Filozofia Emmanuela Lévinasa

Filozofia Emmanuaela Lévinasa ma swoje źródło w doświadczeniu zła, jakie wybuchło z całą swą mocą i okrucieństwem w totalitarnych systemach XX wieku. Horrorów, jak twierdzi francuski filozof, nie jest jednak konsekwencją przypadkowych zdarzeń, lecz logiczną konsekwencją tego, że wojna jest stanem ontologicznym. Jak to rozumieć?

Jeżli bytowi chodzi o jego własne bycie, to wszystko inne staje się dla niego przedmiotem uzurpacji. Cała zachodnia filozofia jest bowiem szukaniem Jedności i Całości, jest szukaniem Bytu, w obliczu którego różnorodna wielość bytów skończonych wydaje się czymś niewłaściwym. Lévinas chce więc odejść od ontologii i próbuje budować metafizykę jako etykę lub inaczej: metafizykę jako filozofię Dobra, w której podstawową kategorią jest InnyInnyInny.

To, kim jest inny, nie jest do końca jasne. W swoim dziele Całość i nieskończoność Lévinas mówi zarówno inny, jak i inne, czasami też pisze Innego z dużej litery. Tak czy inaczej powiedzieć można przynajmniej tyle, że inny to ktoś, kto nie uczestniczy we wspólnym horyzoncie mojego bycia, w jakiejś wspólnej całości, w tym, co znane, ogólne i totalne. Inny jest poza „Tym‑samym”, nie daje się więc poznać. Choć jest absolutnie inny i zewnętrzny wobec mojego świata, wzywa mnie jednak do odpowiedzialności. Ja i inny nie znajdują się więc na tej samej płaszczyźnie. Spotkanie z innym nie jest wydarzeniem symetrycznym, nie jest dialogiem równorzędnych partnerów. Barbara Skarga tłumaczy to w sposób następujący:

Separacja

Jak zdefiniować pojęcie separacjiseparacjaseparacji? I tym razem napotykamy na trudność, ponieważ pojęcie to ma ambiwalentne znaczenie. Z jednej bowiem strony oznacza naturalny sposób ludzkiego bycia – bycia egoistycznego i uzurpatorskiego, które chce rozszerzać swoje panowanie. Z drugiej jednak strony separacja jest dążeniem 
do zachowania niezależności, sprzeciwem wobec tego, co totalne. Separacja jest samotnością. Nie można jej jednak rozpatrywać w kategoriach socjologicznych czy psychologicznych, to raczej „wydarzenie ontologiczne”. Samotność nie jest czymś przypadkowym i zależnym od okoliczności (np. że czuję się odrzucony lub sam zerwałem więzi), lecz stanowi istotę ludzkiego bytowania. Samotność jest znakiem separacji z innym:

Moje bycie oznacza bycie w separacji. Separacja określa tożsamość Ja. Bardzo ważne jest jednak to, że separacja nie zamyka „Ja” na to, co zewnętrzne. Będąc oddzielonym od tego, co ogólne i totalne, umożliwia bowiem dostrzeżenie otaczającej wielości oraz Innego. Separacja jest więc niezbędnym warunkiem spotkania. Dzięki temu, że „Ja” jest u siebie, otwiera się na Innego. Inny jednak to „bycie u siebie” kwestionuje. Ja musi przekroczyć siebie. Musi „być inaczej”.

Słownik