Przeczytaj
Styl autora
Analizując dzieło literackie, należy przyjrzeć się jego treści i formie. W obrębie formy wyróżnia się kompozycję oraz stylstyl. Drugie z tych pojęć można zdefiniować następująco:
Słownik terminów literackichStyl autora – zespół zasad i środków językowo‑stylistycznych charakteryzujący dzieła określonej jednostki twórczej i będący wykładnikiem jej indywidualnej inicjatywy w sposobie korzystania z możliwości oferowanych przez system językowy.
Źródło: Słownik terminów literackich, red. Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Wrocław 1988, s. 491.
Styl homerycki
Styl homerycki występuje w Iliadzie i Odysei. Do pewnego stopnia styl zależy od przynależności gatunkowej dzieła, w którym został zastosowany. Epos wymagał użycia patosupatosu, ponieważ utwory należące do tego gatunku przedstawiały wielkich bohaterów, bogów, herosów czy władców dokonujących wspaniałych czynów, jak zdobycie Troi. Jednak poza cechami typowymi dla wszystkich dzieł będących eposami, w Iliadzie i Odysei występują takie cechy językowo‑stylistyczne, które można uznać za charakterystyczne dla obu tych tekstów.
WstępWierszem eposu Homerowego jest heksametr daktylicznydaktyliczny, najstarszy i najpowszechniej używany wiersz starożytności, a z eposem bohaterskim tak od Homera zrośnięty, że nazywany po prostu wierszem heroicznym [...].
Zasada wiersza greckiego [...] polegała [...] na charakterystycznym rytmie wynikającym z silnego wymawiania (iktowania) niektórych zgłosek wchodzących w skład zespołów sylab nazywanych stopami [...]. Język grecki odróżniał zgłoski długie i krótkie [...]. Najmniejsza miara daktyliczna składała się z jednej stopy, którą był [...] daktyl, tj. długa i dwie krótkie, albo zamiennie spondejspondej, tj. dwie długie [...]. Heksametr (co znaczy sześciomiar od gr. hex = sześć i métron = miara) składał się z sześciu takich stóp [...]. Tak więc np. pierwszy wers Iliady
Ménin a/ éjde the/ á Pe/ léia / deó Achi / lóéos [...]
zawiera [...] wiersz uwarunkowany sześciu przyciskami [...].
Źródło: Jerzy Łanowski, Wstęp, [w:] Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1982, s. 80–81.
Porównanie homeryckie to figura stylistyczna obecna przede wszystkim w epice. Drugi człon porównania jest rozbudowanym opisem – w Iliadzie i Odysei zajmuje zazwyczaj kilka wersów. Składa się z dwóch członów, których łącznikiem mogą być np. słowa: „jak”, „jako”, „na kształt”, „niby”. Człon drugi, służący plastycznemu zobrazowaniu opisywanego członu, jest rozbudowanym obrazem poetyckim, który można potraktować jako swoisty epizod w opowieści, mający charakter dygresyjny. Wśród porównań homeryckich dominują takie, w których określone zachowanie człowieka zostaje zestawione z elementami świata przyrody.
IliadaNa wskroś mu włócznia spiżowa
Ramię rozdarła, a chłopiec na ziemię padł jak topola,
Która na łące wilgotnej obok wielkiego mokradła
Smukła wyrosła, koroną gałęzi na szczycie okryta,
Kiedy kołodziej jej gładki pień ostrym zetnie żelazem,
Żeby z niej koła wytoczyć do ozdobnego rydwanu.Źródło: Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska, Wrocław 1982, s. 104.
Stosowanie stałych epitetów polega na przypisaniu danej postaci lub innemu elementowi fabuły określeń, które pojawiają się w tekście niemal zawsze.
Literatura Greków i RzymianCzytając epopeje Homerowe, spotykamy wiele stałych, gotowych formuł, określających znamienne zdarzenia, które się rozgrywają się w świecie. Takie zdarzenia jak budzenie się świtu [...]; palce Eos różowieją, albowiem dłońmi podniesionymi ku błogosławieństwu dnia rozsuwa ona kotarę przedrannej szarości:
Kiedy się ukazała różanopalca Jutrzenka... [...]
Stałe formuły zresztą określają nie tylko zdarzenia, lecz także cechy wielkich zjawisk przyrody: morze, thalassa, jest „rozszumiałe”, echeessa, albo „rozgłośnie huczące”, polyphloisbos [...]. Epitety przywierają też do postaci ludzkich. Wojownicy są „promienni”, phaidimoi, kiedy ich otacza łuną spiżowa zbroja. Dzielność ich sprawia, że są dioi; [...] „wspaniali”. Poza ogólną wspaniałością ten czy inny wojownik może też mieć jakieś zalety szczególne. „Wspaniały” [...] Achilles jest więc zarazem „prędki w biegu”, podarkes.
Źródło: Zygmunt Kubiak, Literatura Greków i Rzymian, Warszawa 2003, s. 11–12.
Retardacja (łac. retardatio – opóźnienie) jest zabiegiem kompozycyjnym polegającym na celowym odsunięciu zdarzenia i przedstawieniu go dopiero po wprowadzeniu dygresji, która ma wyjaśnić np. okoliczności pojawienia się danej sytuacji.
Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze ZachoduCzytelnik nowoczesny skłonny będzie pomyśleć, że idzie w tej dygresji o intensyfikację napięcia; koncepcja ta, jeśli nie całkiem fałszywa, nie jest jednak rozstrzygająca dla wyjaśnienia metody twórczej Homera. [...] Jednakże przyczyna pojawienia się w stylu homeryckim pierwiastka retardacji jest, moim zdaniem, inna: wynika ona mianowicie z pragnienia, aby niczego, o czym się w utworze chociażby wspomina, nie pozostawiać w niedokończonej formie i w półcieniu.
Źródło: Erich Auerbach, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, tłum. Z. Żabicki, Warszawa 2004, s. 30–31.
Drobiazgowość opisu można łączyć z retardacją. Homer, wprowadzając jakąś postać lub przedmiot do fabuły, dokładnie przedstawia ten nowy element, poświęcając na to nawet ponad 100 wersów. Najbardziej znany przykład pochodzi z XVIII pieśni Iliady. Ukazana tam została – w wersach od 477 do 608 – tarcza wykuwana przez boga Hefajstosa dla Achillesa. Stosowanie retardacji przez greckiego twórcę wynikało m.in. z takiego kształtowania opowieści, aby odbiorca otrzymał szczegółową informację na każdy temat podjęty w dziele i by nie musiał się niczego domyślać.
Słownik
(gr. daktylos – palec) – w starożytności stopa złożona z jednej długiej zgłoski i dwóch zgłosek krótkich; w języku polskim daktyl to układ trzech sylab, spośród których jedna jest akcentowana, a dwie pozostałe – nie
(gr. páthos – namiętność, wzruszenie) – poważny, podniosły ton lub styl mówienia albo pisania podkreślający wzniosłość tematu i wielkość bohaterów
(gr. spondeios) – w starożytności stopa złożona z dwóch długich zgłosek; w języku polskim spondej to układ dwóch sylab akcentowanych
(łac. stylus (stylios) – rylec do pisania na woskowych tabliczkach, prawdopodobnie z gr. stylos – słup) – sposób ukształtowania tekstu za pomocą określonych środków językowych (np. składnia, frazeologia, leksyka), które są dobierane ze względu na cel