Pochodzenie języków indoeuropejskich

Obecnie występują dwie główne hipotezy dotyczące pochodzenia języków indoeuropejskich: pontyjsko‑kaspijska oraz anatolijska. Ponadto występują także trzy inne teorie, tj. armeńska, indyjska i północnoeuropejska.

Jedna z teorii wskazuje, że języki indoeuropejskie mają wspólnego przodka pochodzącego z obszaru eurazjatyckiego – hipotetycznej Ariany. W Europie Środkowej nastąpiło zróżnicowanie europejskiej gałęzi języków indoeuropejskich. W zrozumieniu kwestii powiązań i różnic językowych wykorzystywana jest przede wszystkim rekonstrukcja antropologiczna przeszłości Europy w powiązaniu z wynikami badań lingwistycznych, a dla okresów starszych także wynikami badań archeologicznych. Najdawniejsze znane i datowane teksty są zapisane w języku hetyckim (od XVIII w. p.n.e.) i greckim (od XIV w. p.n.e.); należy wskazać także staroindyjską Rygwedę, pochodzącą być może z XV w. p.n.e. (nie jest datowana); nieco późniejsza jest irańska Awesta; inskrypcje łacińskie zaczynają się od VII w. p.n.e. Pokrewieństwo języków indoeuropejskich ustalił w 1816 r. F. Bopp; najbardziej zasłużonymi badaczami języków indoeuropejskich byli: A. Schleicher, F.K. Brugmann, H. Hirt, A. Meillet; w Polsce – J. Rozwadowski, J. Kuryłowicz i T. Milewski.

Klasyfikacja języków

Wyróżniamy dwie główne klasyfikacje językowe: genetyczną i strukturalną, stosuje się także klasyfikację funkcjonalną. Ponadto języki można dzielić również na piśmienne i niepiśmienne; na języki zwarte (odpowiadające określonemu terytorium) i rozproszone (diasporowe, ludów migrujących i koczowniczych), na języki nieoficjalne, oficjalne, urzędowe i kongresowe itp.

Dominujące grupy językowe Europy na przestrzeni dziejów

W Europie obecnie duże znaczenie mają trzy grupy językowe: słowiańska, germańska i romańska. Na przestrzeni wieków główną rolę na kontynencie odgrywały jednak inne rodziny językowe. Języki celtyckie przeważały w znacznej części Europy Środkowej i niemal całej Europie Zachodniej na początku naszej ery. Po nich dominującą rolę przejęła łacina, na której gruncie wyrosły języki romańskie. Rozprzestrzenienie się języków germańskich na cały kontynent nastąpiło około III‑V w. n.e. w następstwie ekspansji terytorialnej Germanów. Języki słowiańskie pojawiły się jako ostatnie z liczących się obecnie rodzin językowych – około VII‑IX w. Ich ekspansja objęła przede wszystkim Europę Środkową i Wschodnią.

Grupy języków indoeuropejskich

Języki indoeuropejskie to wielka rodzina języków wywodząca się ze wspólnego języka praindoeuropejskiego, rozciągająca się od Indii po Europę (stąd nazwa), dziś sięgająca także Ameryki, Australii i częściowo Afryki. Należą do nich: języki indoirańskie, ormiańskie, helleńskie, albańskie, bałtosłowiańskie, słowiańskie, germańskie, italskie (reprezentowane współcześnie przez języki romańskie), celtyckie, z wymarłych m.in. hetyckie i tocharskie; obecnie językami indoeuropejskimi posługuje się ok. ⅓ ludności świata.

Języki romańskie stanowią lingwistyczną pozostałość Imperium Rzymskiego. Szacuje się, że jest ich kilkadziesiąt, a mówi nimi około 750 mln ludzi na świecie. Największe znaczenie mają języki hiszpański, portugalski, francuski (są to języki romańskie zachodnie) i włoski oraz rumuński (języki romańskie wschodnie).

Języki germańskie obejmują bardzo liczną grupę języków i dialektówdialektdialektów. Do rodziny tej zalicza się przede wszystkim język niemiecki, niderlandzki, angielski oraz języki skandynawskie: duński, szwedzki, norweski.

Rodzina języków słowiańskich jest nam z oczywistych względów najbliższa, ponieważ należy do niej język polski. Wśród niej możemy wyróżnić trzy podgrupy geograficzne: języki wschodniosłowiańskie (rosyjski, ukraiński, białoruski), języki zachodniosłowiańskie (polski, czeski, słowacki) i języki południowosłowiańskie (bułgarski, macedoński, słoweński). Słowa takie jak „ogon”, „trawa”, „ogień”, „krew” w językach z tej grupy brzmią niemal identycznie.

Językami najbliżej spokrewnionymi z rodziną słowiańską są języki bałtyckie. Jest to bardzo stara, a zarazem nieduża grupa językowa. Zaliczamy do niej język litewski i łotewski.

Niektóre języki w czasach kolonialnych doświadczyły wtórnej ekspansji. Dotyczy to zwłaszcza języków: hiszpańskiego, portugalskiego, francuskiego, angielskiego i holenderskiego. Dzięki temu obecnie posługuje się nimi wiele milionów ludzi w różnych częściach świata. Aktualnie za język światowy uznaje się język angielski.

Języki z rodziny pozaindoeuropejskiej

W Europie można spotkać także kilka języków z rodziny pozaindoeuropejskiej. Najczęściej uznawane są za archaiczne relikty przedindoeuropejskiej Europy. Językami tymi są m.in. język fiński, estoński i węgierski, należące do rodziny języków uralskich (grupa języków ugrofińskich). Szczególnie interesujące wydawać się może pochodzenie języka węgierskiego w samym centrum Europy. Przyjmuje się, że pochodzi on od narodu Madziarów, którzy przywędrowali z rubieży Azji. Ciekawym przypadkiem jest także język Basków zamieszkujących obydwa stoki Pirenejów. Język ten wykazuje pewne podobieństwa do murzyńskich języków Sudanu, jednak jego słownik wskazuje wpływy języków ludności azjanickiej (reprezentowanej przez autochtonów Kaukazu).

Słownik