Stoicyzm

Stoicy

RXQbzcfAQ97wS1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę popiersia dojrzałego mężczyzny. Ma on pociągłą twarz, lekko zarysowane zmarszczki na czole, krótkie włosy oraz gęstą brodę z wąsami.

Twórcą stoicyzmustoicyzmstoicyzmu był Zenon z Kition, greckiej osady na Cyprze. Już we wczesnych latach swego życia zafascynował się myślą Sokratesa, a po przybyciu do Aten, ówczesnego centrum kultury hellenistycznej, zetknął się m.in. z platonikami i cynikami. Dzięki platonizmowi jego myśl zyskała głębię i solidność, od cyników zaś przejął praktyczne podejście do filozofii, którą traktował jako sztukę życia. Około 300 r. p.n.e. założył w Atenach własną szkołę, zwaną od Stoi Poikile – malowanego portyku, pod którym zbierali się jej członkowie – Stoą lub Portykiem.

Jego naukę kontynuowali od końca IV i przez cały następny III w. p.n.e. kolejni nauczyciele stojący na czele szkoły: Kleantes z Assos i Chryzyp z Soloi.

Stoicy odrzucili teorię idei Platona oraz metafizykęmetafizykametafizykę Arystotelesa i nie uznawali istnienia jakiejkolwiek rzeczywistości ponadzmysłowej. Ich filozofia była materialistyczna, toteż wymagała innego podziału niż zaproponowany przez StagirytęStagirytaStagirytę.

W konsekwencji stoicy wyodrębnili trzy działy wiedzy filozoficznej:

• etykę  (naukę o najwyższym dobru);

• fizykę  (nauka o zasadach i prawach rządzących światem przyrody);

• logikę (naukę o poznaniu).

Etyka

R1Tnz7cQOgXuV

Zdjęcie przedstawia strome i wysokie góry. Na szczycie jednej z gór stoi okazała rezydencja.

Stoicy jednak cnotę traktowali jako cel najwyższy, ostateczny i utożsamili ją ze szczęściem. Uważali, że cnota jest szczęściem, bo widzieli w niej doskonałe rozwinięcie i urzeczywistnienie natury ludzkiej. Stąd, aby osiągnąć cnotę‑szczęście, człowiek musi żyć zgodnie z własną naturą, a ponieważ rozum stanowi o istocie i szczególnej wartości człowieka, postulat ten oznaczał życie zgodne z rozumem. Cnota zależy więc od ludzkiego rozumu: stoicy, podobnie jak Sokrates, byli przedstawicielami intelektualizmu etycznego i definiowali cnotę jako „wiedzę o tym, co dobre i co złe”. Uznając rozum człowieka za wartość najwyższą, jednocześnie twierdzili, że jest on częścią boskiego Rozumu (Logosu), który przenika cały wszechświat. Ponieważ człowiek jest cząstką świata, żyć zgodnie z własną naturą znaczy również żyć w harmonii z Logosem, czyli naturą wszechświata.

Stoicy uznali, że cnotę może osiągnąć każdy człowiek bez względu na płeć, stan czy pochodzenie. Seneka pisał:

Była to jedna z najwznioślejszych myśli, które pojawiły się w całej starożytnej filozofii. Stoicy wyróżnili się również i tym, że wartość moralną uczynków uzależniali od intencji. Czyn człowieka, któremu przyświecają dobre zamiary, jest moralnie dobry, nawet jeżeli jego rezultaty są złe. I przeciwnie: czyn wykonany ze złą intencją jest moralnie zły, nawet jeśli przynosi skutki w postaci dobra.

R13KMCCJ7l4sh1

Ilustracja przedstawia kształt ludzkiej głowy, która wypełniona jest błękitnym niebem z chmurami.

Stoicy wyróżnili cztery podstawowe afekty (uczucia), tzn. czterech najgroźniejszych wrogów człowieka: przyjemność i żądzę, nazywane pozornym dobrem, oraz smutek i obawę, określane pozornym złem. Wyzbycie się tych uczućapatiaWyzbycie się tych uczuć leży całkowicie w mocy człowieka rozumnego, oprócz mądrości wyróżnia go bowiem opanowanie i niezłomność. Nie złamie więc go strach przed śmiercią lub cierpieniem, nie dotknie utrata bliskich, nie otumani go miłość. Żadne nieszczęście nie odmieni jego pogody ducha. Czytamy w Rozmyślaniach Marka Aureliusza:

Stoicka teoria afektów łączyła się bezpośrednio z pogardą dla dóbr zewnętrznych. Należy całkowicie uwolnić się nie tylko od uczuć, ale i od pragnienia wszelkich rzeczy, które mają pozorną wartość. Według stoików zatem, pozbawione istotnej wartości jest wszystko, co nie dotyczy rozumu i nie wspomaga rozumnej natury człowieka, a więc: bogactwo, zaszczyty, sława, a nawet uroda, zdrowie czy życie! Ludzkie dobro wiąże się z dobrem rozumu i nie zależy od żadnych innych rzeczy. Podkreślał to Seneka:

Pogarda dla dóbr zewnętrznych wiązała się z przekonaniem o samowystarczalności człowieka, zwanej autarkiąautarkiaautarkią. Ideał autarkii przejęli stoicy od Sokratesa, twierdząc, że szczęście zależy wyłącznie od samego człowieka i nie podlega zewnętrznym czynnikom. Żadne zmiany losu i kaprysy fortuny nie mogą mieć na nie wpływu. Marek Aureliusz pisał:

RacijeQWrGvBZ1

Obraz przedstawia nagiego mężczyznę, który siedzi podkulony na ziemi. Ma ciemne włosy oraz brodę z wąsami.

Człowiek rozumny powinien dbać nie tylko o siebie, lecz także o innych i to bez względu na ich pochodzenie. Nie zamyka się w granicach własnej ojczyzny, lecz jest obywatelem świata. Twierdzenia stoików już w starożytności nazywane były paradoksami, tj. twierdzeniami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem. Paradoksem więc było przekonanie o możliwości wyzbycia się uczuć czy pełnej niezależności od jakichkolwiek rzeczy zewnętrznych itp. Najbardziej kontrowersyjnym spośród stoickich twierdzeń był paradoks mędrca. Zgodnie z nauką stoików, mędrzec to człowiek doskonały, który żyje w całkowitej harmonii z rozumem. Prawdziwie wolny, posiada wszelkie bogactwa i szczęście: jego wolność jest wolnością od jakichkolwiek pragnień i wzruszeń, bogactwo oznacza bogactwo ducha, zaś szczęście wynika z doskonałości moralnej. Do pełnego zadowolenia mędrzec nie potrzebuje żadnych ludzi ani rzeczy. Seneka pouczał:

Mędrzec nie potrzebuje też pomocy bogów, bo jest tak doskonały, że niemal im równy:

Stoikom zarzucano, że ideał mędrca jest nierealny. Seneka odpowiadał:

Słownik