Temat finansowania partiipartia politycznapartii politycznych wzbudza wiele kontrowersji. W celu uniknięcia nadużyć wprowadza się wiele ustawowych zabezpieczeń. Istotne unormowanie kwestii finansów partii politycznych nastąpiło wraz z uchwaleniem ordynacji wyborczej, w której zagadnienie to poddano gruntownej nowelizacji. Miało to na celu wzmocnienie nadzoru państwa nad finansami partii, sprecyzowanie źródeł finansowania oraz ustalenie reguł dotowania partii z budżetu państwa.

Ustawowe źródła finansowania

W ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych rozdział dotyczący finansów rozpoczyna art. 23 a, który powtarza za Konstytucją RP, że źródła finansowania partii politycznych są jawne. Znaczącym elementem potwierdzającym zasadę jawności finansów partii jest wprowadzenie, nowelizacją z 12 kwietnia 2001 r., zasady, że partia może gromadzić środki finansowe jedynie na rachunku bankowym (art. 24 ust. 8). W ten sposób usankcjonowano możliwość przyjmowania i wydatkowania przez partie polityczne środków finansowych w gotówce.

Katalog ten uzupełniają kolejne artykuły; partia może również zaciągnąć kredyty bankowe na cele statutowe (art. 24 ust. 7).

Należy zaznaczyć, że ustawodawca nie przyznał partiom możliwości prowadzenia działalności gospodarczej (art. 24 ust. 3) ani pozyskiwania środków ze zbiórek publicznych (art. 24 ust. 6). Te zakazy mają logiczne wytłumaczenie: zbiórki publiczne mogą stać się okazją do ukrycia źródeł nielegalnych dochodów, natomiast działalność partii na płaszczyźnie gospodarczej zawsze może rodzić podejrzenia, że wykorzystują one swoje wpływy polityczne dla powiększenia zysków podmiotów gospodarczych, w ramach których prowadzą taką działalność. W myśl art. 27 prowadzenie przez partię działalności własnej, polegającej na sprzedaży tekstu statutu lub programu partii, przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego, nie stanowi działalności gospodarczej.

Kto może finansować partie polityczne?

Prawodawca, starając się przeciwdziałać korupcji i zjawiskom kryminogennym w materii darowizn, spadków i zapisów, zastrzegł, że partie mogą otrzymywać środki finansowe i wartości niepieniężne wyłącznie od osób fizycznych (art. 25 ust. 1). Równocześnie ograniczono krąg osób fizycznych mogących przekazywać środki na rzecz partii. Do kręgu osób niemogących sponsorować partii należą:

• osoby fizyczne niezamieszkałe na terenie Polski, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą;

• cudzoziemcy zamieszkali na terenie Polski.

Ustawodawca, starając się wyeliminować możliwość korupcji, wprowadził limity wpłat, jakich mogą dokonywać osoby fizyczne. Łączna suma wpłat, w tym pochodzących ze składek członkowskich, w jednym roku nie może przekroczyć 15‑krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia za pracę pracowników, obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę. Jednorazowa wpłata, jeśli kwota przekracza najniższe miesięczne wynagrodzenie, może być dokonana tylko czekiem, przelewem lub kartą płatniczą (art. 25 ust. 5).

Ustawodawca w źródłach dochodu partii pozostawił możliwość pozyskiwania środków z majątku partii, ale w ustawowo określonych przypadkach (art. 24 ust. 4). Dochody z majątku partie mogą pozyskiwać z:

• oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach;

• obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa;

• zbycia należących do niej składników majątkowych;

• działalności określonej w art. 27 opisanej wcześniej.

Partia nie może uzyskiwać dochodu z wynajmu lokali i nieruchomości będących własnością partii. Art. 24 ust. 5 stanowi, że posiadane przez partie nieruchomości i lokale mogą być przeznaczone wyłącznie na biura poselskie, senatorskie oraz biura radnych.

R2AffuI4Lks07

Zdjęcie przedstawia ścianę budynku z drzwiami i dużym oknem. Nad nimi jest niebieska tablica z napisem: Biuro Poselskie Małgorzaty Chmiel. Platforma Obywatelska. Na oknie wisi plakat z wizerunkiem kobiety z ciemnymi włosami, która ubrana jest w białą koszulę. Na plakacie jest napis Małgorzata Chmiel.

RBYRguMMfwg2p

Zdjęcie przedstawia dwa niskie budynki. Pomiędzy nimi wisi baner z wizerunkiem młodego mężczyzny w garniturze. Obok widnieje napis: Biuro Poselskie Adama Szłapki. Nowoczesna. Pod banerem są czarne drzwi oraz większe drzwi garażowe w tym samym kolorze.

Rhv4JjYgF7qT3

Zdjęcie przedstawia białą ścianę z drzwiami oraz jednym oknem. Drzwi są oklejone niebieskim banerem z logo partii PiS oraz napisem Biuro Poselskie Posła Marka Matuszewskiego. Na oknie znajduje się wizerunek dojrzałego mężczyzny w okularach i garniturze z napisem Prawo i Sprawiedliwość. Poseł na Sejm RP Marek Matuszewski.

RZaEX2ouq0tNG

Zdjęcie przedstawia ścianę starej kamienicy z elementami dekoracyjnymi wokół dwóch okien. Okna u górze są wyklejone banerem w kolorze czerwono-fioletowym z logo Lewicy. Na oknach znajduje się również napis Tomasz Trela, Poseł na Sejm RP. Filia Biura Poselskiego. Pabianice.

Subwencja budżetowa

W myśl przepisów wiele źródeł, z jakich mógł pochodzić dochód partii, zostało zlikwidowanych. Zamiast nich ustawodawca wprowadził subwencję z budżetu państwa na działalność statutową (art. 28).

Subwencję mogą otrzymać partie, które w wyborach do sejmu, samodzielnie tworząc komitet wyborczy, uzyskały w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów. Subwencja ta przysługuje również koalicjom partii, które uzyskały w skali kraju co najmniej 6% ważnie oddanych głosów.

Ro5FAYf4c4Q0I1

Ilustracja przedstawia białego orła w koronie na czerwonym prostokącie. Po prawej jest napis Państwowa Komisja Wyborcza.

Subwencja, w granicach ustalonej kwoty, jest wypłacana przez okres kadencji sejmu w czterech rocznych równych częściach, płatnych w kwartalnych ratach. Wysokość rocznej subwencji dla partii lub koalicji wyborczej ustalana jest proporcjonalnie do liczby ważnych głosów, oddanych na okręgowe listy kandydatów na posłów. W celu otrzymania subwencji, organ partii statutowo uprawniony do jej reprezentowania na zewnątrz do 31 marca każdego roku powinien złożyć wniosek o wypłacenie subwencji na dany rok. Wniosek powinien być sporządzony na urzędowym formularzu i potwierdzony przez Państwową Komisję Wyborczą w przedmiocie uprawnienia do subwencji oraz jej wysokości. Środki finansowe pochodzące z omawianego źródła partia jest zobowiązana gromadzić na osobnym rachunku bankowym.

Łatwo można dostrzec, że w kwestii prawa do otrzymania subwencji ustawodawca uprzywilejował partie biorące udział w wyborach do sejmu, deprecjonując w tej mierze znaczenie partii biorących udział w wyborach do senatu, prezydenckich i samorządowych, nie mówiąc już o kampaniach referendalnych.

Fundusz Ekspercki i Fundusz Wyborczy

W myśl ustawy partie tworzą dwa rodzaje funduszy: Fundusz Ekspercki (art. 30) i Fundusz Wyborczy (art. 35).

Środki finansowe gromadzone w ramach Funduszu Eksperckiego mogą pochodzić jedynie z wpłat własnych partii politycznych. Środki z tego funduszu mogą pokrywać koszty ekspertyz prawnych, politycznych, socjologicznych i społeczno‑ekonomicznych, a także działalności wydawniczo‑edukacyjnej, związanej z działalnością statutową partii. Partia, otrzymując subwencję, przekazuje od 5% do 15% subwencji na Fundusz Ekspercki – środki tego funduszu gromadzone są na oddzielnym subkoncie rachunku bankowego partii.

Kolejny wymieniony w art. 35 to Fundusz Wyborczy, który partia tworzy w celu finansowania udziału w wyborach do sejmu, senatu, w wyborach prezydenckich oraz do samorządu terytorialnego, a także w kampaniach referendalnych. Od dnia rozpoczęcia kampanii wyborczej wydatki partii na powyższe cele mogą być dokonywane tylko za pośrednictwem Funduszu Wyborczego. W katalogu źródeł, z których mogą pochodzić środki na Fundusz Wyborczy, umieszczono wpłaty własne partii, darowizny, spadki i zapisy.

Łączna suma wpłat osoby fizycznej na omawiany fundusz danej partii politycznej w jednym roku nie może przekraczać 15‑krotności najniższego wynagrodzenia. Jeśli w danym roku kalendarzowym odbywają się więcej niż jedne wybory lub referenda ogólnokrajowe, łączna suma wpłat na fundusz ulega zwiększeniu do 25‑krotności najniższego wynagrodzenia.

Sprawozdanie z finansowania

Dążąc do urzeczywistnienia w pełni zasady jawności finansowania, ustawodawca zobowiązuje partie do składania różnym podmiotom informacji i sprawozdań finansowych.

R1IYrL20PepT31

Ilustracja przedstawia stronę dokumentu, która zatytułowana jest jako Monitor Polski B. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej. Strona dokumentu przedstawia wprowadzenie do sprawozdania finansowego Poczty Polskiej SA.

Ustawa nakłada na partie polityczne obowiązek sporządzania corocznie informacji finansowej o otrzymanej subwencji oraz o wydatkach z niej poniesionych. Informację taką partia przedkłada Państwowej Komisji WyborczejPKWPaństwowej Komisji Wyborczej do 31 marca następnego roku. Wraz z informacją partia składa załączoną opinię i raport biegłego rewidenta, którego wybiera PKW. Informacja ta jest ogłaszana przez PKW w „Monitorze Polskim”„Monitor Polski”„Monitorze Polskim”, w terminie 14 dni od dnia złożenia jej w PKW.

Ustawodawca przewidział pewne procedury kontrolne. PKW w terminie czterech miesięcy od dnia złożenia informacji może ją przyjąć lub odrzucić. W przypadku pojawienia się wątpliwości co do prawidłowości lub rzetelności informacji może zwrócić się o udzielenie wyjaśnień w określonym terminie.

W przypadku odrzucenia informacji przez PKW partii przyznano prawo wniesienia skargi do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu informacji (art. 34 b). Sąd rozpatruje skargę w składzie 7 sędziów i wydaje w tej sprawie orzeczenie w terminie 60 dni od dnia doręczenia skargi. W razie gdy Sąd uzna skargę za zasadną, PKW niezwłocznie wydaje postanowienie o przyjęciu informacji.

RpopevtcRPGAQ1

Zdjęcie przedstawia wysoki, modernistyczny budynek, którego elewacja składa się z jasnozielonych kolumn. Na kolumnach znajdują się czarne napisy oraz płaskorzeźby wag. Przed budynkiem rosną małe drzewka oraz znajduje się trawnik.

Do 31 marca każdego roku partie składają PKW sprawozdanie o źródłach pozyskiwania środków finansowych, jak również o kredytach bankowych i warunkach ich uzyskania. W sprawozdaniu powinny być zamieszczone także wydatki poniesione ze środków Funduszu Wyborczego w poprzednim roku kalendarzowym (art. 38). Procedury weryfikacyjne odnośnie do sprawozdania pozostają podobne jak w przypadku informacji finansowej. W przypadku gdy partia nie zastosuje się do obowiązku złożenia sprawozdania w określonym terminie, PKW występuje do sądu z wnioskiem o wykreślenie jej z ewidencji. Sąd po przeprowadzeniu rozprawy wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji (art. 38 c).

Partia traci prawo do otrzymania subwencji:

• w przypadku skrócenia kadencji sejmu (art. 32) prawo do subwencji wygasa z końcem kwartału, w którym zakończyła się kadencja sejmu;

• w następnym roku kalendarzowym, jeśli (art. 34 c) nie złoży informacji w określonym ustawą terminie; informacja zostanie odrzucona przez Państwową Komisję Wyborczą; Sąd Najwyższy oddali skargę partii na postanowienie PKW w przedmiocie odrzucenia informacji;

• w następnych trzech latach, w których uprawniona jest do jej otrzymywania, jeśli (art. 38 d) Państwowa Komisja Wyborcza odrzuci sprawozdanie; Sąd Najwyższy oddali skargę na postanowienie PKW o odrzuceniu sprawozdania;

• w przypadku niezłożenia lub odrzucenia przez PKW sprawozdania wyborczego (art. 125, 126 ordynacji wyborczej).

Jeśli partia przekaże lub przyjmie korzyści majątkowe z naruszeniem zakazów, podlegają one przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa. Ustawodawca przewidział możliwość wykorzystania wymienionych korzyści – uzyskanych nielegalnie, w takim przypadku przepadkowi podlega jej równowartość.

Słownik