Terroryzm – próba definicji pojęcia

Od zarania dziejów strach był jednym z najskuteczniejszych środków zmuszania ludzi do posłuszeństwa. Przemoc i okrucieństwo albo groźby ich użycia to terrorterrorterror. Z czasem wykształciło się pojęcie terroryzmuterroryzmterroryzmu, czyli działania pojedynczych osób lub grup ludzi w celu wymuszenia posłuszeństwa lub innych zachowań. Celem podejmowanych aktów terrorystycznych jest uzyskanie rozgłosu i strachu w społeczeństwie, sianie niepokoju i dyskredytowanie władz publicznych. Często działania terrorystów powodują zmiany w polityce państw, paraliżują ich funkcjonowanie.

Już w 1937 roku Liga Narodów zdefiniowała terroryzm jako działania przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie „stanu terroru”, czyli strachu i poczucia zagrożenia w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa. Następczyni Ligi Narodów – Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) – dokonała wielu prób zdefiniowania pojęcia terroryzmu. W 1992 roku Wydział Przestępczości ONZ za terroryzm uznał każde przestępstwo wojenne popełnione w czasach pokoju. Natomiast Rada Bezpieczeństwa ONZ w rezolucji S/RES/1269 (1999 r.) stanowczo potępiła wszelkie akty, metody i praktyki terrorystyczne jako nieusprawiedliwione, niezależnie od tego, kiedy i przeciwko komu zostały popełnione – zwłaszcza te, które zagrażają międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu. Za powszechnie obowiązującą definicję terroryzmu uważa się tę przyjętą przez środowiska akademickie.

Krótka historia terroryzmu

R4Xc3Qx9ZFaQN

Zdjęcie przedstawia płonące dwie wieże World Trade Center.

Większość źródeł za pierwszy przejaw terroryzmu uważa działalność stowarzyszenia nizarytów w Persji w XI wieku. Kierował nim Starzec z Gór, który odpowiadał za zamachy na sułtana Saladyna i króla Jerozolimy Konrada z Montferratu. Później wielu władców stosowało zamachy terrorystyczne na swoich przeciwników lub w celu zastraszenia poddanych. Nowoczesny terroryzm wywodzimy z czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej – w roku 1793 wprowadzony został terror jakobinów. W wyniku przewrotu z 27 lipca 1794 roku (9 thermidora roku II według francuskiego kalendarza rewolucyjnego) został natomiast obalony.

Druga połowa XIX wieku to narodziny anarchizmu, który działania terrorystyczne uznawał za jedną z podstawowych metod w dążeniu do celu. Wykorzystywano terroryzm indywidualny, skierowany przeciwko konkretnym osobom – najczęściej byli to władcy, królowie lub politycy. Ginęli oni zazwyczaj w zamachach bombowych lub od ran postrzałowych. Działania anarchistów nie przyniosły wielkich zmian poza tym, kto zasiadał na tronie lub sprawował władzę. Przykładem może być zamach na cara Aleksandra II z 13 marca 1881 roku dokonany w Petersburgu przez polskiego anarchistę Ignacego Hryniewieckiego, który działał w ramach organizacji Narodnaja Wola.

Dopiero zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie z 28 czerwca 1914 roku zmienił sytuację, bo wpłynął na życie milionów ludzi, wywołując Wielką Wojnę.

Lata 30. XX wieku zmieniają znaczenie pojęcia „terroryzm”. Przestaje się tak określać działalność ruchów rewolucyjnych lub przemoc skierowaną przeciwko rządzącym. Pojęcie to znajduje zastosowanie w masowych represjach, jakie stosują państwa totalitarne wobec własnych obywateli w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich, faszystowskich Włoszech, nazistowskiej III Rzeszy. Tym samym pojęcie terroryzmu powróciło do swojego wcześniejszego znaczenia i trwało w nim do zakończenia II wojny światowej, kiedy to ponownie terroryzm odzyskał swoje rewolucyjne znaczenie. Odnosiło się to głównie do buntów podnoszonych przez ludność obszarów kolonialnych w Azji, Afryce, na Bliskim i Dalekim Wschodzie w walce o niepodległość. Kolejna zmiana nastąpiła w latach 60. XX wieku, kiedy doszło do aktów terrorystycznych, za którymi stały rządy państw lub pojedyncze osoby i grupy osób. Celem terrorystów stało się całe społeczeństwo, nie jego przedstawiciele. Często ofiary terroryzmu są celowo przypadkowe, co jeszcze bardziej pogłębia strach w społeczeństwie, bo teraz każdy może stać się celem terrorystycznego aktu. Ataki na samoloty, bomby pułapki w samochodach, uprowadzenia samolotów. Celem ataków stały się szkoły, teatry, bazary, centra handlowe, metro, komunikacja miejska. W ten sposób terroryzm stał się problemem międzynarodowym o różnych przyczynach.

Rodzaje terroryzmu

Współczesny terroryzm ma liczne przyczyny wynikające z sytuacji politycznej, społecznej, narodowościowej, religijnej, kryminalnej czy ideologicznej. Celem działań terrorystów może być dążenie do realizacji własnych planów w kwestii przejęcia władzy, ustanowienie określonego prawa, uzyskanie niepodległości, suwerenności czy autonomii, zrealizowanie celów religijnych czy ideologicznych. Działania terrorystów mają też zwrócić uwagę na jakiś problem lub nadać mu rozgłos medialny. Tradycyjny podział terroryzmu na skrajnie lewicowy „czerwony” i nacjonalistyczny „czarny” już przeszedł do historii. Współczesny terroryzm ma różne oblicza.

Można mówić o terroryzmie, który ma charakter:

• polityczny – dąży do zmian w ekipie sprawującej władzę lub zmian polityczno‑społecznych, separatystycznych;

• separatystyczno‑narodowościowy – dąży do niepodległości lub autonomii pewnego obszaru (działalność Irlandzkiej Armii Republikańskiej w Ulsterze, Euskadi Ta Askatasuna – Baskonia i Wolność w Kraju Basków);

• anarchistyczny – dąży do likwidacji instytucji państwa i utworzenia społeczeństwa bezpaństwowego;

• lewicowy – rozwinął się w latach 70. i 80. XX wieku w Europie (działalność Czerwonych Brygad we Włoszech lub Frakcji Czerwonej Armii w Niemczech);

• nacjonalistyczny – służący celom narodowościowym w wykonaniu np. Palestyńczyków czy Kurdów, którzy dążą do utworzenia własnego państwa;

• marksistowsko‑ekstremistyczny – to Tupamaros w Urugwaju, Rewolucyjna Armia Ludu w Argentynie czy też Japońska Czerwona Armia;

• neofaszystowski – we Włoszech i Niemczech nawiązujący do ideologii faszystowskiej (włoskie: Awangarda Narodowa i Front Narodowy);

• narodowowozwoleńczy – dążący do wyzwolenia i utworzenia własnego państwa (palestyński Al‑Fatah, kurdyjska Partia Robotnicza, działalność Czeczenów przeciwko Rosji);

• fundamentalistyczny – obecnie najbardziej rozwinięty ruch terrorystyczny (Al‑Kaida, Hezbollah, Hamas, Dżihad Islamski, ISIS);

• nowych ruchów społecznych – dotyczy szczególnie ruchów ekologicznych i obrońców praw zwierząt, np. Animal Liberation Front, Earth Liberation Front;

• kryminalny – kiedy terroryści odrzucają ideologię i działają z pobudek materialnych, dokonując porwań, szantażując i napadając na banki;

• indywidualny – terroryzm skierowany przeciwko konkretnym osobom;

• zbiorowy – skierowany przeciwko całym grupom społecznym, ma na celu zastraszenie całego społeczeństwa, dlatego ofiary są często przypadkowe;

• państwowy – prowadzony przez państwo wobec własnych obywateli metodami pozaprawnymi.

Można mówić również o cyberterroryzmie. Jest to forma terroryzmu polegająca na dokonywaniu ataków za pomocą nowoczesnych technologii informatycznych, blokowaniu stron www, włamywaniu się do serwerów instytucji państwowych, dokonywaniu zniszczeń w infrastrukturze gospodarczej i obronnej kraju; celem jest zakłócenie sprawnego obiegu informacji.

Koncepcja fal terroryzmu wg Davida Rapoporta

Próby charakterystyki terroryzmu podjął się David Rapoport, profesor nauk politycznych na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, który jest jednym z prekursorów badań nad terroryzmem. Ujął on terroryzm w postaci czterech kolejnych fal, następujących po sobie.

Największe zamachy terrorystyczne XXI wieku

To tylko kilka przykładów zamachów terrorystycznych zorganizowanych w XXI wieku.

Metody zwalczania terroryzmu

Zwalczanie terroryzmu jest trudnym zadaniem, ponieważ nie jest to wróg działający jawnie, lecz z zaskoczenia i w ukryciu.

Do zwalczania terroryzmu wykorzystuje się:

• krajowe ustawodawstwo karne;

• specjalne ustawy antyterrorystyczne;

• specjalne konwencje tworzone przez ONZ, Radę Europy czy Organizację Międzynarodową Lotnictwa Cywilnego.

W większości państw walka z terroryzmem polega na:

• bezpośredniej walce z terrorystami i organizacjami terrorystycznymi, której celem jest rozbicie ich struktur i udaremnienie zamachów. W tym celu angażuje się policję, wojsko, służby specjalne oraz organizacje międzynarodowe;

• dążeniu do zlikwidowania przyczyn terroryzmu, co jest bardzo trudne, bo punkt widzenia terrorysty zazwyczaj nie jest zrozumiały dla jego ofiar;

• ograniczeniu zdolności terrorystów do skutecznego działania, poprzez odcinanie ich od zaplecza finansowego i społecznego, dostępu do broni i materiałów wybuchowych, zaplecza osobowego;

• inną metodą jest oddziaływanie na intencje terrorystów w taki sposób, by nie podejmowali oni działania, np. poprzez ustępstwa albo agresywną politykę antyterrorystyczną.

Niestety, te działania nie gwarantują sukcesu, nawet jeżeli są podejmowane równocześnie. Świadczy o tym wojna z Al‑Kaidą prowadzona przez Stany Zjednoczone i międzynarodową koalicję po zamachach z 11 września 2001 roku. Nie ma jednej metody w zwalczaniu terroryzmu, każda sytuacja wymaga przeanalizowania i zastosowania odpowiednich działań. Podstawą powinno być minimalizowanie strat, szczególnie wśród ludności cywilnej, co nie zawsze się udaje. Przykładem może być sytuacja z Biesłanu, gdzie czeczeńscy bojownicy zajęli 1 września 2004 roku szkołę pełną dzieci i rodziców. W celu rozwiązania problemu podjęto atak na szkołę. Ostatecznie zginęło ponad 330 cywilów i wszyscy terroryści. W walce z terroryzmem nie ma gotowych recept. Nikt nie wie, kiedy terrorysta‑samobójca, czarna wdowa z pasem szahida czy inny szaleniec podejmie się aktu terrorystycznego.

ONZ w 2005 roku utworzył specjalną Grupę Zadaniową ds. Zwalczania Terroryzmu, która funkcjonuje na podstawie uchwalonej w 2006 roku Globalnej Strategii Zwalczania Terroryzmu. Grupa ta skupia 31 międzynarodowych podmiotów zajmujących się zwalczaniem terroryzmu.

Słownik