Przeczytaj
Kim są herosi?
Heros jest obdarzony wyjątkowymi cechami naturalnymi i podziwiany przez tłumy ze względu na swoje liczne uzdolnienia. To silna i wyrazista indywidualność, stojąca ponad prawem, oryginalna i wyjątkowa. Siła herosa wywołuje skrajne emocje, jest on wielbiony, traktowany jak idol, jak również prześladowany, kiedy nie spełnia oczekiwań.
Bohater a naród[…] Osobowość bohatera kształtują sytuacje graniczne, w których zwykły człowiek nie potrafi zachować się nietypowo, paradoksalnie lub nie jest zdolny ryzykować. […] Cechy wyróżniające bohatera tylko pozornie są czymś zwyczajnym. Krótko ujmuje to stare powiedzenie o jego zdolnościach, na które pracuje się latami. Są to wiedza (mądrość), odwaga, wola i milczenie (samodyscyplina). Paul Johnson w książce pt. Bohaterowie […] dostrzega cztery główne wyróżniki współczesnego bohatera. ,,Pierwszym - jego zdaniem - jest absolutna niezależność umysłu, wynikająca ze zdolności do samodzielnych przemyśleń i ze sceptycyzmu w stosunku do wszelkich utartych poglądów. Po drugie - w ślad za niezależnym myśleniem powinno iść zdecydowanie i konsekwentne działanie. Po trzecie - odrzucanie wszystkiego, co narzucają nam media, jeśli człowiek ma przekonanie, że postępuje słusznie. I wreszcie na koniec, osobista odwaga okazywana zawsze i we wszystkim, bez względu na możliwe konsekwencje”.
[…] istota bohaterstwa jest bardzo złożona. Wydaje się jednak, że poszczególne cechy bohatera ogniskują się wokół trzech zasadniczych ośrodków, którymi są: osobowe kwalifikacje bohaterskiego podmiotu, specyfika dokonanych przez niego czynów, oraz uznanie w oczach opinii publicznej. […] Tradycja, według której o heroizmie decydują osobowe walory bohatera, sięga korzeniami starożytnej Grecji. Antyczny heros nie tylko posiada nadludzkie zdolności, moc i odwagę, lecz nadto jest szczególnie miłowany przez bogów, którzy często obdarowują go nieśmiertelnością. Z tych też racji jest powszechnie uważany za kogoś pośredniego między bogami i ludźmi. Na osobowych zaletach koncentruje się również etymologia polskiej nazwy bohater, która odsyła do perskiego źródłosłowu bahadur, oznaczającego dzielnego szermierza lub zapaśnika. Podobny kierunek myślenia znajduje swój wyraz w potocznym rozumieniu bohatera jako człowieka odznaczającego się szczególnym męstwem, odwagą i gotowością poświęcenia własnego szczęścia dla szczęścia innych.
Źródło: Paweł Tarasiewicz, Bohater a naród, „Cywilizacja” 2010, nr 35, s. 49.
Herosi w różnych epokach
Zmieniają się epoki, styl życia, technologia, ale herosi pozostają. Literatura przetwarza wzory antyczne, tworząc bohaterów kolejnych epok. W średniowieczu był to rycerz bez skazy (Zawisza Czarny) broniący religii, władcy i honoru, w renesansie szlachcic – sarmata, w romantyzmie buntownik – powstaniec (Grażyna, Konrad Wallenrod). Na homerowym ideale herosa oparł konstrukcję postaci literackich Henryk Sienkiewicz. Bohaterowie Trylogii reprezentują typowe cechy żołnierza i patrioty, wyróżnia ich odwaga, poświęcenie, siła i oddanie ojczyźnie. Na początku XIX stulecia literatura opisuje wybitnych wodzów na tle wielkich, ważnych dla narodu bitew. Popularna staje się legenda księcia Józefa Poniatowskiego poległego pod Lipskiem w 1813 roku. Literatura czasów wojny opiewa bezimiennych bohaterów (Pieśń o żołnierzach z Westerplatte), którzy oddają życie za wolność i ojczyznę. Herosi naszych czasów walczą w imię określonej ideologii, o dobro drugiego człowieka, o praworządność i prawdę. Z narażeniem życia stawiają czoła przemocy i korupcji. Ich działań nie determinuje przeznaczenie czy pragnienie sławy, lecz poczucie sprawiedliwości, wolność, dobro ludzkości. W kulturze masowej herosi są demitologizowani. To postacie z całą paletą wad, stojące przed trudnymi wyborami, a nawet cierpiące z powodu posiadanej mocy.
Protest w obronie wartości
Jeden ze współczesnych przykładów heroizmu został opisany w Małej Apokalipsie Tadeusza Konwickiego. Główny bohater, który jest pisarzem, dokonuje aktu samospaleniasamospalenia, sprzeciwiając się w ten sposób przyłączeniu Polski do Związku Radzieckiego. Ten jakże odważny, ale i dramatyczny gest ma służyć nie tylko ocaleniu narodu, ale i wolności jako wartości ponadczasowej i uniwersalnej:
Mała ApokalipsaJestem wolny. Jestem jednym z niewielu ludzi wolnych w tym kraju przeźroczystego zniewolenia. Zniewolenia pokrytego niechlujnie lakierem nowoczesności. Walczyłem długo i bezkrwawo o tę marną wolność osobistą. Walczyłem o moją wolność z pokusami, z ambicjami i z głodami, które wszystkich gnają na oślep ku rzeźniom. Ku niby nowoczesnym rzeźniom godności ludzkiej, honoru i czegoś tam jeszcze, o czym dawno zapomnieliśmy.
Źródło: Tadeusz Konwicki, Mała Apokalipsa, Warszawa 2011.
Społeczeństwo, w którym żyje bohater Małej Apokalipsy, zostało pozbawione możliwości wyboru, a co za tym idzie – wolności. Bohater, poświęcając samego siebie, wyraża sprzeciw wobec powszechnej zgody na utratę wolności, ale i innych wartości, takich jak dobro i prawda - ich rozmycie się uważa za zagładę narodu:
Mała ApokalipsaZa oknem moje miasto pod chmurą jak stara sczerniała tapeta. Miasto, do którego zapędziło mnie przeznaczenie z mojego własnego miasta, co go już nie pamiętam i coraz rzadziej śnię. Los mnie przegnał tylko kilkaset kilometrów, ale oddalił od niespełnionej egzystencji o całą wieczność reinkarnacji. To miasto jest stolicą narodu, który wyparowuje w nicość.
Źródło: Tadeusz Konwicki, Mała Apokalipsa, Warszawa 2011.
Słownik
(łac. heros - półbóg, bohater) – bohaterstwo, męstwo, dzielność
samobójstwo przez spalenie się żywcem, popełniane najczęściej na znak protestu; pierwszy udokumentowany akt samospalenia na tle politycznym w Europie wydarzył się na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim w 1841 roku; osoby, które decydują się na tak desperacki krok, kierują się przyczynami altruistycznymi - chcą zmienić rzeczywistość; w tym celu zostawiają przesłanie dla otoczenia