Co powinna zawierać recenzja filmowa?

W Słowniku pojęć i tekstów kultury napisano:

Recenzja ocenia, informuje i wartościuje. Jest więc narzędziem poznawania świata, a zarazem formą selekcji zalewających nas komunikatów. Wartościująca funkcja jest specyficzna dla tej formy wypowiedzi i szczególnie istotna.

Krytyczna analiza filmowa zatem:

O czym warto pamiętać, pisząc recenzję filmową?

Bezsprzecznym jest, że recenzja, tak jak każdy tekst literacki, powinna zawierać: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. Dodatkowo ma za zadanie przeanalizować, zinterpretować oraz ocenić film, odpowiednio przy tym argumentując. Przy tym szeregu obowiązków należy jednak pamiętać, żeby nie zdradzić istotnych części fabuły, a przede wszystkim zakończenia.

Forma

Pamiętajmy, że wypowiedź krytyczna miesza się z różnymi gatunkami publicystycznymi. W prasie często spotykamy recenzje informacyjne, czyli notki zawierające najważniejsze dane o dziele, jego twórcach i treści. Inny charakter ma recenzja oceniająca, w której przeważa analiza i interpretacja oraz ocena dzieła. Recenzja filmowa podlega właśnie temu gatunkowi.

Jednak zanim przejdziemy do szczegółowej analizy budowy recenzji filmowej, skupmy się na sformułowaniu tematu. Nie zapominajmy, że zawartość tekstu ma zostać ukierunkowana na analizę, interpretację oraz ocenę. Od tematu, ale także od umiejętności piszącego zależy, jaki to będzie typ recenzji (np. typowo oceniająca czy eseistyczna). Przeanalizujmy zatem przykładowy temat recenzji:

Zemsta Aleksandra Fredry w adaptacji Andrzeja Wajdy.

Sformułowanie tego tematu sugeruje, że jego realizacja powinna zawierać elementy ukierunkowane na porównanie dzieła filmowego z literackim pierwowzorem. Oznacza to, że trzeba będzie skupić uwagę na wiele czynników: jakie dzieło jest podstawą obrazu, jakie jest jego miejsce w tradycji narodowej, z jakimi problemami zmagał się reżyser, który przenosił je na film. W takiej sytuacji zadaniem twórców filmu było sprostać oczekiwaniom odbiorców związanym z filmowymi kreacjami bohaterów, przedstawieniem znanych wątków, zobrazowaniem przestrzeni i przekazaniem niesionego przez dzieło przesłania. Tego typu informacje są szczególnie ważne, dla piszących recenzję filmu będącego adaptacjąadaptacjaadaptacją utworu znanego i zakorzenionego w świadomości i wyobraźni odbiorców. To pole do popisu dla oceny filmu.

Wstęp

Naszą wypowiedź rozpoczynamy tradycyjnie wstępem. We wstępie przede wszystkim umieszczamy informacje istotne dla odczytania recenzowanego filmu.
Dzieła filmowe reprezentują gatunki. I właśnie od omówienia gatunku filmowego należy rozpocząć pisanie recenzji. W dalszym ciągu artykułu autor powinien dokładniej się przyjrzeć, jak realizowana jest konwencja gatunkowa i do czego wykorzystał ją reżyser.

R1eolfdbxghEt

Obraz przedstawia wnętrze pracowni malarskiej. Po lewej stronie, u góry znajduje się niewielka postać artysty malującego obraz przy sztalugach. Z płótna, przy którym siedzi malarz wylewa się w przestrzeń obrazu szereg alegorycznych postaci nawiązujących do tragicznej historii Polski w XIX w. Wśród tłumu można dostrzec przedstawicieli wielu klas społecznych: dzieci, zrozpaczone kobiety, księży, skazańców w kajdanach, powstańców, kosynierów i żołnierzy napoleońskich. Postacie te trzymają różne rekwizyty: kosy osadzone na sztorc, bagnety, szable i strzelby, ale także skrzypce, książki, klepsydry czy pędzle. Tłum kieruje się do rozświetlonego okna. Jednak tylko zniedołężniali starcy docierają do jego parapetu. Nie są w stanie go przekroczyć. Po drugiej stronie wpółuchylonego okna stoi tajemnicza postać kobieca w czarnych szatach. To postać tytułowej Melancholii.

Rozwinięcie

W tym momencie możemy wstępnie ocenić, o czym mówi film, jakie prawdy i wartości pokazuje, do kogo jest kierowany itp. Jeśli to adaptacja literatury – to spróbujmy rozstrzygnąć, jak został przedstawiony przez twórców, jakie treści i prawdy dzięki niemu przekazali odbiorcom.

Koncepcja

Jeśli recenzowany film ma swoją historię, odegrał jakąś szczególną rolę, spotkał się z dużym zainteresowaniem i szerokim oddźwiękiem, autor recenzji powinien zwrócić na to uwagę i ewentualnie zasygnalizować przyczyny popularności.

RzIIwwUU7cg7o

Zdjęcie przedstawia aktora, Gustawa Holoubka stojącego na scenie. To dojrzały, szczupły mężczyzna o pociągłej twarzy. Ubrany jest w jasną koszulę i ciemne spodnie. Na zdjęciu znajduje się napis Dziady 1968.

Należy więc zasygnalizować sposób prowadzenia narracji filmowejnarracjanarracji filmowej i określić główne zasady kompozycyjne dziełakompozycjakompozycyjne dzieła.

Analiza

W recenzji powinna się znaleźć analiza krytyczna problematyki i poetyki dzieła. Dokonujemy analizy, zwracając uwagę na środki wyrazu znamienne dla filmufilmfilmu, a nie dla literatury. Trzeba też pamiętać, że komentujący tak naprawdę nie wpływa na odbiorcę, zachęcając go lub zniechęcając na przykład do obejrzenia filmu, lecz prezentuje swoje upodobania i oceny, rzeczowo je argumentując.

W uporządkowanym wywodzie należy się wykazać wiedzą o dziele i o jego kształcie artystycznym. Wartość pracy podniesie podanie różnorodnych kontekstów. Przybliżamy zatem recenzowane dzieło, pamiętając, że film jest wspólną pracą wielu twórców, nie tylko reżysera i aktorów, ale także scenarzysty, operatora, scenografa i kostiumologa, montażysty, operatora dźwięku, kompozytora…

Po dokonaniu analizy filmu należy wybrać do opisania w recenzji to, co najbardziej charakterystyczne i znaczące dla całościowego odbioru dzieła. Możemy także uwzględnić elementy filmu, które wywarły na nas największe wrażenie, wzbudziły emocje – pozytywne lub negatywne (na przykład muzyka, konkretne sceny, ujęcia czy gra aktorów).

Kontekst

Umieszczamy film w różnych kontekstach oraz określamy, jaki jest ich wpływ na koncepcję obrazu filmowegokoncepcjakoncepcję obrazu filmowego. Jeśli wcześniej zasygnalizowaliśmy wagę niektórych kontekstów (kulturowego, artystycznego, politycznego, gatunkowego itp.), to teraz jest czas na rozwinięcie tych kwestii.

Zakończenie

Należy odpowiedzieć sobie na pytanie: czy film jest godny uwagi za przekazywane idee i ogólny całokształt artystyczny oraz jakie wrażenie wywarł na widzach?. Trzeba określić, czy angażował odbiorcę, trzymał w napięciu, budził określone skojarzenia. Wreszcie przychodzi moment na podsumowanie: czego film uczy, przed czym przestrzega, jakie prawdy uzmysławia?

Podsumowanie analizy i formułowanie wniosków interpretacyjnych

Podsumowując analizę, należy powrócić do wstępnej sugestii interpretacyjnej i odpowiedzieć na pytanie, czy była słuszna. Jeśli zachodzi taka potrzeba – należy zweryfikować wstępne rozważania. Jeżeli wcześniej nie określiliśmy koncepcji i przesłania dzieła, teraz jest na to miejsce.

Ocena

Oceniamy film ze względu na wybrane kryteria. Zasadniczo elementy oceny powinny się znaleźć już przy analizie. Wcześniej wskazaliśmy elementy ocenione pozytywnie i negatywnie, bardziej lub mniej udane. Tutaj jest miejsce na „bilans” i ostateczny sąd wartościujący.

Zapamiętaj!
Mamy prawo wprowadzić własne, subiektywne kryteria wynikające na przykład z naszych upodobań czy preferencji. Jednak nie zapominajmy, że recenzja nie może sprawiać wrażenia niesprawiedliwej i stronniczej. Uzasadniajmy sądy i opinie. Warto również zachować pewnego rodzaju pokorę poznawczą wobec dzieła, tzn. dokonać oceny dopiero po gruntownym przemyśleniu oraz próbie zrozumienia zamysłu stojącego za rozwiązaniami formalnymi czy fabularnymi, które niekoniecznie przypadły nam do gustu.

Słownik