Trudności klasyfikacyjne

Przy próbie klasyfikacji partii politycznych na lewicowe i prawicowe pojawiają się trudności. Występują dwie tendencje. Pierwsza zmierza do „obiektywizowania” tego problemu, np. poprzez opinie ekspertów, analizę dokumentów programowych, badania wyborców itp. W drugiej przyjmuje się założenie, że wystarczy samym partiom politycznym pozostawić samookreślenie się na osi lewicalewicalewica-prawicaprawicaprawica. Wielokrotnie bowiem samoidentyfikacja partii nie pokrywa się z jej zewnętrzną percepcją.

Podział ten wprowadza również pewne zamieszanie w uporządkowanym obrazie sceny partyjnej, gdzie wyodrębnia się orientację socjaldemokratyczną, liberalną i konserwatywną. Szczególnie bowiem liberałowie (z uwagi także na wielonurtowość) sprawiają problemy z przyporządkowaniem do jednego czy drugiego bieguna osi lewica‑prawica.

Występują również problemy z precyzyjnym ujęciem tych kategorii, a szczególnie rozmijanie się prawicowości czy lewicowości w wymiarze ekonomicznym z tą samą orientacją w wymiarze politycznym oraz kulturowym (aksjologicznym). Nie pomniejsza to jednak popularności takiego podziału kierunków politycznych, zarówno w bieżącej retoryce politycznej, publicystyce, jak i w ujęciach politologicznych. Nieodzowne wydaje się zatem bliższe zapoznanie się z tymi pojęciami.

Zarys historyczny osi

Oś lewica – prawica współcześnie

Różnorodność lewicy

We współczesnej europejskiej myśli politycznej i w krajach innych kontynentów, w których systemy polityczne budowane były na wzorcach demokracji europejskiej, lewica (reprezentowana przede wszystkim przez partie socjaldemokratyczne) tworzy dzisiaj ukształtowany historycznie stereotyp doktrynalny oparty na:

• idei równości społecznej;

• roli państwa jako podmiotu dokonującego redukcji nierówności społecznych poprzez redystrybucję dochodu narodowego;

• roli postulatu uspołecznienia w różnej postaci: uczestnictwa w zarządzaniu, kolektywnej konsumpcji czy roli sektora publicznego w życiu społecznym; a w szczególności w ekonomice.

Według polityków lewicowych reprezentowany przez nich system wartości cechuje wiara w postęp, możliwości rozumu ludzkiego, wrażliwość na krzywdę społeczną, tolerancja dla odmiennych, a jednocześnie wzbogacających życie społeczne poglądów, orientacja na prawa człowieka (ze szczególnym uwzględnieniem praw mniejszości), postulat szerokiej partycypacji politycznej itp.

W kwestii poglądów na gospodarkę współczesne partie socjaldemokratyczne przyjmują coraz bardziej „wolnorynkowy” punkt widzenia. Stąd też słyszy się opinie o „centroprawicowym” programie gospodarczym i lewicowości w wizji polityki gospodarczo‑socjalnej stronnictw.

W rzeczywistości lewica nie jest monolitem. Wśród ugrupowań lewicowych najogólniej można wyróżnić lewicę rewolucyjną, czyli radykalną oraz lewicę liberalną, czyli ewolucyjną. Obie odwołują się do kategorii „postępu”. Różnią się jednak metodami.

Lewica rewolucyjna to wyznawcy kolektywizmu (komuniści i socjaliści narodowi) bądź indywidualizmu w radykalnej wersji (anarchiści).

Lewica liberalna, czyli ewolucyjna, to wyznawcy kolektywizmu (socjaldemokraci) bądź indywidualizmu (liberałowie). W zależności od tego, czy członkowie stronnictwa powołują się na internacjonalizm, czy czerpią inspiracje z nacjonalizmu, lewica rewolucyjna, jak i liberalna definiowana jest jako narodowa (patriotyczna) albo międzynarodowa (tzw. internacjonalistyczna, ponadnarodowa, czyli kosmopolityczna).

Różnorodność prawicy

Początkowo w XIX w. termin prawica wiązał się z:

• monarchizmem;

• patriotyzmem;

• religią;

• rodziną;

• tradycją;

• silnymi rządami;

• własnością.

Później przeciwnicy z kręgów lewicowych i liberalnych zaczęli przypisywać prawicy nawet narodowy socjalizm, chcąc zdyskredytować tę wizję rzeczywistości.

Współcześnie funkcjonujący w świecie stereotyp doktrynalny prawicy to idea wolności jednostki. Idea ta jest podstawą naturalnego, niesterowanego odgórnie modelu społeczeństwa, w którym nierówności społeczne są naturalnym rezultatem funkcjonowania mechanizmów opartych na swobodnej konkurencji podmiotów w sferze politycznej i ekonomicznej. Rola państwa sprowadza się zatem do ochrony owych naturalnych podstaw społeczeństwa: wolności politycznej i ekonomicznej jednostki, zabezpieczenia mechanizmów konkurencyjnych, ochrony porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.

Biorąc pod uwagę zróżnicowanie istniejące wśród ugrupowań politycznych deklarujących swoją prawicowość, rozróżnia się, podobnie jak w przypadku lewicy: prawicę patriotyczną (narodową) oraz prawicę kosmopolityczną.

Na innej płaszczyźnie, uwzględniając większą liczbę kryteriów, rozróżnia się:

Słownik