Narodziny filozofii w Grecji

RfquGMiNVqN7N1

Rycina przedstawia starszego mężczyznę w todze, siedzącego na tronie, z pucharem w prawej dłoni. Za plecami mężczyzny znajduje się niewielki łuk podtrzymywany przez dwie kolumny obrośnięte pnączem. Po bokach mężczyzny stoją dwie duże amfory.

Refleksja nad istnieniem (jego źródłem, sensem, możliwością zdefiniowania prawdy) to cecha konstytutywnakonstytutywna cechakonstytutywna człowieczeństwa. Początkowo mity udzielały odpowiedzi na pytania o to, kim są bogowie, skąd się wzięli ludzie, co się dzieje z człowiekiem po śmierci. W VII w. p.n.e. rozważania te przybrały formę nauki nazwanej filozofią. Etymologia pojęcia wskazuje na cel filozofii – to „umiłowanie mądrościstgr. filosumiłowanie mądrości”. Przedstawiciele tej nauki zadawali sobie podobne pytania, ale dawali na nie odmienne odpowiedzi. Powstały różne nurty filozoficzne, w ramach których usiłowano wyjaśniać zagadnienia ontologiczneontologiaontologiczne, epistemologiczneepistemologiaepistemologiczne i etyczneetykaetyczne. Wśród tych nurtów znalazły się: epikureizm oraz stoicyzm.

Epikureizm

ReWvNKGvKz8E21

Zdjęcie przedstawia prawy profil mężczyzny. Jest on dojrzały. Na jego czole widoczne są liczne, poziome zmarszczki. Mężczyzna ma zapadnięte oczy. Jego włosy są krótkie, falujące na bokach, czoło łyse. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy.

Epikur (341–270 r. p.n.e.) założył swoją szkołę filozoficzną w 306 r. p.n.e. w jednym z ateńskich ogrodów. Główne założenia tego kierunku filozoficznego to:

• nie trzeba bać się bogów, ponieważ nie zajmują się oni ludźmi,

• śmierć kończy egzystencję człowieka, a po śmierci nie ma nagrody czy kary,

• racjonalne postępowanie objawia się w poszukiwaniu szczęścia w życiu doczesnym,

• szczęście polega na unikaniu cierpienia i dążeniu do przyjemności.

Założenia te wskazują na pewne związki epikureizmu z hedonizmem, czyli dążeniem do doznawania wszelkiego typu przyjemności. Jednak Epikur podkreślał umiar w czerpaniu z przyjemności. Dostrzegał różne poziomy radości życia i dowodził, że to, co jest w danym momencie odczuwane jako dobre, może przerodzić się w cierpienie.

Ideałem głoszonym przez epikurejczyków było osiągnięcie ataraksjiataraksjaataraksji, czyli niczym niezmąconego spokoju duchowego, oraz aponiiaponiaaponii oznaczającej brak bólu cielesnego.

Stoicyzm

Kierunek filozoficzny zwany stoicyzmem zawdzięcza swoje miano miejscu, o nazwie Kolorowa Brama lub Pstry PortykportykPstry Portyk, w którym spotykali się pierwsi przedstawiciele tej ateńskiej szkoły. Założycielem jej był Zenon z Kition (ok. 335 – ok. 263 r. p.n.e.), który głosił m.in., że:

• bogowie stworzyli uporządkowany świat, którym wciąż się interesują,

• wszelkie zło istniejące w świecie ma swój głębszy sens,

• człowiek powinien pogodzić się z losem, jaki przydzielili mu bogowie,

• akceptacja świata musi łączyć się z dążeniem do uniezależnienia się od złej lub dobrej fortuny,

• drogą do tego uniezależnienia jest praktykowanie cnoty utożsamianej z moralną doskonałością.

Według stoików nawet w rzeczywistości, w której istnieje zło, człowiek może osiągnąć szczęście. Polega ono na dążeniu do uwolnienia się od namiętności, które są przyczyną zniewolenia. Skoro ludzie nie mają wpływu np. na zmienność losów czy nadejście śmierci, powinni uznać apatięapatiaapatię, polegającą na niczym niezmąconym spokoju ducha, za stan pożądany.

Filozofia Horacego

Wprawdzie w trakcie studiów w Atenach Horacy uczestniczył w wykładach różnych filozofów, jednak bardzo duży wpływ na jego postawę życiową miał ojciec. Radom i wskazówkom ojca zawdzięczał przyszły poeta powściągliwość w postępowaniu, umiejętność poprzestawania na małym, przezorność, prostolinijność i uczciwość (Stanisław Stabryła, Wstęp, [w:] Horacy, Dwadzieścia dwie ody, przeł. A. Ważyk, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1991, s. XXVI.). Niewykluczone, że ten rodzaj praktycznej filozofii sprawił, iż twórca nie był bezkrytycznym wyznawcą dwóch nurtów: epikureizmu i stoicyzmu, które w dużym stopniu wpłynęły na jego postrzeganie świata. W jednym z listów poetyckich żartobliwie i z aprobatą nazywał siebie wieprzem z Epikura trzody, ale po latach określił uleganie epikureizmowi „rozumkowaniem”. Podobnie niejednoznaczny był w stosunku do stoicyzmu. Twórca pochwalał cnotę i „złoty środek” (oznaczający umiejętność odrzucania skrajności na rzecz umiaru we wszystkim), a obie te wartości i zasady miały duże znaczenie dla stoików. Natomiast negatywnie oceniał (zwłaszcza w satyrach) bezrefleksyjne uleganie założeniom stoicyzmu, np. nieumiejętność rozróżniania wielu przejawów zła i potępianie w takim samym stopniu drobnych kradzieży oraz okrutnych zbrodni. Postawa Horacego polegała na świadomym wyborze określonych elementów filozofii epikurejskiej i stoickiej. Był zwolennikiem synkretyzmu filozoficznego, polegającego na łączeniu w jedną całość różnych, często sprzecznych, koncepcji lub idei. Twórca sygnalizował to w liście poetyckim zawierającym wątki autobiograficzne:

Horacy w utworach literackich przywoływał więc idee przedstawiane przez myślicieli zaliczanych do różnych kierunków filozoficznych – choć dominują u niego odniesienia do epikureizmu i stoicyzmu, nie brakuje w pieśniach, satyrach i epodach rzymskiego twórcy nawiązań m.in. do cynikówcynizmcyników. Te trzy kierunki łączyło m.in. podkreślanie, jak wielką wartość stanowi cnota. Dla cyników była jedynym prawdziwym dobrem, utożsamianym z obojętnością dla dóbr pozornych (np. przyjemności cielesnych) i uniezależnieniem się wobec losu. Stoicy również stawiali cnotę na szczycie hierarchii wszelkich wartości, twierdząc, że polega ona na rozumnym życiu w zgodzie z naturą ludzką, co jest równoznaczne nieuleganiu namiętnościom oraz poszanowaniu sprawiedliwości, męstwa i roztropności. Epikurejczycy także doceniali cnotę, ale widzieli w niej nie cel, a środek do uzyskania szczęścia – ono natomiast oznaczało – według nich – bytowanie pozbawione cierpienia.

Słownik