Przeczytaj
Tkanka nabłonkowa
Nabłonki (łac. epithelium) oddzielają organizm od otaczającego środowiska, wyścielają narządy i jamy ciała, zapewniają wymianę gazową, a także ułatwiają odbiór informacji ze środowiska zewnętrznego. U kręgowców lądowych dodatkowo chronią przed utratą wody.
Wszystkie komórki tkanki nabłonkowej ściśle do siebie przylegają, tworząc zwarty układ. Utrzymywany jest on m.in. dzięki różnego rodzaju połączeniom międzykomórkowympołączeniom międzykomórkowym oraz błonie podstawnejbłonie podstawnej – substancji międzykomórkowej zlokalizowanej na granicy nabłonka i tkanki łącznej.
Budowa tkanki nabłonkowej
Komórki nabłonkowe są zdolne do podziałów, więc tkanka nabłonkowa posiada duże zdolności regeneracyjne. Komórki nabłonkowe nie są unaczynione, a substancje pokarmowe i tlen pobierają z leżących pod nimi tkanek (najczęściej jest to tkanka łączna) dzięki przepuszczalnej błonie podstawnej. Nabłonek może być wyspecjalizowany w jednej funkcji lub pełnić równocześnie kilka.
Funkcje nabłonków
Natomiast nabłonek wyścielający przewód pokarmowy wchłania substancje pokarmowe i wodę., Transport Dzięki komórkom nabłonka odbywa się transport tlenu i dwutlenku węgla w narządach wymiany gazowej, produktów trawienia w jelicie cienkim i jonów w kanalikach nerkowych. Transport zachodzi na zasadzie dyfuzji, czyli samorzutnego przenikania cząsteczek z ośrodka o wyższym ich stężeniu do ośrodka o niższym stężeniu., Odbieranie bodźców Ciało zwierząt i ludzi jest całkowicie pokryte nabłonkiem, więc wszystkie bodźce odbierane przez organizm muszą przejść przez tę warstwę. Nabłonki wraz z wyspecjalizowanymi komórkami nerwowymi tworzą struktury odbierające np. wrażenia węchowe (nabłonek węchowy) i smakowe (kubki smakowe).
Funkcja ochronna
Nabłonki chronią organizm przed urazami mechanicznymi, szkodliwymi związkami chemicznymi, mikroorganizmami lub utratą wody. Okrywają narządy wewnętrzne i wyścielają jamy ciała.
Wydzielanie (sekrecja) i wchłanianie (absorpcja)
Nabłonki mogą wydzielać substancje takie jak woskowina uszna, mleko, hormony, pot, łzy, ślina, łój oraz śluz, a także enzymy trawienne. Pojedyncze komórki wydzielnicze umieszczone wśród innych komórek nabłonka tworzą gruczoły jednokomórkowe (np. komórki kubkowe w nabłonku jelita kręgowców wydzielające śluz). Komórki wydzielnicze zorganizowane w zespoły tworzą gruczoły wielokomórkowe (np. gruczoły łojowe ssaków).
Natomiast nabłonek wyścielający przewód pokarmowy wchłania substancje pokarmowe i wodę.
Funkcja transportująca
Dzięki komórkom nabłonka odbywa się transport tlenu i dwutlenku węgla w narządach wymiany gazowej, produktów trawienia w jelicie cienkim i jonów w kanalikach nerkowych. Transport zachodzi na zasadzie dyfuzji, czyli samorzutnego przenikania cząsteczek z ośrodka o wyższym ich stężeniu do ośrodka o niższym stężeniu.
Funkcja czuciowa, odbieranie bodźców
Ciało zwierząt i ludzi jest całkowicie pokryte nabłonkiem, więc wszystkie bodźce odbierane przez organizm muszą przejść przez tę warstwę. Nabłonki wraz z wyspecjalizowanymi komórkami nerwowymi tworzą struktury odbierające np. wrażenia węchowe (nabłonek węchowy) i smakowe (kubki smakowe).
U kręgowców tkanki nabłonkowe rozwijają się ze wszystkich typów listków zarodkowychlistków zarodkowych. Nabłonek jamy ustnej i odbytu powstaje z ektodermy, nabłonek wyścielający światło układu oddechowego i przewodu pokarmowego – z endodermy, a wyścielający naczynia krwionośne, jamy ciała oraz układ moczowo‑płciowy – z mezodermy.
Rodzaje tkanek nabłonkowych
Tkanka nabłonkowa może składać się tylko z jednej warstwy komórek (zarówno u bezkręgowców, jak i kręgowców) albo być wielowarstwowa (jedynie u kręgowców). Nabłonek jednowarstwowy występuje tam, gdzie zachodzi dyfuzja, wydzielanie lub wchłanianie substancji, nabłonek wielowarstwowy zaś – w miejscach wymagających ochrony.
Komórki budujące nabłonek mogą być płaskie o wielokątnym kształcie, sześcienne (kostkowe, brukowe) o wielokątnej podstawie – przypominające kształtem kostkę do gry, a także walcowate (cylindryczne) – przypominające słupki lub kolumny.
Budowa i lokalizacja różnych rodzajów nabłonków
Śródbłonek (endothelium) jest wysoce wyspecjalizowaną wyściółką naczyń krwionośnych i limfatycznych, utworzoną z jednej warstwy płaskich komórek nabłonka. W naczyniach krwionośnych komórki śródbłonka spoczywają na kolagenowej błonie podstawnej i są ściśle ułożone dzięki połączeniom zamykającym. Komórki śródbłonka naczyń chłonnych leżą na nieciągłej błonie podstawnej i mają znacznie luźniejszą strukturę. Dzięki temu naczynia limfatyczne są przepuszczalne nawet dla dużych cząsteczek chemicznych, w odróżnieniu od naczyń krwionośnych, które nie przepuszczają żadnych substancji.
Połączenia międzykomórkowe w tkankach zwierzęcych
Komórki wielokomórkowych organizmów zwierzęcych kontaktują się przez wyspecjalizowane obszary błony komórkowej, czyli połączenia międzykomórkowe. Tworzą one silne połączenia fizyczne pomiędzy błonami, co umożliwia komórkom wymianę substancji i informacji.
Typy połączeń międzykomórkowych w nabłonku zwierząt
Typy połączeń międzykomórkowych
Połączenia zamykające
Usytuowane są w szczytowych częściach komórek. Tworzą je białka integralne spajające błony sąsiadujących komórek – złączone w ten sposób warstwy komórek oddzielają narządy od jam ciała. Połączenia zamykające zapobiegają przenikaniu substancji przez przestwory międzykomórkowe, wymuszając ich transport przez cytoplazmę komórek; uszczelniają m.in. nabłonek jelita.
Desmosomy
Łączą sąsiednie komórki nabłonka, działając jak zatrzaski. Składają się z obszarów błon sąsiadujących komórek i białkowych filamentów pośrednich. Takie połączenia nadają warstwie komórek dużą wytrzymałość mechaniczną. Występują m.in. w komórkach mięśni szkieletowych.
Połączenia szczelinowe
Pozwalają sąsiadującym komórkom na bezpośrednią komunikację. Zbudowane są z kompleksów białkowych, tzw. koneksonów, tworzących kanały w poprzek dwóch błon komórkowych. Mogą być otwarte lub zamknięte, w zależności od potrzeb tkanki. Umożliwiają transport cukrów, aminokwasów, jonów i innych małych cząsteczek.
Słownik
cienka warstwa substancji zewnątrzkomórkowej oddzielająca warstwę komórek nabłonkowych od tkanki łącznej; przytwierdza nabłonek do podłoża, ukierunkowuje migrację komórek nabłonkowych w procesach rozwoju i regeneracji, zapewnia transport substancji między nabłonkiem a tkankami pod nim leżącymi (dzięki temu możliwe jest jego odżywianie)
wewnątrzkomórkowy system białkowych struktur zapewniający przestrzenną i dynamiczną organizację cytoplazmy
składniki cytoszkieletu zbudowane z różnych białek, w nabłonku głównie z keratyn; zapewniają wytrzymałość mechaniczną połączeń międzykomórkowych
białko o strukturze włókienkowej należące do skleroprotein, występuje w dwóch formach: alfa‑keratyny (jej cząsteczki mają zwartą strukturę alfa‑helisy, tworząc nierozciągnięte włókienka) i beta‑keratyny (jej cząsteczki mają strukturę beta‑harmonijki, zbudowaną z rozciągniętych włókienek)
kompleks białkowy, który otacza kanał cytoplazmatyczny łączący dwie komórki; umożliwia przekazywanie informacji za pomocą np. jonów; występuje m.in. w synapsach elektrycznych
warstwy komórek pojawiające się we wczesnym rozwoju zarodkowym na etapie gastrulacji
połączenia występujące między komórkami, utworzone przez sąsiadujące błony komórkowe oraz białkowe struktury cytoplazmatyczne; zapewniają integralność tkanek i ich właściwe funkcjonowanie
miejsce styku zakończenia aksonu jednego neuronu z dendrytem lub ciałem innego neuronu bądź z komórką narządu wykonawczego (efektor); pośredniczy w przekazywaniu stanów czynnościowych