Konteksty

Proces analizy i interpretacji tekstu poetyckiego rozpoczyna się lekturą wiersza. Kolejnym krokiem, który pomoże wydobyć niedosłowne sensy utworu, będzie przeczytanie wiadomości o autorze oraz przypomnienie sobie informacji na temat epoki, w której utwór powstał. Pozwoli to na umieszczenie utworu w szerokim kontekście historycznoliterackim i węższym - biograficznym, który czasami także ma istotne znaczenie dla pełnego zrozumienia analizowanego utworu. Nie należy jednak automatycznie zakładać, że będzie można funkcjonalnie wykorzystać biografię przy pracy z każdym wierszem. Innymi ważnymi kontekstami mogą być: filozofia, historia, sytuacja społeczna. Kluczowe jest takie ich dobranie, które pozwoli wydobyć z treści wiersza treści niedosłowne.

Tytuł

W tytule utworu można odnaleźć liczne wskazówki interpretacyjne. Niekiedy zawiera on określenie tematu wiersza, odnosi się do podmiotu, adresata (adresatki) lub bohatera (bohaterki) lirycznego, miejsca i/lub czasu rozgrywania się sytuacji lirycznej lub gatunku czy konwencji literackiej wykorzystanej przez autora. Jeśli możliwe jest ustalenie gatunku, należy sprawdzić, czy autor stosuje zasady wyznaczone przez wzorzec i wyciągnąć z tego stosowne wnioski interpretacyjne.

Podmiot, adresat i bohater liryczny

Podmiot liryczny to osoba mówiąca w tekście. Nie należy jej mylić z autorem. Pierwszą kwestią, na którą trzeba zwrócić uwagę, jest forma, w jakiej wypowiada się podmiot - pomoże to ustalić typ liryki. Ze względu na formę uobecniania się podmiotu można wydzielić następujące typy liryki:

Przy opisie podmiotu lirycznego należy zwrócić uwagę na wszystkie informacje, które o sobie ujawnia (zarówno wprost, jak i nie wprost): płeć, wiek, stan emocjonalny, doświadczenia życiowe, itd. Trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie, do kogo się zwraca, kim jest “ty” liryczne (adresat liryczny), jakie są między nimi relacje. W wierszu może też występować bohater liryczny, czyli ktoś lub coś, co jest w utworze opisywane. Każdy tekst jest osobnym przypadkiem, dlatego nie da się jednoznacznie przedstawić kroków, jakie należy podjąć, by stworzyć kompletny opis podmiotu, adresata i bohatera lirycznego.

Sytuacja liryczna

Sytuacja liryczna to okoliczności, które towarzyszą podmiotowi lirycznemu i determinują jego wypowiedź. Należy uwzględnić wszystko, o czym mówi “ja” liryczne. Niekiedy autor ujmuje ramy wiersza w wyznanie, spowiedź, opis itp. Trzeba zwrócić uwagę na to, kiedy i gdzie rozgrywa się sytuacja liryczna, o jakich okolicznościach jest mowa.

Forma wiersza i środki artystycznego wyrazu

R5ZP6vhma9lRu1

Ilustracja przedstawia tekst w języku francuskim, którego ułożenie przypomina kształtem wieżę Eiffla.

Poezja od innych rodzajów wypowiedzi różni się szczególnym nakierowaniem uwagi na sam kształt tekstu. Należy przyjąć, że każdy element w utworze poetyckim został wykreowany celowo i ma wpływ na warstwę znaczeń. Przy analizie formy wiersza warto przeanalizować:

• zastosowany system wersyfikacyjny (wiersz intonacyjno‑zdaniowywiersz intonacyjno‑zdaniowywiersz intonacyjno‑zdaniowy, sylabicznywiersz sylabicznysylabiczny, sylabotonicznywiersz sylabotonicznysylabotoniczny, tonicznywiersz tonicznytoniczny, wiersz wolnywiersz wolny),

• układ strof (wiersz ciągły lub stroficzny),

• układ rymów (parzyste, krzyżowe, okalające, nieregularne),

• formę rymów (dokładne lub niedokładne, gramatyczne lub niegramatyczne, bogate lub ubogie, żeńskie lub męskie, itp.),

• wykorzystane środki stylistyczne.

Kwestią szczególnie istotną jest funkcjonalne połączenie analizy i interpretacji. Należy wyjaśnić, jaki jest wpływ formy na sensy zawarte w wierszu.

Teza i hipoteza interpretacyjna

Efektem pracy nad tekstem powinna być koncepcja interpretacyjna, czyli spójny, całościowy pomysł na wyjaśnienie niedosłownych znaczeń wiersza. Sformułowanie przynajmniej jednego zdania w trybie oznajmującym, w którym ta koncepcja zostanie przedstawiona pomaga zachować klarowność wywodu, gdyż cały proces analizy i interpretacji skupia się wokół określonej, głównej myśli. Zadaniem, które należy wykonać w dalszej części pracy, jest udowodnienie postawionej przez siebie tezy. Niekiedy na początku pracy stawia się hipotezę, konstruuje się pewne założenie, które w toku interpretowania jest dopiero przez autora sprawdzane.

Słownik