik