Mydło to pojęcie w języku polskim, które posiada wiele znaczeń. Określeniem tym nazywa się nie tylko środek do mycia i prania, ale również jedną z kostek domino lub jeden ze znaczników linii na materiale.

Mydła (z chemicznego punktu widzenia) to sole wyższych kwasów karboksylowych (o długich łańcuchach węglowodorowych). Posiadają budowę jonową. W ich skład wchodzą aniony reszt kwasowych pochodzących od wyższych kwasów karboksylowych oraz kationy metalu lub kationy amonu ${{\text{NH}}_4}^{+}$.

Gdy mówimy o wyższych kwasach karboksylowych, w tym wypadku najczęściej myślimy o:

• kwasie heksadekanowym (palmitynowym) ${\text{CH}}_3{\left({\text{CH}}_2\right)}_{14}\text{COOH}$, ${\text{C}}_{15}{\text{H}}_{31}\text{COOH}$;

• kwasie oktadekanowym (stearynowym) ${\text{CH}}_3{\left({\text{CH}}_2\right)}_{16}\text{COOH}$, ${\text{C}}_{17}{\text{H}}_{35}\text{COOH}$;

• kwasie oktadec–$9$–enowym (oleinowym),
  ${\text{CH}}_3{\left({\text{CH}}_2\right)}_7\text{CH}=\text{CH}{\left({\text{CH}}_2\right)}_7\text{COOH}$, ${\text{C}}_{17}{\text{H}}_{33}\text{COOH}$.

Gdy mówimy o kationach metalu, najczęściej myślimy o kationach sodu, potasu, ale mogą to być również kationy litu, magnezu oraz glinu.

Anion $\text{R}—{\text{COO}}^{-}$ posiada właściwości amfifiloweamfifilowośćamfifilowe, wynikające z jego specyficznej budowy. Znajdują się w niej bowiem dwa fragmenty o odmiennej naturze, co sprawia, że wykazują one różne powinowactwo do substancji polarnych i niepolarnych. Przyjrzyjmy się bliżej budowie tego anionu, który składa się:

• z części hydrofilowejhydrofilowośćhydrofilowej, która „lubi” wodę, tzw. polarnejcząsteczka polarnapolarnej „głowy”;

• z części hydrofobowejhydrofobowośćhydrofobowej, która „nie lubi” wody, tzw. niepolarnego „ogona”.

Na niepolarny „ogon” składa się węglowodorowy łańcuch. Polarną „głowę” tworzy grupa $—{\text{COO}}^{-}$.

Substancja o tego typu budowie nosi nazwę (anionowo) powierzchniowo czynnej. Dodana do wody, powoduje obniżenie napięcia powierzchniowego i umożliwia lepsze wnikanie cząsteczek wody, nawet w najmniejsze szczeliny czy zagłębienia. Taka budowa umożliwia także usuwanie brudu oraz sprawia, że aniony te mogą działać jak emulgator.

Mydła możemy podzielić m.in. ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie i ich stan skupienia.

Mydła rozpuszczalne w wodzie (sodowe, potasowe i amonowe) nadają roztworowi wodnemu odczyn zasadowy. Jest on konsekwencją reakcji hydrolizy anionowej, której – ze względu na swoją budowę – ulegają mydła.

Przykładem może być dysocjacja i hydroliza rozpuszczalnego w wodzie mydła sodowego, heksadekanianu (palmitynianu) sodu: ${\text{C}}_{15}{\text{H}}_{31}\text{COONa}$.

Kation sodu pochodzi od mocnej zasady, wodorotlenku sodu, dlatego nie ulega reakcji hydrolizy. Anion heksadekanianowy pochodzi od słabego kwasu heksadekanowego (palmitynowego), dlatego ulega reakcji hydrolizy anionowej.

W wyniku reakcji hydrolizy anionowej powstaje słaby kwas heksadekanowy oraz anion wodorotlenkowy, który odpowiada za zasadowy odczyn roztworu.

R1SLqeuYe3YP0

Na zdjęciu przedstawiono namydlone, splecione dłonie, na których znajduje się biała piana i bańki.

Ciekawostka

R1Px9n2a2VeW6

Zdjęcie przedstawia białą pianę z bańkami, przez którą przeziera różowe tło. W bańkach obija się światło, tworząc ciekawe efekty wizualne.

Syndet jest preparatem myjącym, który zawiera detergenty syntetyczne. W porównaniu z mydłem, w mniejszym stopniu powoduje przesuszanie naskórka. Po rozpuszczeniu w wodzie powoduje, że powstały roztwór ma lekko kwasowy odczyn, nie zawiera mydła. Wymyślony został dla żołnierzy z armii amerykańskiej, żeby mogli zadbać o higienę w każdych okolicznościach, nawet korzystając z wody morskiej, w której syndet doskonale się pieni.

Słownik

Bibliografia

Encyklopedia PWN

Falarz A., Mataczyńska G., Towaroznawstwo wybranych artykułów spożywczych i nieżywnościowych, Warszawa 1997.

Mastalerz P., Podręcznik chemii organicznej, Warszawa 1998.

McMurry J., Chemia organiczna, t. 5, Warszawa 2000.

Morrison R. T., Boyd R. N., Chemia organiczna, t. 4, Warszawa 1997.

Reusch W., Virtual Textbook of Organic Chemistry, 2019.

Sikora T., Giemza M., Obsługa klienta: elementy towaroznawstwa : podręcznik – liceum o profilu usługowo–gospodarczym, Warszawa 2003.

Soaps and detergents, 2020, online: Soaps and Detergents - https://chem.libretexts.org/Bookshelves/Organic_Chemistry/Supplemental_Modules_(Organic_Chemistry)/Lipids/Properties_and_Classification_of_Lipids/Soaps_and_Detergents (dostęp: 17.06.2021)