Odmiana protestancka

R1W1VNKnv3jVz1

Obraz przedstawia dojrzałego mężczyznę o pełnej, okrągłej twarzy i drugim podbródku. Mężczyzna ma głęboko osadzone oczy, lekko garbaty nos. Ubrany jest w ciemną szatę z dużym kołnierzem i na głowie ma beret.

Ideologiczną podstawą tego ruchu było wystąpienie Marcina Lutra (1517 r.), który zakwestionował ideę wyższości władzy papieskiej nad świecką, odrzucił autorytet hierarchii kościelnejhierarchia kościelnahierarchii kościelnej, wskazując, że każdy człowiek może w równym stopniu interpretować Pismo Święte. Założył wspólnotę wiernych o charakterze duchowym, której członkiem stać się można przez wiarę. Odróżnił ją wyraźnie od porządku państwowego, który był widziany jako społeczność doczesna. Jednak likwidując hierarchiczną zależność od Rzymu, wspólnoty (kościoły) protestanckie popadły w uzależnienie od instytucji państwa. Sytuacja taka miała miejsce m.in. w Anglii, Szkocji, Danii, Norwegii, Szwecji oraz w północnych państwach niemieckich.

Jednym ze skutków wojen religijnych było powstanie państwa narodowego. W dziedzinie religijnej ważna była teza pokoju augsburskiegopokój augsburskipokoju augsburskiego (1555 r.), wedle której monarcha mógł wybrać dla swego kraju wyznaniecuius regio eius religiomógł wybrać dla swego kraju wyznanie (cuius regio eius religio – z łac.: czyj rząd, tego religia). Władca uzyskał kompetencje także w dziedzinie duchowej (suwerenność duchową). Doszło do utożsamiania interesów państwowych z religijnymi, w wyniku czego religia stała się jednym z ważnych instrumentów polityki. W wielu krajach władca uzyskał także możliwość modyfikacji dogmatycznej treści wierzeń religijnych.

Odmiana katolicka

W państwach, w których katolicyzm się utrzymał, rządzący, zachowując łączność z papiestwem, zaczęli na wzór władców protestanckich rościć sobie prawo do władzy nad Kościołem znajdującym się na ich terenie. Pojawiło się wówczas rozróżnienie na Kościół katolicki uniwersalny i Kościół narodowy. Pierwszy był uznawany za instytucję wyższego rzędu, drugi zaś musiał uznać autorytet i pewne prerogatywyprerogatywyprerogatywy władcy. Otaczany przez władcę opieką, obsypywany przywilejami, był jednocześnie poddawany procesowi uzależnienia.

Uprawnienia władcy

Wynikały z tego praktyczne konsekwencje, jak choćby konieczność aprobaty przez monarchę kościelnych aktów legislacyjnych przed wprowadzeniem ich w życie. Miało to zapobiegać zmianom w Kościele, które z punktu widzenia monarchy nie były pożądane. W sprawach majątkowych władcy rościli sobie prawo do nakładania podatków na dobra kościelne, ograniczania nabywania dóbr przez Kościół i limitowania transferu kapitałów na rzecz papieża. Często też np. prawo do obrony czystości wiary katolickiej było wygodnym instrumentem walki z politycznymi przeciwnikami.

Teoria pośredniej władzy Kościoła

R1DaRYh7AWMqq1

Obraz przedstawia mężczyznę w białej sutannie i czerwonej pelerynie, z czapką biskupią na głowie. Mężczyzna siedzi na fotelu przy stole. Trzyma w prawej ręce gęsie pióro, a w lewej otwartą książkę.

Zauważalna skłonność władców państw nowożytnych do rozciągania swej władzy na instytucję kościelną spowodowała reakcję zmierzającą do przywrócenia koncepcji dualistycznej. Inne warunki polityczne i społeczne, skutki reformacjireformacjareformacji, a także efekty odkryć geograficznych doprowadziły do modyfikacji tej idei. Ta średniowieczna koncepcja dotyczyła relacji zarówno władcy świeckiego, jak i świętego wobec ludów chrześcijańskich. W ówczesnej rzeczywistości pojawiła się konieczność odniesienia się do ludów pogańskich na kontynencie amerykańskim. Za właściwego twórcę tej nowej teorii uważa się św. Roberta Bellarmina.

Uznawał on zasadniczą równość władzy kościelnej i państwowej. Kościół był w jego rozumieniu reprezentantem Boga, nauczycielem prawd objawionych. Stąd też wypływała owa pośredniość jego panowania. Z drugiej strony w postulacie ustanowienia norm określających wzajemne relacje Kościoła i państwa jako suwerennych władz nie wykluczano w pewnych przypadkach przewagi władzy kościelnej. Dotyczyło to tzw. spraw mieszanych, czyli zawierających się w obu przestrzeniach, np. małżeństwa, gdzie ostateczny osąd winien należeć do tej ostatniej. Również władzy kościelnej przysługiwało prawo oceny ustaw państwowych pod względem ich zgodności z prawem bożym i w razie opinii negatywnej prawo do ich zmiany. Dodatkowo władza państwowa była zobligowana do pomocy Kościołowi.

Słownik