Wnioskowanie jest takim procesem myślowym, w wyniku którego na podstawie przekonania o prawdziwości pewnych twierdzeń, dochodzimy do uznania prawdziwości innych twierdzeń. Twierdzenia, które są podstawą uznania pewnych tez za prawdziwe, nazywamy przesłankami wnioskowania; te zaś tezy, które na ich podstawie uznajemy za prawdziwe nazywamy wnioskami.

R1YfhSoKq0YPv

Schemat blokowy. Przesłanki prowadzą do wniosków. Jest to wnioskowanie.

W języku polskim wnioski i przesłanki mogą zajmować różne miejsce w kolejności zdań złożonych. Możemy powiedzieć zarówno: „Nadchodzi wiosna, więc będzie cieplej.”, jak i: „Będzie cieplej, ponieważ nadchodzi wiosna.” Przesłanki i wnioski są czym innym niż poprzednik i następnik implikacji (rozumianej w sensie pewnej funkcji zdaniowejfunkcja zdaniowafunkcji zdaniowej), które są zawsze zmiennymi zdaniowymi oraz czym innym niż racjaracjaracja i następstwonastępstwonastępstwo w prawie logicznym, czyli takiej funkcji zdaniowej, która po podstawianiu zmiennych zdaniowych da nam zawsze zdanie prawdziwe.

R1NIz7sRWmaBe

Schematy blokowe. Pierwszy przedstawia implikację, drugi prawo logiczne. Implikacja, nawias okrągły otwarty, p, implikacja, q, nawias okrągły zamknięty przedstawia się następująco: poprzednik (p) prowadzi do następnika (q). Prawo logiczne: racja prowadzi do następstwa.

W logice wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje wnioskowań: zawodne i niezawodne. Niezawodne prowadzą nas w sposób pewny (niezawodny) od prawdziwych przesłanek do prawdziwych wniosków; zawodne nie zapewniają nam takiej pewności. Wnioskowaniem niezawodnym jest wnioskowanie dedukcyjne, wywodzące wnioski szczegółowe z przesłanek ogólnych.

Najważniejsze rodzaje wnioskowań zawodnych, inaczej uprawdopodabniających (zobacz: Wnioskowanie uprawdopodobniającePF1DvRUC4Wnioskowanie uprawdopodobniające), to – najczęściej (gdy liczba przedmiotów, o których orzekają przesłanki szczegółoweprzesłanka szczegółowa (zdanie szczegółowe)przesłanki szczegółowe jest większa od liczby tych przesłanek) – wnioskowanie indukcyjne, wnioskowanie redukcyjne oraz przez analogię. Wnioskowanie indukcyjne prowadzi od przesłanek szczegółowych do wniosków ogólnych, redukcyjne wyprowadza szczegółowe wnioski ze szczegółowych następstw praw logicznych, a wnioskowania przez analogię wywodzi wnioski ogólne z twierdzeń ogólnych dotyczących pewnych przedmiotów na podstawie ich podobieństwa do innych przedmiotów.

Jedynym rodzajem wnioskowania niezawodnego jest wnioskowanie dedukcyjne – wnioskowanie przebiegające zgodnie z wybranym prawem logicznym, tj. wykorzystujące tautologię. Najczęściej stosowanym prawem logicznym we wnioskowaniu dedukcyjnym jest sylogizm konstrukcyjny (łac. modus ponendo ponens – „sposób za pomocą stwierdzenia stwierdzający”).
Sylogizm konstrukcyjny jest to prawo logiczneprawo logiczne (tautologia)prawo logiczne w postaci implikacji, która w poprzedniku ma koniunkcję dwu zdań (przesłanki ogólnej i szczegółowej) i w której przesłanką szczegółową jest poprzednik przesłanki ogólnejprzesłanka ogólna (zdanie ogólne)przesłanki ogólnej.

Tautologię tę zapisujemy jako następującą funkcję zdaniową:

[(p → q) ∧ p] → q

Przykład 1:

[p= {W określonym czasie} pada śnieg; q = {W określonym czasie} jest ślisko]
Zakładając, że [(przesłanka ogólna:) Zawsze, jeżeli pada śnieg, to jest ślisko (p → q) i (przesłanka szczegółowa:) dzisiaj pada śnieg (p)], to (wniosek:) dzisiaj jest ślisko (q)

Przykład 2:

[p = A jest szesnastolatkiem; q = A jest uczniem]
Zakładając, że [(przesłanka ogólna:) jeżeli każdy A, kto jest szesnastolatkiem, jest uczniem (p → q) i (przesłanka szczegółowa) Ania jest szesnastolatką (p)], to (wniosek:) Ania jest uczennicą (q).

We wnioskowaniach w języku naturalnym, w codziennych sytuacjach, zwykle pomijamy formułowanie przesłanki ogólnej. Taką postać sylogizmu, który zawiera domyślne przesłanki, nazywamy entymematem (gr. en thymo – w umyśle), a wnioskowanie sylogistyczne, zawierające domyślne przesłanki określamy jako entymematyczne. Np. zdanie: „dzisiaj jest ślisko, ponieważ pada śnieg.” jest skróconym - entymematycznym wnioskowaniem przebiegającym wedle wzoru zastosowanego w przykładzie 1, ale bez sformułowania przesłanki ogólnej: „Zawsze, jeżeli pada śnieg, jest ślisko”.

Słownik