Nauka o państwie i polityce

W dziejach państwa na różnych etapach jego rozwoju występują liczne przemiany o odmiennym stopniu nasilenia. Można do nich zaliczyć również przeobrażenia społeczne o charakterze rewolucyjnym zaistniałe na drodze reform podczas transformacji ustrojowejtransformacja ustrojowatransformacji ustrojowej. Przemiany te obejmują rozległy zakres przedmiotowy i dotyczą podstaw ustrojowych państwa. W konsekwencji mają prowadzić do społeczeństwa otwartego, demokratycznego i wolnościowego, przyjmującego wzorce cywilizacji dominującej i odpowiednio koncepcję państwa liberalno‑demokratycznego. Transformacja stanowi więc gruntowną przebudowę społeczną społeczeństwa i państwa, która realizuje i dokonuje się po nieudanym eksperymencie wdrażania socjalistycznego wzorca cywilizacji alternatywnej i państwa autorytarnego***.

Etapowość transformacji

Reforma systemowa w Europie Wschodniej, Środkowej i Południowej posunęła się najdalej w obrębie przekształcenia systemu politycznego.

W toku tych przeobrażeń zarysowały się w szczególności te tendencje, które wyrażały się w przechodzeniu:

• od władzy autorytarnej do demokracji;

• od partii monopolistycznej do wielopartyjności;

• od nomenklatury partyjnej do pluralistycznej elity politycznej;

• od nominacji do wybieralności naczelnych władz państwa;

• od władzy komitetów partyjnych do rządów gabinetu ministrów.

R8gALSClOikIp

Ilustracja przedstawia ulotkę wyborczą o następującej treści: Głosuj na ludzi nowoczesnych. Lista krajowa. Twój głos jest ważny, także bez skreśleń. 4 czerwca 1989. Senat: Stanisław Kwiatkowski, Maria Łopatkowa, Longin Pastusiak. Sejm: mandat 16 — wybierz lepszego, mandat 17 — Sławbor Cergowski.

Różne tempo modernizacji

W poszczególnych krajach Europy Wschodniej, Środkowej i Południowej stopień modernizacji politycznej jest różny, a rozwiązania ustrojowe nie mogą być uporządkowane według typowych kategorii. Nie jest to oczywiście związane z okresem transformacji, ale z tym, że nie występują tam żadne idealne modele. Warianty demokratyczne, z formalnego punktu widzenia, oscylują między systemem quasi-prezydenckim (Rosja) a różnymi systemami parlamentarno‑gabinetowymi (pozostałe kraje Europy Wschodniej, Środkowej i Południowej). Nierozerwalnie z przebiegiem transformacji w tej części świata związane jest reformowanie gospodarki. Zamiast centralnie planowanej gospodarki wykształca się system gospodarki wolnorynkowej.

Reformy gospodarcze

W poszczególnych krajach Europy Wschodniej perspektywy gospodarki rynkowejgospodarka rynkowagospodarki rynkowej są bardzo zróżnicowane.

Bariery modernizacji

Przebieg transformacji pozwala jednak zidentyfikować najbardziej istotne bariery tego rozwoju, do których należą przede wszystkim:

System gospodarczy zmienia się tutaj najbardziej efektywnie, chociaż już nie tak szybko, jak w pierwszych miesiącach po wydarzeniach rozpoczynających transformację ustrojową.

Wprowadzenie gospodarki rynkowej służy wprawdzie celowi, jakim jest osiągnięcie dużych zdolności wytwórczych i dobrobytu, ale wiążą się z nią duże koszty społeczne. W okresie fazy przejściowej odnosi ona nawet odwrotne skutki, a jej niepowodzenia prowadzą do kumulowania negatywnych efektów w sferze dochodów i zatrudnienia. Istotnym zabiegiem modernizacyjnym jest stworzenie takiego programu przejściowego, który można przeforsować na płaszczyźnie politycznej. Również zdobycie akceptacji społecznej przy zawężonym konsensusie wymaga konieczności stosowania stopniowych rozwiązań reformatorskich.

Zakończenie transformacji

Etap transformacji w Europie Wschodniej, Środkowej i Południowej nie został jeszcze zakończony, chociaż w wielu krajach tego regionu zagwarantowane zostały zasadnicze przesłanki dla demokratycznego porządku prawnego. Do owych przesłanek zaliczyć można przede wszystkim:

Również z punktu widzenia prawno‑administracyjnego – administracja, sądownictwo, armia i policja zostały uwolnione od ciągłej „opieki” i kontroli partyjnej. Zasadniczą rolę w procesie transformacji odgrywa również kultura politycznakultura politycznakultura polityczna społeczeństwa (reprezentowane wartości i sposoby myślenia), w której ciągle mamy do czynienia z autorytaryzmem i biurokratycznymibiurokratyzmbiurokratycznymi zachowaniami. Na drodze demokratycznego rozwoju pojawiają się również tendencje do powrotu do komunizmu.

Słownik