Przeczytaj
Dzieje imperium
W ciągu trzydziestu lat panowania Cyrus (VI w. p.n.e.) podporządkował sobie Medię, Babilonię, Syrię, Palestynę, Fenicję oraz większą część Azji Mniejszej, czyniąc z Persji największe mocarstwo na Bliskim Wschodzie. Jego syn Kambyzes II (VI w. p.n.e.) dodał do tych zdobyczy Egipt. Dokonaniami ich następcy Dariusza I Wielkiego (VI/V w. p.n.e.) syna Hystaspesa z rodu Achemenidów, były już w mniejszym stopniu kolejne podboje, w większym natomiast konsolidacja imperium i wprowadzenie sprawnych metod zarządzania gigantycznymi obszarami. Za jego panowania kraj powiększył się „jedynie” o tereny europejskie (m.in. Trację), terytorium współczesnej Gruzji oraz dolinę Indusu na wschodzie.
Podboje ziem leżących w Europie oraz nad Morzem Egejskim doprowadziły do zetknięcia się Persów z cywilizacją grecką. U schyłku panowania Dariusza (początek V w. p.n.e.) oraz za panowania Kserksesa I (V w. p.n.e.) doszło do serii wojen między miastami (poleispoleis) greckimi a imperium, w wyniku których Grecy obronili swoją niezależność. Niespodziewana klęska w tej konfrontacji oznaczała koniec perskich podbojów. Od tej pory kraj wszedł w okres narastających napięć wewnętrznych. Każdy z następców Kserksesa zdobywał tron przy użyciu siły, a wojnom domowym sprzyjał brak uregulowań kwestii dziedziczenia tronu. Upadek perskiego kolosa w latach 334–330 p.n.e. nastąpił równie niespodziewanie, co klęska w wojnach z Grekami w V w. p.n.e. Przyczyna leżała jednak nie tyle w słabościach imperium, ile w geniuszu wojennym jednego z najwybitniejszych zdobywców w dziejach – Aleksandra MacedońskiegoAleksandra Macedońskiego.
Persowie i ich imperium
Na imperium Cyrusa i Dariusza składały się liczne terytoria o różnych tradycjach, obyczajowości i wierzeniach. Za podstawową zasadę jego funkcjonowania przyjęto więc politykę tolerancji i jak najmniejszej ingerencji w wewnętrzne sprawy poszczególnych regionów. Od prowincji (termin grecki pochodzący z języka perskiego: satrapiasatrapia) oczekiwano jedynie podstawowych świadczeń w postaci podatków i wojska. Najwyraźniej ten model sprawowania władzy musiał cieszyć się dużym poparciem ludności imperium, gdyż w swojej ponaddwustuletniej historii nie doznało ono zbyt wielu buntów o charakterze wyzwoleńczym.
Na czele kraju stał król, zwany przez Persów królem królów, czyli szachinszachemszachinszachem. Dwór królewski był dworem wędrownym – władca i jego otoczenie regularnie podróżowali, co było najprawdopodobniej związane z rozległością państwa i pragnieniem potwierdzania swoją obecnością panowania nad kluczowymi dla imperium regionami. Zarządzali nimi satrapowie odpowiedzialni m.in. za zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, dowództwo nad lokalnymi garnizonami, wymiar sprawiedliwości i kontrolę wpływów podatkowych. Wysokość podatków ustalano w oparciu o ocenione wcześniej możliwości danej prowincji, co było nowością na ówczesnym Bliskim Wschodzie. Niektóre satrapie część swoich zobowiązań wobec władcy płaciły w naturze, np. w postaci złota, hebanu i kości słoniowej (Nubijczycy) lub kadzidła (Arabowie).
Kraj łączyła rozwinięta sieć dróg królewskich, która nie tylko umożliwiała przemarsze wielkich armii, lecz także sprawną i szybką komunikację między odległymi od siebie prowincjami. Najdłuższa z dróg królewskich, łącząca miasto Sardes w Azji Mniejszej z Suzą na Bliskim Wschodzie, miała długość 2575 km. Kurierzy konni pokonywali tę trasę w zaledwie siedem dni.
Zaratustryzm. Religia perska
Wiara Persów w omawianym okresie opierała się na naukach proroka Zaratustry (gr. Zoroaster), którego działalność przypadała na VII/VI w. p.n.e. Był on reformatorem staroperskiej religii zwanej mazdaizmem. Według jego wizji w naszym świecie toczy się nieustanna walka między siłami dobra uosabianymi przez boga Ahurę Mazdę (Ormuzda), a siłami zła pod przewodnictwem Złego Ducha, Arymana. Każdy człowiek uczestniczy w tej walce, a jego czyny mają wymierny wpływ na zwycięstwo jednej ze stron. Po śmierci ludzie zostaną osądzeni i trafią albo do raju, albo w czarną otchłań.
Wielu religioznawców uznaje, że zaratustryzm miał duży wpływ na kształtowanie się religii abrahamowych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.
DziejeO ile wiem, istnieją u Persów następujące zwyczaje: posągi bogów, świątynie i ołtarze wznosić nie uważają za rzecz godziwą, a nawet tym, co to czynią, zarzucają głupotę, jak mi się zdaje dlatego, że nie wierzą na modłę Hellenów, iżby bogowie byli podobni do ludzi.
Słownik
król Macedonii w latach 336–323 p.n.e.; w czasie swojego krótkiego panowania podbił większość znanego starożytnym Grekom świata
starożytne państwo położone w północnej Mezopotamii, które funkcjonowało od końca III tysiąclecia do pierwszej połowy I tysiąclecia p.n.e.
termin używany na określenie grupy ludów posługujących się językami indoeuropejskimi, które wywodzą się z jednego wspólnego pradawnego języka, który skutkiem migracji zróżnicował się na różne języki mieszkańców Indii, zachodniej Azji i Europy
(gr. polis – miejsce warowne) termin oznaczający zarówno miasto‑osadę, jak i zamieszkującą ją wspólnotę polityczną wolnych obywateli
(z gr. satrapes – obrońca prowincji) okręg administracyjny w Persji, zarządzany przez satrapę; teren satrapii był tożsamy z terenem podbitego kraju
(pers., król królów) tytuł przysługujący władcom Persji oraz innych państw muzułmańskiego Wschodu; od perskiego szach (król) wywodzi się nazwa gry w szachy, którą zawdzięczamy Persom
Słowa kluczowe
Achemenidzi, Cyrus II Wielki, Dariusz I Wielki, droga królewska, Ekbatana, Kambyzes II, Pasargady, Persepolis, Suza, zaratustryzm, zoroastryzm
Bibliografia
Olmstead A.T., Dzieje imperium perskiego, Warszawa 1973.
Oxford. Wielka Historia Świata, t. 2, Cywilizacje Bliskiego Wschodu: Anatolia – Persja, Warszawa 2005.
Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010.