Metody kontrolowania płodności nazywa się metodami antykoncepcji. Ich skuteczność można porównać przez procent kobiet, które zaszły w ciążę w ciągu roku, pomimo prawidłowego stosowania danej metody. Jest to tzw. wskaźnik Pearla, który w przypadku braku podejmowania współżycia seksualnego wynosi 0, natomiast przy aktywności seksualnej bez stosowania żadnego zabezpieczenia wynosi 85.

Metody kontroli narodzin mogą mieć charakter antykoncepcji naturalnej lub sztucznej. Sztuczne metody regulacji poczęć mogą przybierać różnorodne formy i można je podzielić na cztery podstawowe grupy: hormonalne, mechaniczne, chemiczne i chirurgiczne.

Działanie antykoncepcji hormonalnej związane jest z dostarczaniem do organizmu kobiety sztucznych hormonów – odpowiedników progesteronuprogesteronprogesteronu i estrogenówestrogenyestrogenów. Dzięki temu dochodzi do zahamowania procesu owulacji oraz dodatkowo do zagęszczenia śluzu szyjki macicy, przez co zmniejsza się ruchliwość plemników i możliwość zapłodnienia. Preparaty hormonalne mogą być przyjmowane w różny sposób, przy czym najczęściej stosowane są jedno lub dwuskładnikowe tabletki, plastry i krążki dopochwowe. Ten typ antykoncepcji charakteryzuje się wysoką skutecznością, jego wskaźnik Pearla waha się w granicach 0,1–0,9.

Preparaty tego typu zawierają dwa syntetyczne hormony płciowe, będące pochodnymi estradioluestradiolestradiolu oraz progesteronu. Pierwszy z nich hamuje wydzielanie przez przysadkę hormonu folikulotropowego, co uniemożliwia dojrzewanie pęcherzyka Graafapęcherzyk Graafapęcherzyka Graafa, natomiast drugi zatrzymuje proces owulacji. Dodatkowo, obecne w tabletkach dwuskładnikowych pochodne progesteronu, prowadzą do zagęszczenia śluzu szyjkowego co znacząco ogranicza ruchliwość plemników. Tabletki takie stosuje się przez 21 dni, po czym następuje siedmiodniowa przerwa, w czasie której pojawia się krwawienie. Do wad tej metody antykoncepcyjnej należy zaliczyć zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia zakrzepicy naczyniowej i niektórych nowotworów (np. piersi). Mogą pojawić się nerwowość, huśtawka nastrojów, epizody depresyjne. Przy prawidłowym stosowaniu wskaźnik Pearla tej metody antykoncepcji wynosi 0,1–0,8.

Tabletki jednoskładnikowe określane są czasem jako mikropigułki. Preparaty tego typu zawierają jedynie niskie dawki syntetycznej pochodnej jednego hormonu – progesteronu. Mechanizm ich działania polega przede wszystkim na silnym zagęszczeniu śluzu szyjki macicy, co uniemożliwia wnikanie plemników do dróg rodnych. Przy wyższych dawkach progesteronu tabletki te mogą również hamować proces owulacjiowulacjaowulacji. Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne stosuje się bez tygodniowych przerw, w pełnych 28‑dniowych cyklach. Podobnie jak tabletki dwuskładnikowe, preparaty zawierające jedynie progesteron, zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepów. Skuteczność tej metody antykoncepcji wyrażona wskaźnikiem Pearla wynosi ok. 0,9.

RL6POhIqrv1Qf

Na zdjęciu jest blister z małymi tabletkami. Są na nim dni tygodnia oraz liczby przy każdej tabletce.

Jedną z hormonalnych metod sterowania płodnością są plastry antykoncepcyjne naklejane na skórę. Zawierają one dwie substancje czynne, te same, które obecne są w dwuskładnikowych tabletkach antykoncepcyjnych. Stąd mechanizm ich działania jest identyczny jak w przypadku tabletek – hamują dojrzewanie pęcherzyków Graafa, zatrzymują owulację i zmieniają parametry śluzu szyjki macicy. Pojedynczy plaster nakleja się na 7 dni, a po zastosowaniu trzech następuje tygodniowa przerwa, podczas której dochodzi do menstruacji. Niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem plastrów są podobne do obserwowanych przy tabletkach dwuskładnikowych. Współczynnik Pearla tej metody waha się w granicach 0,5–0,9. Antykoncepcja hormonalna może być również stosowana w postaci zastrzyków, implantów podskórnych, wkładek domacicznych czy krążków dopochwowych.

R15dcXLVoaxRa

Ilustracja przedstawia sylwetkę kobiety. Obok niej jest kwadratowy plaster. Od plastra biegnie strzałka w kierunku przekroju skóry - jej zewnętrznej warstwy. Naskórek jest gładki, pozbawiony włosów.

Ten rodzaj sterowania płodnością określa się czasem jako antykoncepcję barierową. Polega on na wytworzeniu mechanicznej bariery uniemożliwiającej plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Podstawową zaletą metod mechanicznych jest to, że nie wpływają na proces krzepnięcia krwi, nie zwiększają ryzyka występowania nowotworów i nie zakłócają naturalnego cyklu miesiączkowego.

Najczęściej stosowanym mechanicznym rodzajem antykoncepcji jest prezerwatywa nakładana na prącie przed odbyciem stosunku płciowego. Jej niewątpliwą zaletą, oprócz wymienionych wcześniej, jest to, że w przeciwieństwie do innych omawianych metod, stosowanie prezerwatyw chroni przed chorobami przenoszonymi droga płciową (np. kiłąkiłakiłą, rzeżączkąrzeżączkarzeżączką czy zakażeniem wirusami HIVHIVHIV i HCVHCVHCV). Wskaźnik Pearla tego rodzaju antykoncepcji jest wyższy niż w przypadku metod hormonalnych i wynosi ok 7 – 14, co oznacza znacznie niższą skuteczność.

RhhBmvpwPprPe

Na zdjęciu są dwie różnokolorowe, zapakowane prezerwatywy. Są okrągłe.

Na podobnej zasadzie jak prezerwatywy, działa błona dopochwowa i kapturek naszyjkowy. Umieszcza się je przed stosunkiem płciowym głęboko w pochwie, tak aby stanowiły mechaniczną barierę dla plemników, uniemożliwiając im przedostanie się do macicy. Należy pamiętać, że błony i kapturki nie chronią przed chorobami przenoszonymi droga płciową, a ich skuteczność mierzona wskaźnikiem Pearla wynosi od 6 do 20.

RLjRo0EDvOIqk

Na zdjęciu jest błona dopochwowa - przypomina gumową miseczkę.

Do mechanicznych metod sterowania płodnością należy również zaliczyć wkładki (spirale) domaciczne. Wkładki mają niewielkie rozmiary, są wykonane z tworzywa sztucznego z dodatkiem miedzi, srebra lub cynku, a czasem również syntetycznego progesteronu (tzw. spirala antykoncepcyjna hormonalna). Spiralę zakłada i wyjmuje lekarz ginekolog w ciągu 7 dni od wystąpienia krwawienia miesiączkowego, kiedy szyjka macicy jest w naturalny sposób otwarta, co może wiązać się z pewnymi dolegliwościami bólowymi. Raz wprowadzana wkładka działa przez wszystkie dni cyklu miesiączkowego i może spełniać swoje funkcje od 5 do 10 lat. Mechanizm działania wkładki domacicznej związany jest z kilkoma czynnikami. Obecność spirali w macicy prowadzi do zmiany konsystencji śluzu, co utrudnia ruch plemników. Dodatkowo, jony miedzi działają plemnikobójczo, a wkładka wywołuje niewielki stan zapalny w macicy, co uniemożliwia zagnieżdżenie się komórki jajowej, o ile dojdzie do zapłodnienia. W niektórych przypadkach stosowane tej metody antykoncepcyjnej może wywoływać ból lub prowadzić do zbyt obfitego krwawienia miesiączkowego. Wskaźnik Pearla dla wkładek domacicznych wynosi od 1 do 2, a przy wkładkach zawierających progesteron spada do ok 0,2.

RH7tJIz6v8Spz

Na zdjęciu znajduje się wkładka domaciczna. Jest wykonana z tworzywa sztucznego. Dolna część jest podłużna, wokół niej owinięty jest element przypominający drut. Górna część jest rozwidlona - w lewą i w prawą stronę. Do dolnej części wkładki przywiązana jest nitka.

R1AHNqa85veXq

Ilustracja przedstawia narządy rodne kobiety wraz z umiejscowieniem wkładki domacicznej w macicy. Do wkładki przywiązane są polietylenowe nitki. Znajdują się w pochwie.

Ten typ antykoncepcji polega na stosowaniu różnorodnych chemicznych środków plemnikobójczych. Ograniczają one ruchliwość plemników i ich żywotność, ale nie prowadzą do uszkodzenia materiału genetycznego. Zaletą takiej metody jest niewątpliwa łatwość jej stosowania. Najczęściej wykorzystywanymi środkami są żele, kremy i pianki plemnikobójcze oraz globulki i gąbki dopochwowe. Niezależnie od postaci w jakiej występują, wszystkie takiego typu środki wprowadza się do pochwy tuż przed stosunkiem płciowym. Wadą tego rodzaju antykoncepcji jest możliwość występowania reakcji alergicznych i stosunkowo niska skuteczność (wskaźnik Pearla od 6 do 25). Substancje plemnikobójcze stosowane są często, jako dodatkowy środek zabezpieczający w antykoncepcji mechanicznej (są nimi pokryte prezerwatywy i kapturki na szyjkowe).

Chirurgiczną metodą antykoncepcji w przypadku kobiet jest podwiązanie jajowodów, czyli przerwanie ich ciągłości, a więc uniemożliwienie dostępu plemników do komórki jajowej. Jest to najskuteczniejsza metoda zapobiegania ciąży, jednak w większości przypadków niemożliwe jest przywrócenie płodności. W Polsce nie można wykonać tego zabiegu legalnie, za wyjątkiem sytuacji, kiedy ewentualna ciąża stanowiłaby bardzo duże zagrożenie dla życia matki lub gdy istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo wystąpienia bardzo ciężkich wad genetycznych u płodu. W przypadku mężczyzn, analogiczny zabieg, polegający na przerwaniu ciągłości nasieniowodów jest nazywany wazektomiąwazektomiawazektomią. Również jest to wysoce skuteczna metoda, którą, w przeciwieństwie do poprzedniej, można wykonać legalnie w Polsce. Wazektomia jest odwracalna, ale ponowne odtworzenie ciągłości nasieniowodów jest procesem bardzo skomplikowanym, drogim i niegwarantującym przywrócenia płodności.

Słownik