Maria Kalinowska Juliusza Słowackiego „Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu”. Glosy do poematu

Każdy poeta romantyczny wyruszał w podróż: realną bądź imaginacyjną, w czasie lub w przestrzeni, bardzo daleką, egzotyczną lub pozornie bliską, jednak prowadzącą do innego i tajemniczego świata. Podróż była ulubiona romantyczną metaforą życia, a życie często stawało się dla romantyka wędrówką, znakiem niespokojnej egzystencji lub ciągłego poszukiwania prawdy i nieustannych prób poznawania tajemnicy. Podróże romantyczne prowadziły do dalekich, kulturowo odmiennych miejsc, ale też w głąb własnego „ja” wędrowca, najczęściej zaś podróż romantyczna łączyła oba wymiary i wyruszanie w podróż oznaczało tyleż poznawania świata zewnętrznego, co poszukiwanie siebie i rozszerzanie własnej wrażliwości.

2 Źródło: Maria Kalinowska, Juliusza Słowackiego „Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu”. Glosy do poematu, Gdańsk 2011, s. 12.

Juliusz Słowacki Listy do matki

Na drugi dzień po przybyciu do Kairu odbyłem podróż do piramid. […] Byłem na szczycie największej piramidy – cudowny widok. Szczyt Faulhornu, kopuła świętego Piotra, Wezuwiusz, piramidy, były to dla mnie jak najwyższe gałązki na drzewie, na których ja, biedy ptaszek wędrujący, siadałem na chwilę, aby odetchnąć. Widziałem więc piramidy, ale za to straciłem obraz, który sobie o nich moja imaginacja tworzyła. 

3 Źródło: Juliusz Słowacki, Listy do matki, oprac. Z. Krzyżanowska, Wrocław 1952, s. 295.

Juliusz Słowacki Listy do matki

Tytuł mój: wojażera egipskiego i pielgrzyma Ziemi Świętej bardzo mi teraz pomaga w towarzystwie […] – słowem, że wyciągam różnymi sposobami korzyści z odbytych wędrówek, a te w moich samotnych godzinach bawią mię jak sen piękny. Lękam się mglistych obrazów przelewać na papier, aby nie straciły dla mnie wdzięku.

4 Źródło: Juliusz Słowacki, Listy do matki, Wrocław 1952, s. 344.

Beata Morzyńska-Wrzosek Kompozycja przestrzeni w „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu” Juliusza Słowackiego

Każde oczekiwanie spełnienia celu podróży nasycone zostaje bólem oddalenia, nabrzmiewa niecierpliwością poznania, a rzeczywista wędrówka nieustannie ujawnia konfrontację wcześniej wyobrażonego z realnym. Spotkanie to pulsuje wyczuwalnym napięciem, bo obraz miejsca wyimaginowanego nie zachowa się w kształcie nienaruszonym. Turyście swobodnie przechadzającemu się już nie ścieżkami wyznaczonymi przez subiektywizm przeżycia, lecz istniejącymi w świecie uchwytnym zmysłami. Odwiedzane miejsca odsłaniają głębię perspektywy. Ponadto pozwalając odczuć bardzo konkretnie realną łagodność kamiennej architektury, naturalnych pejzaży pogrążonych w cieple i blasku dnia, w natężonym lub przyćmionym świetle, stają się źródłem wielu nowych doznań. A każde wspomnienie podróży staje się istotnym impulsem, wprawiającym myśl w wibrację, ożywiającym pokłady wyobraźni. Inspiruje, by snuć refleksję o przestrzeniach, które zostały poznane w przeszłości. Przypominane obrazy peregrynacjiperegrynacjaperegrynacji noszą wyraźne znamiona nie tylko miejsc rzeczywistych, ale i wrażliwości wędrowca, jego fascynacji, dotychczasowych lektur i doświadczeń. Są głęboko zakorzenione w indywidualnej ciekawości świata i umiejętności sensualnego, wielowymiarowego postrzegania go.

5 Źródło: Beata Morzyńska-Wrzosek, Kompozycja przestrzeni w „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu” Juliusza Słowackiego, [w:] Wyobraźnia Juliusza Słowackiego, red. D. T. Lebioda, Bydgoszcz 2006, s. 49.

Jacek Brzozowski Poemat dygresyjny

[Poemat dygresyjny to] obszerny wierszowany utwór o charakterze fabularnym, łączący w ramach nadrzędnej autorskiej wypowiedzi elementy epickie („tradycyjna” narracja; informacje o bohaterze i akcji) z lirycznymi i dyskursywnymi („dygresje”; informacje w różnym stopniu odbiegające od akcji i bohatera). Ukształtowany w dobie romantyzmu […] był oryginalnym i niezwykle charakterystycznym wyrazem literackiej świadomości epoki. […] Otwarta, luźna, pozbawiona rygorów kompozycja; estetyczna i gatunkowa sylwicznośćsylwasylwiczność; rewolucja w sferze podstawowych kategorii epickości (fabuła, bohater, narrator), czego konkretnym przejawem [staje się] autotematyzmautotematyzmautotematyzm, dygresyjność, „literackość”, ironia, liryzm, parodia i drwina – zespolenie w jednym dziele tych elementów […] jest istotnym osiągnięciem romantycznej poetyki.

6 Źródło: Jacek Brzozowski, Poemat dygresyjny, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. A. Kowalczykowa, J. Bachórz, Wrocław 1991, s. 195.

Beata Morzyńska-Wrzosek Kompozycja przestrzeni w „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu” Juliusza Słowackiego

Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu jest raptularzemraptularzraptularzem wrażeń minionych skonstruowanych w wielowarstwowej pamięci patrzącego, a artystycznie uobecnionych w ramach poematu dygresyjnego, ponieważ pozostawia on wysoki stopień swobody kompozycyjnej. Wyznacza ją nieograniczona zmienność tematów, szeroka gama odczuć, przemienność nastrojów. Nieskrępowane przechodzenie od powagi do żartu, od liryzmu do ironiiironiaironii, patosu do drwiny, pochwały do złośliwości. Utwór charakteryzuje otwarta, luźna, pozbawiona rygorów kompozycja, estetyczna i gatunkowa sylwicznośćsylwasylwiczność. Wyznaczają wielowymiarowość i nieustanne, dowolne przenikanie rozmaitych punktów widzenia. Przechodzenie od partii narracyjnych do dygresjidygresjadygresji i wynurzeń lirycznych.

7 Źródło: Beata Morzyńska-Wrzosek, Kompozycja przestrzeni w „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu” Juliusza Słowackiego, [w:] Wyobraźnia Juliusza Słowackiego, red. D. T. Lebioda, Bydgoszcz 2006, s. 53.