Jan Kasprowicz

RhVCsaDnan9Z21

Zdjęcie przedstawia odręczny podpis Jana Kasprowicza.

Jan Kasprowicz (1860–1926) poeta, krytyk literacki i publicysta, a  także pedagog i tłumacz. Był jednym z niewielu polskich poetów chłopskiego pochodzenia, którzy na przełomie XIX i XX wieku zaistnieli w świadomości czytelniczej. Debiutował w 1888 roku tomem poezji Z chałupy zainspirowanym realiami społecznymi rodzinnej wsi kujawskiej. Trzykrotnie żonaty, dopiero w trzecim małżeństwie, z Marią Bunin, zaznał szczęścia i spokoju. Zarówno ogromny zawód miłosny po odejściu drugiej żony, jak i późniejsze spełnienie i harmonia znajdują odbicie w twórczości Kasprowicza. Pod koniec życia zamieszkał w zakopiańskiej willi Harenda; jedną z miłości jego życia były Tatry.

Wiele imion miłości

W starożytnej Grecji wyróżniano trzy rodzaje miłości damsko‑męskiej. Pierwszym z nich był eros – miłość namiętna, popędliwa, związana ze sferą seksualną. Drugim philos – oznaczający miłość harmonijną, opanowaną, opierającą się na przyjaźni. Trzecim – najwyższym – była agape, czyli miłość bezinteresowna, obdarowująca, mająca w sobie pierwiastek duchowy. Według Biblii źródłem takiej miłości może być tylko Bóg. W twórczości Jana Kasprowicza można zaobserwować wszystkie wymienione ujęcia motywu miłości. Poezja autora Dies irae nieustannie się zmieniała i tę ewolucję można zauważyć również w sposobie opisywania miłości.

Pierwsze utwory Kasprowicza poruszały tematykę ludową, odwoływały się do doświadczeń młodzieńczych artysty. Poeta był z pochodzenia chłopem i w cyklu sonetów Z chałupy zawarł swoje przenikliwe obserwacje z życia wsi. Miłość pojawia się w tych utworach  jako nieodłączny aspekt egzystencji. Kasprowicz opisuje uczucia prostych ludzi, przywołuje weselne zwyczaje, w tym obrzęd oczepinoczepiny (czepiny)oczepin polegający na obcięciu warkoczy panny młodej przy akompaniamencie pieśni:

RcZ6vci68jyAY

Obraz przedstawia scenę rodzajową. Jest tu ukazane wnętrze wiejskiej karczmy. Jest ono wypełnione przez mężczyzn i kobiety w krakowskich strojach. Na pierwszym planie widać zaloty mężczyzny do młodej dziewczyny. Mężczyzna jest podchmielony. Trzyma w ręku szklankę. Siedzi przy szynku. Dziewczyna stoi nieopodal niego. Jest zakłopotana i lekko przestraszona zalotami. Reszta zgromadzonych stojących przy szynku i pod ścianą przygląda się tej scenie z zainteresowaniem. Od prawej strony widoczne jest okno. Wpada przez nie snop światła.

Philos

Lata 90. XIX wieku przynoszą woltę w twórczości Kasprowicza. Twórca zaczyna interesować się nowymi kierunkami literackimi, takimi jak impresjonizm czy symbolizm. Zrywa z realistycznym opisem rzeczywistości na rzecz kreowania niecodziennego, tajemniczego nastroju. Inspirują go wrażenia zmysłowe, a także uczucia doznawane w głębi duszy, których nie sposób wyrazić w potocznym języku.

RDroEvEYmf9mC

Obraz przedstawia portret młodej kobiety. Kobieta siedzi na ziemi. Jest odwrócona do widza lewym profilem. Wspiera pociągłą twarz prawą dłonią. Ubrana jest w białą bluzkę i długą spódnicę zakrywającą jej całkowicie nogi. Na głowie ma czarny kapelusz z dużym rondem. Kobieta jest w parku. Za nią, w tle widać staw oraz drzewa.

Przekształceniu ulega także wizja miłości. W niektórych wierszach Kasprowicz odwołuje się do romantycznych idei duchowego zespolenia, ukazuje komunię dusz dwojga kochanków. W poemacie Przy szumie drzew pochodzącym z tomu Miłość (1895) podmiot liryczny znajduje się w sentymentalnej scenerii, na łonie natury. Postrzega ukochaną przez pryzmat cudownego krajobrazu, który roztacza się przed jego oczami. Mimo wewnętrznych uniesień jest to miłość powściągliwa – podkreślona zostaje wstydliwość kobiety i jej dziewiczość. Uczucie pozostaje w sferze idealnej, nie zostaje spełnione w sensie fizycznym:

Eros

RTAz4pXaDCdpN1

Obraz przedstawia kobiecy akt. Ukazana jest na nim młoda kobieta. Jest szczupła. Jest niemal cała naga. Jedynie na biodrach ma założoną plisowaną, długą spódnicę. Sięga jej ona do kostek. Kobieta zdaje się tańczyć. Lewą rękę trzyma opartą nadgarstkiem na swoim pasie. Prawą rękę ma uniesioną ku górze. Kobieta ma odchyloną głowę do tyłu. Jej usta są rozchylone, a oczy zamknięte. Ciało kobiety jest ozdobione biżuterią. Dużym naszyjnikiem i przepaskami na ramionach. Na jej nadgarstkach widać duże bransolety. W uszach kobieta ma duże, okrągłe kolczyki. Na drugim planie rysuje się niewyraźna postać. To czarnoskóry mężczyzna. Trzyma na tacy męską głowę.

Na przełomie XIX i XX wieku Kasprowicza spotyka osobista tragedia – zostaje porzucony przez żonę, która wdaje się w romans z jego dotychczasowym przyjacielem, pisarzem Stanisławem Przybyszewskim. Załamuje się budowany przez lata światopogląd Kasprowicza. W utworach z tego okresu zauważalny jest gniew skierowany przeciwko Bogu, dekadenckidekadentyzmdekadencki gest rozpaczy wobec osobistej katastrofy traktowanej jako zagłada całego świata.

Zbiór hymnów Ginącemu światu z 1901 roku niesie utwory apokaliptyczne w wymowie. Począwszy od Dies irae opisującego czasy paruzjiparuzjaparuzji, Kasprowicz kreuje wizję upadku cywilizacji i zaniku wszelkiej moralności. Triumfuje miłość fizyczna, bezduszna, objawiająca się w kompulsywnym poszukiwaniu przyjemności. Oto biblijna Ewa porzuca Adama i oddaje się rozpuście z szatanem. Diabeł raz jest opisywany jako wąż, innym razem posiada cechy ludzkie. Ma czarną, lśniącą brodę, co wydaje się nie bez znaczenia – podobną charakterystykę otrzymuje również jedna z postaci wspomnianych w hymnie Salome. Taką brodę nosił też rywal poety – Stanisław Przybyszewski.

Hymn przekształca historię biblijnej Salome, córki Herodiady, która tańczyła przed Herodem i otrzymała dzięki swojemu urokowi możliwość spełnienia dowolnego życzenia. Namówiona przez matkę, poprosiła o głowę Jana Chrzciciela. Kasprowicz przedstawia Salome jako zwodniczą femme fatalefemme fatalefemme fatale, świadomą swoich wdzięków, lubującą się we wszelkiej wszeteczności. Nie tylko z premedytacją skazuje ona proroka na śmierć, lecz nazywa martwego mężczyznę swoim kochankiem, a wzmianką o pożądliwym Libijczyku próbuje wzbudzić jego zazdrość. Ukazanie kobiety wykorzystującej swoją cielesność, aby znęcać się nad mężczyzną, ma u Kasprowicza wydźwięk mizoginiczny.mizoginizm, mizoginiamizoginiczny.

Agape

Schyłek życia przynosi pozytywny akcent w twórczości poety. Ożeniwszy się szczęśliwie z Marią Bunin, Kasprowicz przenosi się do Zakopanego, gdzie tworzy wiersze będące dowodem afirmacji życia. W Księdze ubogich, jednym z jego ostatnich tomów, zauważalne są wpływy postawy franciszkańskiej, charakteryzującej się prostotą, umiłowaniem przyrody i mistycyzmem.mistycyzmmistycyzmem.

Podmiot liryczny tych wierszy odnajduje spokój pośród gór, cieszy się z każdej drobnej rzeczy, a w pięknie natury dostrzega wszechmoc Stwórcy.

RgZwebh54xsoz

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Nie jest to jednak portret w pełni realistyczny. Mocnymi kreskami zarysowana jest pociągła twarz mężczyzny. Wyraźnie zaznaczone jego zmarszczone czoło oraz oczy. One wybijają się na pierwszy plan. Są pełne łez. Widać, że łzy spływają mężczyźnie po prawym policzku.

W tej wizji świata najważniejsza jest miłość bezinteresowna – agape. Pobudza ona do twórczości, do obdarowywania innych swoim szczęściem, do wzajemnej pomocy bez oczekiwania korzyści. Objawia się w zwyczajnych wydarzeniach codziennego życia, które dzięki niej zyskują duchową głębię. Agape ma ścisły związek z łaską Boga, dlatego jest niezmienna i niezniszczalna, może przetrwać każdą trudność, a nawet śmierć.

Słownik