Woda na lądzie występuje w różnych stanach skupienia i pod różnymi postaciami. Należące do lądowej części hydrosfery wody powierzchniowe mogą występować w postaci obiektów:

• punktowych – wypływy wód podziemnych,

• liniowych – cieki płynące,

• obszarowych – lodowce, wieczne śniegi, wody stojące.

Zróżnicowanie sieci rzecznej na Ziemi

Na naszej planecie występują obszary o bardzo gęstej sieci rzecznej, jak i tereny, na których nie ma rzek. Do głównych przyczyn tego zróżnicowania zalicza się: budowę geologiczną, warunki klimatyczne, ukształtowanie powierzchni oraz przepuszczalność podłoża. Gęsta sieć rzeczna występuje na obszarach, gdzie opady są wysokie i częste oraz znacznie przewyższają parowanie, np. w strefie klimatów równikowych, gdzie występują największe rzeki na świecie (np. Amazonka, Kongo). Dużo rzek płynie również na obszarach górskich, gdzie płytko pod powierzchnią występują skały słabo przepuszczalne lub nieprzepuszczalne, co sprzyja powierzchniowemu odpływowi wód, zazwyczaj są to wartkie strumyki i potoki. Natomiast słabo wykształconą siecią rzeczną odznaczają się tereny leżące w strefie klimatów suchych, gdzie parowanie wody jest znacznie większe od jej dopływu (np. Sahara, Gobi). Również tereny krasowe, nawet te położone w klimacie wilgotnym, mają słabą sieć rzeczną ze względu na rozpuszczanie podłoża wapiennego.

Układy sieci rzecznej

Najczęściej spotykanymi układami sieci rzecznej są:

układ dendryczny – rzeki rozwijają sieć rozgałęzioną, z lotu ptaka przypomina drzewa, najczęściej powstaje na obszarach górskich,

RDqFwR9lk9Edf

Ilustracja przedstawia układ dendryczny sieci rzecznej. Jest to sieć rozgałęziona, która z lotu ptaka przypomina drzewo. Rzeka wywodzi się z jednego miejsca w dole schematu, biegnie pionowo w górę, kolejno rozchodzi się na boki w rozgałęzienia, które kolejno dalej się rozgałęziają.

układ promienisty – układ rzek, które rozpływają się we wszystkich kierunkach od centralnego punktu, najczęściej są to rzeki wypływające ze stoków stożka wulkanicznego,

RCiuEYBF0B2Cq

Ilustracja przedstawia układ promienisty sieci rzecznej. Kilka rzek rozpływa się we wszystkich kierunkach od centralnego punktu. Mają w większości kształt litery Y, czasem z dodatkową odnogą w jej środku.

układ reguralny – powstaje na obszarach, gdzie rzeki płyną wzdłuż wychodni skał mniej odpornych, rzeki płyną względem siebie niemal pod kątem prostym.

R1eb2zZKfMcKH

Ilustracja przedstawia układ regularny sieci rzecznej. Rzeka bierze początek na dole mapy, biegnie w górę, odchodzą od niej odnogi, które są ułożone względem siebie niemal pod kątem prostym. Od nich odchodzą kolejne, tak samo ułożone odnogi.

Wody powierzchniowe

Do wód powierzchniowych zaliczamy także jeziora. Na świecie istnieje kilka milionów jezior. Zajmują one ok. 2,5 mln km² (1,7% powierzchni lądów). Cechuje je nierównomierne rozmieszczenie. Występują w niemal wszystkich środowiskach i wszystkich strefach klimatycznych. Szczególną mnogość jezior odnajdujemy na obszarach objętych ostatnim zlodowaceniem. Jest to w znacznej części Ameryka Północna, Ameryka Południowa (w Patagonii) oraz północna Europa. Najmniejsza jeziorność występuje na obszarach zwrotnikowych.

Do wód powierzchniowych można zaliczyć także bagna. W literaturze specjalistycznej bagno może oznaczać teren stale podmokły, porośnięty roślinnością przystosowaną do bardzo wilgotnych warunków, której szczątki przekształcającą się w torf. Bagno można zdefiniować także jako praktycznie każde lądowe mokradło. Tworzą się one w warunkach płytkiego zalegania wód podziemnych, podczas utrudnionego odpływu przez zagłębienia terenu lub w strefie wysiękówwysiękiwysięków. Występują na wszystkich kontynentach. Największe zabagnione obszary występują w Rosji, Kanadzie, Finlandii oraz w Stanach Zjednoczonych.

Słownik