Informacje o Bolesławie Leśmianie znajdziesz m.in. w lekcji: Przeciw nicości: natura i wola istnieniaDPhpK0mkhPrzeciw nicości: natura i wola istnienia.

Bolesław Leśmian uchodzi za jednego z najoryginalniejszych poetów polskich. Wykreował w swojej poezji ciekawy świat – niezwykły, dziwny. Krainy, do których nas prowadzi, nie są realistyczne ani mimetycznemimetyzmmimetyczne. Wejście do nich jest zawsze dla czytelnika wyzwaniem, a jednocześnie niespodzianką. Podobnie jest w przypadku MetafizykimetafizykaMetafizyki. Pozornie zwykła liryka opisowa, bo to przecież opis jakiejś krainy, po której wędruje bywalec, nosi przecież tytuł odsyłający nas do działu filozofii.
Kraina przedstawiona w wierszu jest niezwykła, może magiczna. Warto przyjrzeć się sposobowi wykreowania przestrzeni i zapełniających ją elementów.

Jak wyglądałaby mapa tej krainy?

W poetyckiej „topografii” wiersza występują rzeczowniki konkretne, które jednak wchodzą w związki z wyrazami odbierającymi im ów konkretny, namacalny wymiar. Chcąc narysować tę Leśmianowską krainę na kartce papieru, napotkalibyśmy znaczne trudności. Musielibyśmy rozwiązać dylemat „istnienia – nieistnienia”, to znaczy znaleźć sposób przedstawienia tych elementów, których istnienie w danym momencie jest wątpliwe. Być może stwierdzilibyśmy, że zabrakło wymiarów (potrzebny byłby np. czas, ponieważ grobla jest nad rzeką, która kiedyś dopiero wytryśnie).
Analizując opis niezwykłej krainy, znajdziemy w nim szereg związków wyrazowych, które sprawiają, że różne jej elementy zdają się mgliste, niejasne, „migotliwe”, wątpliwe w swoim istnieniu; tracą fizyczne prawdopodobieństwo.

Sposób kreowania przestrzeni w wierszu Leśmiana, zapełnienie jej obiektami są niezgodne z empirią, z doświadczeniami zmysłowym i z tym, co mówi rozum. Trudno się więc dziwić, że bywalec tych uroczysk jest w nich zbłąkany. Sprawę dodatkowo komplikuje dookreślenie, wędrowiec jest bowiem rozumnie zbłąkany. Na pierwszy rzut oka wygląda to na połączenie elementów sprzecznych, swoisty paradoks. Jeśli jednak słowo rozumnie odczytamy jako: „zgodnie z rozumem”, „świadomie”, „celowo”, to okaże się, że bywalec tych uroczysk trafił, a raczej zbłąkał się do krainy Metafizyki celowo. Świadomie znalazł się w sytuacji zbłąkania.

O Leśmianie mówi się, że zrewolucjonizował polską poezję w zakresie wyobraźni poetyckiej, ale niesamowitość opisywanych przez niego krain jest pogłębiona niepowtarzalnym językiem poetyckim. Tak jest również w przypadku Metafizyki.

Uroczysko

Warto poddać wnikliwszej analizie słowo „uroczysko”. Oto jego znaczenia, określenia bliskoznaczne i wyrazy pokrewne (zostały wzięte pod uwagę różne skojarzenia, nawet odległe):

• miejsce, gdzie się rzuca uroki, odprawia czary, złowrogie, magiczne, tajemnicze;

• u dawnych Słowian: miejsce zwykle w głębi puszczy, związane z kultem jakiegoś bóstwa, gdzie się odbywały narady, sądy, odprawiało się obrzędy;

• odludne miejsce, pustkowie;

• urok, czar;

• urzeczenie, zaczarowanie kogoś, czary;

• rzucać czary, czarować – czynić coś w sposób magiczny, niezgodny z prawami fizyki, niedający się wyjaśnić rozumem;

• czar, powab, wdzięk, piękno, coś, co wywiera pozytywne wrażenie estetyczne (uroczy);

• zauroczyć – zafascynować, zachwycić;

• uroczy: piękny, zachwycający, czarujący, ujmujący.

W słowie „uroczysko”, użytym jako określenie opisanej w wierszu krainy, mieszczą się wszystkie odcienie znaczeniowe; jest ona magiczna, niezwykła, fascynująca, tajemnicza, nie daje się ogarnąć rozumem. W wierszu powtarza się też wyraz „cud”, bliski wskazanym znaczeniom, a zarazem podkreślający pozarozumowy charakter praw rządzących Leśmianowską przestrzenią. Kolejnym ważnym motywem obecnym w wierszu jest sen. Jego bogactwo znaczeń uczyniło go jednym z ważniejszych motywów młodopolskich. Sen, podobnie jak cud czy czar, kreuje obraz świata, w którym wszelkie formy istnienia–nieistnienia wymykają się poznaniu rozumowemu czy empirycznemu.

Nowe znaczenia

Niezwykły klimat wierszy Leśmiana tworzą neologizmy. W omawianym wierszu są to głównie neosemantyzmy. Zaskakujące połączenia wydobywają ze znanych wyrazów nowe znaczenia, zwłaszcza gdy powiązane są słowa o znaczeniu konkretnym i abstrakcyjnym:

• Umie błysków najmniejszą wyśledzić nieznaczność – błyski nic nie znaczą;

• nie zwiedzona grota – grota nie z wiedzą;

• uroczysk powabnych – po wabnych, po wabiących (zachęcających, wciągających, nawet kokietujących) – to uroczysko przyciąga do siebie, jest aktywne, działające.

W poezji Leśmiana również język należy do owej twórczej dziedziny istnienia, która stwarza nieograniczone możliwości. Poeta wytrąca słowa z ustalonych znaczeń, na nowo odkrywając ich moc.

Słownik