Mianem platynowców określa się pierwiastki położone w 8., 9. i 10. grupie układu okresowego pierwiastków, poniżej żelaza, kobaltu i niklu. Dzielą się one na platynowce lekkie (gęstość około 12 $\frac{\mathrm{g}}{{\mathrm{cm}}^3}$), do których należą: ruten, rod, pallad, oraz na platynowce ciężkie (gęstość 22 $\frac{\mathrm{g}}{{\mathrm{cm}}^3}$), w których skład wchodzą osm, iryd i platyna. Są to pierwiastki niezwykle rzadkie, gdyż stanowią zaledwie 10Indeks górny -6^-6% skorupy ziemskiej. Występują najczęściej w postaci rodzimej oraz jako zanieczyszczenia rud niklu i miedzi.

Platynę można spotkać w minerałach, takich jak: sperylit – ${\mathrm{PtAs}}_2$, kuperyt – $\mathrm{PtS}$ oraz bragit – $(\mathrm{Pt},\mathrm{Pd},\mathrm{Ni})\mathrm{S}$, natomiast ruten w minerale o nazwie lauryt – ${\mathrm{RuS}}_2$. Grupa tych pierwiastków posiada zbliżone właściwości fizyczne.

Metale te są szarobiałe i lśniące, a wyjątek stanowi osm, którego barwa jest niebieskoszara. Pierwiastki te posiadają wysokie temperatury topnienia, dużą twardość oraz kruchość (są delikatne i łatwo ulegają złamaniu). Ze względu na dużą kruchość, nie nadają się do wyrobu przedmiotów w stanie czystym, gdyż byłyby one podatne na zniszczenie. Do ciekawych właściwości platyny i palladu należy zdolność rozpuszczania wodoru. Proces ten polega na adsorpcji wodoru przez porowaty metal.  Metale te ze względów chemicznych nazywane są szlachetnymimetale szlachetneszlachetnymi. Ma to związek z wykazywaniem przez nich wysokich i dodatnich potencjałów standardowychpotencjał standardowypotencjałów standardowych. Dodatnie potencjały standardowe tych pierwiastków sprawiają, że w szeregu napięciowym metaliszereg napięciowy metaliszeregu napięciowym metali znajdują się na końcu, co oznacza, że są najmniej aktywne i mogą być wypierane z roztworów soli, przez inne, bardziej aktywne metale.

Platynowce, pomimo wielu zbliżonych właściwości, wykazują pewne różnice względem niektórych chemicznych czynników. Mianowicie kwas azotowy działa na pallad, woda królewskawoda królewskawoda królewska roztwarza platynę, pallad oraz osm. W wysokiej temperaturze pallad, osm i iryd tworzą tlenki. Ponadto w podwyższonej temperaturze platynowce ulegają działaniu chloru i fluoru oraz reagują z siarką i fosforem.

Platynowce są wykorzystywane w wielu różnych dziedzinach. Spośród tej grupy na uwagę zasługuje szczególnie platyna, która posiada najszerszy zasięg zastosowań praktycznych. Najbardziej kojarzonym zastosowaniem jest wykorzystanie jej do wyrobu biżuterii. Dzięki jednak jej odporności na wysoką temperaturę oraz odporności chemicznej, służy również do wyrobu: tygli, termometrów (temperatury do 1900 K), parownic, elektrod, termoogniwa, a nawet implantów dentystycznych. Ponadto zastosowanie drutów i folii wykonanych z platyny, jako elementów grzewczych w piecach, pozwala na uzyskanie temperatur rzędu 1600 K (a nawet
1800 K – stop platyny i rodu). Popularna czerń platynowa i gąbka platynowa to szczególne preparaty, służące jako katalizatory w wielu reakcjach chemicznych. Co więcej, jej związki, m.in. cisplatyna, stanowią bardzo ważne leki w terapiach antynowotworowych.

Zdecydowanie mniejsze zastosowanie posiadają pozostałe metale z tej grupy. Pallad, podobnie jak platyna, stosowany jest jako katalizator oraz może służyć jako filtr do oczyszczania wodoru. Rod stosuje się do wyrobów tygli, narzędzi chirurgicznych i elementów grzejnych. Osm wykorzystywant jest głównie do wytwarzania trwałych stopów, m.in. w stalówkach, igłach gramofonowych oraz stykach elektrycznych. Ponadto jego tlenek – ${\text{OsO}}_4$ jest wykorzystywany jako znacznik biologiczny do wykrywana mutacji DNA.

Srebro i złoto to metale szlachetne położone w 11 grupie układu okresowego pierwiastków, poniżej miedzi. Miano metali szlachetnych dla tych metali nie jest przypadkowe. Otóż, podobnie jak platynowce, są to niezwykle rzadko występujące pierwiastki. W skorupie ziemskiej bowiem stanowią zaledwie 4·10Indeks górny -7^-7 %, a w szeregu napięciowym metali zajmują miejsca końcowe. W przyrodzie występują w postaci wolnej, jak i w postaci minerałów. Do minerałów, zawierających srebro, należą: argentyt ${\text{Ag}}_2\text{S}$, pirargiryt ${\text{Ag}}_3{\text{SbS}}_3$ oraz chlorargiryt $\text{AgCl}$, a minerał, który posiada złoto, to sylwanit ${\text{AuAgTe}}_4$. Srebro i złoto wykazują dobrą ciągliwość i kruchość. Metale te, a w szczególności srebro, cechuje bardzo dobra przewodność ciepła i elektryczności. Srebro, pod wypływem siarczków obecnych w atmosferze, wytwarza na swojej powierzchni czarny nalot, który stanowi siarczek srebra. Natomiast złoto nie ulega żadnym zmianom w atmosferze powietrza.

Tabela przedstawiająca właściwości fizyczne srebra i złota.

Indeks dolny Źródło: Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1994. Indeks dolny koniec_{Źródło: Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1994.}

Metale te są odporne na działanie kwasów nieutleniających. Srebro ulega działaniu kwasu azotowego(V) i siarkowego(VI), natomiast na złoto ma wpływ jedynie woda królewska, której działanie powoduje powstanie kwasu tetrachlorozłotowego - ${\text{HAuCl}}_4$.

Ciekawostka

Złoto jest kowalne. Jeden jego gram pozwala na uzyskanie płatu o powierzchni metra kwadratowego, co więcej, można je rozwałkować na folie o grubości tysięcznych milimetra, w taki sposób, że stanie się przezroczyste.

R1c803gvIh7hn

Zdjęcie przedstawia prostokątną złotą folię. Znajduje się w ramie.

Srebro oraz złoto to metale często stosowane w jubilerstwie lub jako dobra inwestycyjne. Srebro, jako metal wartościowy, posiada wiele zastosowań, m.in.: w przemyśle elektronicznym, fotografice, medycynie czy w produkcji nakryć stołowych. Ponadto dzięki swej odporności na działanie powietrza wykorzystywane jest do pokrywania powierzchni innych metali. Do popularnych jego zastosowań należy srebrzenie szkła w produkcji luster.

Złoto to metal bardzo rzadki, co powoduje, że jest on drogi. Ze względu na swoją odporność chemiczną jest używane do wyrobu przedmiotów, które takiej odporności wymagają. Jego zastosowanie w aplikacjach technologicznym i przemyśle pochłania tylko 10% wydobywanego złota. Najwięcej złota, bo aż 50%, wykorzystuje się w branży biżuterynej. Pozostałe złoto przypada na sektor inwestycyjny.

Podsumowując, wyżej wymienione platynowce oraz srebro i złoto to metale szlachetne. Swoją nazwę zawdzięczają kilku ważnym cechom. Podobnie jak gazy szlachetne, są mało reaktywne, a w przyrodzie zazwyczaj występują w stanie rodzimym, nie podlegając korozji.

Słownik

Bibliografia

Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 1994.

Encyklopedia PWN

Trzebiatowski W., Chemia nieorganiczna, Warszawa 1978, s. 354.