Przeczytaj
Nawet gdy eksploatacja złóż czy działalność zakładów przemysłowych zostaje zakończona, pozostawia w przestrzeni mniej lub bardziej trwały ślad. Przykładem mogą być opuszczone fabryki, które po pewnym czasie zostają na nowo zagospodarowane, otrzymują nowe funkcje, inne niż przemysłowe czy produkcyjne i zazwyczaj służą społeczności lokalnej i turystom. Takie przekształcenia to rewitalizacja terenów poprzemysłowych. Na pewno kojarzysz centrum handlowe Manufaktura w Łodzi lub Stary Browar w Poznaniu – to właśnie przykłady rewitalizacji zakończonej sukcesem.
Po odpowiednich pracach technicznych i przystosowaniu obiektów do nowych potrzeb, pełnią one nowe funkcje – handlowe, rozrywkowe, kulturowe. Mamy tu jednak do czynienia z budynkami związanymi z działalnością przemysłową. Jak przebiega proces rekultywacji związanej z działalnością wydobywczą?
Rekultywacja
Co jeśli działalność wydobywcza jest już zakończona, ale trwale zmieniła środowisko przyrodnicze? Wtedy zachodzi potrzeba rekultywacji takich terenów. Jest to – podobnie jak rewitalizacja – nowy sposób zagospodarowania terenów i zmiana jego funkcji, jednak w rekultywacji kluczową sprawą jest to, że zachodzi ona na terenach niezabudowanych. Wg. definicji rekultywacja:
oznacza zmianę dotychczasowej funkcji na cele rolnicze, leśne, komunalne, rekreacyjne.
Warunki lokalne oraz stopień zniszczenia terenu często decydują o przeznaczeniu obszaru po rekultywacji. Przeznaczenie ogólnie określa kierunki rekultywacji.
Kierunek rolny: przeznaczony dla terenów, które można wykorzystać do uprawy zbóż, roślin pastewnych lub na pastwiska. Są to z zasady płaskie obszary umożliwiające spływ wód opadowych oraz o dobrych warunkach edaficznych i właściwościach fizyko‑chemicznych gleb na danym obszarze.
Kierunek leśny: obejmuje obszary w pobliżu terenów leśnych lub z dużymi skupiskami roślin.
Kierunek rekreacyjny: obejmuje tereny płaskie oraz wyniesione lub zagłębione względem obszarów sąsiednich. Kierunek ten częściej występuje na terenach zurbanizowanych.
Kierunek budowlany: przeznaczony dla terenów płaskich. Buduje się na nich lekkie konstrukcje, zabudowę przemysłową i inne, oczywiście po zapewnieniu odpowiednich warunków fizycznych i chemicznych gruntu.
Rekultywacja terenów pogórniczych
Obowiązek rekultywacji obszarów przekształconych w wyniku działalności wydobywczej, która stała się przyczyną utraty ich wartości użytkowej, wynika z ustawy Prawo geologiczne i górnicze.
Rekultywacji poddawane są nie tylko tereny po wydobyciu – są to również gleby czy zbiorniki wodne, które często w wyniku działalności przemysłowej zostają zanieczyszczone np. metalami ciężkimi.
Państwowy Instytut Geologiczny wyróżnia 3 fazy rekultywacji.
Rekultywacja przygotowawcza obejmuje wszelkie opracowania dokumentacji technicznej, kosztorysy oraz szczegółowe rozpoznanie nieużytku i ustalenie kierunku rekultywacji i zagospodarowania.
Rekultywacja techniczna (podstawowa) obejmuje najczęściej tereny po eksploatacji odkrywkowej, składowaniu odpadów przemysłowych i komunalnych. Polega na następujących pracach:
odbudowie sieci komunikacyjnej,
niwelowaniu powierzchni terenu oraz łagodzeniu stromych skarp, zboczy, uporządkowaniu rzeźby spąguspągu wyrobiska,
polepszeniu stosunków wodnych i zmniejszeniu erozji wodnej,
regulacji cieków wodnych, budowie kanałów, rowów odwadniających oraz budowie zbiorników wodnych, w niektórych przypadkach polega na nawodnieniu,
odtworzeniu gleb metodami technicznymi,
poprawie stateczności stoków,
poprawie fizyko‑chemicznych właściwości gleb oraz na izolacji gruntu.
Izolacja polega na przykryciu gruntu warstwą materiału użyźniającego, której grubość zależy od zamierzonego kierunku zagospodarowanego obszaru. Do tak przygotowanego podłoża wprowadza się rośliny przez siew lub zasadzanie.
Rekultywacja biologiczna obejmuje:
obudowę biologiczną zboczy, zwałów i skarp wyrobisk w celu zabezpieczenia ich stateczności oraz zapobiegania procesom erozji, poprzez nasadzenia traw i krzewów o rozbudowanych systemach korzeniowych.
odbudowę gleb metodami agrotechnicznymi.
Rekultywacja terenów górniczych – przykłady
Konkretne przykłady rekultywacji terenów pogórniczych w literaturze często są grupowane ze względu na rodzaj wydobywanego surowca. Wymienione poniżej przykłady uwzględniają ten podział.
Górnictwo skalne
W Polsce istnieje ponad 5000 czynnych kopalń o znacznej powierzchni użytkowej. Zmiany gospodarcze (zrównoważony rozwój) i polityczne, a często także nieopłacalność funkcjonowania kopalń ze względu na znikome wydobycie, są powodem ich zamykania.
Kopalnia Piasku „Szczakowa”
W tej kopalni prowadzone jest wydobycie piasków i żwirów. Wydobycie prowadzone jest na bardzo dużą skalę, nic więc dziwnego, że kopalnia od ponad 50 lat jest liderem na polskim rynku w dostarczaniu piasków kwarcowych (posadzkowych, formierskich, budowlanych). Po zakończeniu eksploatacji odkrywka prawdopodobnie zostanie zalana wodą i przeobrażona w sztuczny zbiornik wodny.
Największy problem rekultywacji terenów po wydobyciu piasku to ustalenie przeznaczenia tego obszaru. Wybór ten uzależniony jest głównie od warunków przyrodniczych i techniczno‑ekonomicznych.
Górnictwo siarki
Kopalnia Siarki „Machów”
Wydobycie siarki to duże obciążenie dla środowiska naturalnego, dlatego rekultywacja takich terenów jest szczególnie istotna. W kopalni „Machów” rekultywacja przebiega w kierunku wykorzystania ich w celach rekreacyjnych. Proces rozpoczęto już w 1994 roku. Wówczas zabezpieczono wyrobisko poeksploatacyjne, izolując zasiarczone wody złożowe warstwą iłową o miąższości 25 metrów.
Słownik
kompleksowe działania mające na celu korzystne przekształcenie i odbudowę danego obszaru w aspekcie społecznym, ekonomicznym, środowiskowym i architektonicznym
dolna granica warstwy skalnej