Wiatry lokalne są uwarunkowane oddziaływaniem form terenu i różnic ciśnienia atmosferycznego podłoża. Główne typy wiatrów lokalnych łącznie z przyczynami ich występowania znajdziesz w poprzednich tematach.

Wpływ wiatrów bryzowych na środowisko i gospodarkę

Wiatry bryzowe powstają głównie nad wybrzeżami mórz i jezior, mogą także występować na skrajach dużych miast (są wtedy związane z miejską wyspą ciepła).

Do najbardziej znanych wiatrów tego typu należy bryza dzienna (morska) i nocna (lądowa)

R1S6Td0ssc97F

Grafika składa się z dwóch ilustracji. Na obu od lewej zarysowany jest kawałek lądu, a od prawej morze. Na pierwszym obrazku widoczny jest znak słońca, oznaczający dzień. Nad lądem napis "ciepłe powietrze nad lądem", a nad wodą napis "chłodne powietrze nad wodą". Nad lądem wznosi się po łuku strzałka z napisem "unoszenie". Na jej końcu wisi chmura, z której pada deszcz. Nad wodą opada wygięta łukowato strzałka z napisem opadanie. Na drugiej ilustracji jest znak księżyca, symbolizujący noc. Ląd opisano jako ""chłodne powietrze nad lądem", a wodę jako "powietrze nad ciepłą wodą". Nad lądem opada łukowata strzałka z napisem opadanie, a nad wodą wznosi się łukowata strzałka z napisem "unoszenie".

W dzień ląd nagrzewa się szybko, a woda powoli – nad lądem tworzy się niż baryczny, a nad wodą - wyż. Bryza dzienna wieje od morza (z wyżu barycznego) w kierunku lądu. W nocy ląd szybko oddaje ciepło, a woda wolniej – nad wodą jest cieplej i tworzy się tam niż baryczny, nad lądem powstaje wówczas wyż. Wiatr wieje znad lądu w kierunku morza – jest to bryza nocna (lądowa).

Dawniej żeglarze (również rybacy wypływający na połów) wykorzystywali bryzę nocną do łatwiejszego wyjścia w morze. Bryza dzienna pozwalała im sprawniej powrócić do portu. Także współcześnie żeglarze mogą wykorzystywać ten wiatr.

Rjfyd1xB1deAl

Grafika składa się z dwóch ilustracji. Na obu od lewej zarysowany jest kawałek lądu, a od prawej morze, na którego powierzchni zarysowano małą żaglówkę . Na pierwszym obrazku widoczny jest znak słońca, oznaczający dzień. Nad lądem litera N, czyli niż, a nad wodą litera W, czyli wyż. Nad lądem wznoszą się trzy proste strzałki. Następnie nad nimi długa strzałka przechodzi łukiem nad wodę, gdzie opada. Od żaglówki na wodzie biegnie prosta strzałka w kierunku lądu. Na drugiej ilustracji jest księżyc, symbolizujący noc. Nad lądem litera w, czyli wyż, a nad wodą litera N, czyli niż. Nad wodą wznoszą się trzy proste strzałki. Następnie nad nimi długa strzałka przechodzi łukiem nad ląd, gdzie opada. Od lądu w stronę żaglówki na wodzie biegnie prosta strzałka.

Bryza dzienna łagodzi upały i zmniejsza suchość powietrza. To ona powoduje, że w gorący, pogodny dzień na wybrzeżu Bałtyku plażowicze nie odczuwają rzeczywistego upału. Czasami może to powodować negatywne skutki – poparzenia skóry czy udar słoneczny. Bryza nocna na wybrzeżu ociepla powietrze nocą.

Charakter podobny do bryzy ma cyrkulacja powietrzacyrkulacja powietrzacyrkulacja powietrza w otoczeniu wysp ciepła nad obszarami wielkomiejskimi (nad aglomeracjami miejsko‑przemysłowymi). Nagrzewają się one silnie w dzień, stając się ośrodkami niskiego ciśnienia, do których napływają masy powietrza z otaczających terenów o wyższym ciśnieniu. Powstaje słaby wiatr lokalny zwany bryzą miejską.

Różnice wielkości niektórych elementów klimatu między dużym miastem a terenami otaczającymi (na podst. Wiczyńska‑Wołoszyn M. M., Domachowski R., Sokołowska J., Geografia, Zbiór zadań, Żak Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej, Warszawa 2006, s. 69).

RtpKuAumP7DjY

Na ilustracji jest tabela z dwiema kolumnami. W pierwszej wypisano elementy klimatu, w drugiej odpowiadające im cechy klimatu centrum miasta w porównaniu z terenami otaczającymi. Odczytać można następujące elementy i odpowiadające im cechy: jądra kondesacji - do 10 razy więcej; usłonecznienie - do 15% mniejsze; zachmurzenie - do 15% większe; suma opadów - około 10% większa; pokrywa śnieżna - do 10% mniejsza; średnia roczna temperatura powietrza - do 1 stopnia wyższa; średnia temperatura powietrza w zimie - do 2 stopni wyższa; okres bez ujemnej temperatury powietrza - około 10% dłuższy; średnia roczna prędkość wiatru - do 30% mniejsza.

Wpływ wiatrów fenowych na środowisko i gospodarkę

Wiatr fenowy jest związany z aktualnym układem ciśnienia po obu stronach łańcucha górskiego. Lokalnie nosi on różne nazwy, np. halny w Polsce, fen w Alpach, chinook w Górach Skalistych, a w Andach – zonda.

R1dODavAnhKrq

na ilustracji pośrodku płaskiego terenu wznoszą się góry. Lewa płaska część terenu opisana jest jako "Słowacja", prawa płaska część terenu jako "Polska". Od lewej strony, czyi od Słowacji, prowadzi w górę zbocza aż na szczyt gór niebieska strzałka, na której osadzono chmury deszczowe. Następnie od szczytu wzdłuż prawego zbocza opada długa czerwona strzałka, skierowana w stronę prawą, ku terenowi opisanemu jako Polska. Góry opisano: po lewej stronie na dole 15 stopni Celsjusza, 500 metrów; na szczycie 6 stopni Celsjusza, 2000 metrów; po prawej stronie na dole 21 stopni Celsjusza, 500 metrów.

Po dowietrznej stronie, gdzie wytwarza się układ wysokiego ciśnienia, powietrze unosi się. Zawarta w nim para wodna ulega skropleniu, tworząc charakterystyczny wał chmur kłębiastych. Wówczas pojawiają się opady. W tych warunkach powietrze ochładza się o około 0,6Indeks górny o^oC na każde 100 m wysokości. Po przekroczeniu bariery górskiej, po stronie zawietrznej powietrze opada jako powietrze suche, ogrzewając się o 1Indeks górny o^oC na każde 100 m wysokości (gradient wilgotnoadiabatyczny po stronie dowietrznej wynosi 0,6Indeks górny o^oC/100 m, natomiast suchoadiabatyczny po stronie zawietrznej wynosi właśnie 1Indeks górny o^oC/100 m). Dla przykładu chinook, który wieje w Górach Skalistych w USA, może podwyższyć temperaturę o ponad 30Indeks górny o^oC.

Halny powoduje wzrost temperatury oraz gwałtowne topnienie śniegu i powstanie niebezpiecznych lawin śnieżnych. Jest wiatrem niebezpiecznym dla turystów i narciarzy. W wyniku gwałtownej odwilży wywołuje wezbrania potoków górskich. Może wywołać lokalne podtopienia. Ze względu na skutki, halny powoduje poważny niepokój u mieszkańców terenów podgórskich. Silne podmuchy wiatru mogą niszczyć drzewa, linie energetyczne, a nawet budynki. Porywy wiatru osiągają nawet 60 m/s. Największą prędkość (86 m/s, czyli ok. 300 km/h) zanotowano w maju 1968 roku.

Z wiatrami fenowymi wiąże się zła sytuacja biometeorologiczna. Kiedy wieją, samopoczucie wyraźnie nam się pogarsza, jesteśmy podenerwowani. Niekorzystne oddziaływanie wiatrów fenowych ma związek z gwałtownymi zmianami ciśnienia atmosferycznego. Chorzy na serce skarżą się na zaburzenia rytmu, osoby cierpiące na depresję odczuwają nasilenie jej objawów, co może skutkować nawet podejmowaniem prób samobójczych.

Wpływ wiatrów zboczowych na środowisko i gospodarkę

Na obszarach górskich ruch powietrza wymuszany jest rzeźbą terenu, pokryciem, a także różnicami w nagrzewaniu się zboczy dolin. W słoneczny dzień nagrzane na stokach powietrze unosi się ku górze, przez co powstaje wiatr dolinny. Natomiast nocą powietrze przy powierzchni stoków jest chłodniejsze niż na tej samej wysokości nad doliną – jako cięższe spływa więc wzdłuż zboczy w postaci wiatru górskiego. Wiatry zboczowe, tak jak bryza, zachowują rytm dobowy – nocą zimne powietrze spływa wzdłuż dolin, a w dzień odwrotnie - powietrze z chłodniejszych dolin zasysane jest ku górze.

R1UsUdvrZ7Uji

Na dwóch połączonych grafikach ukazano wąwóz w kształcie litery U między dwoma zboczami górskimi. Na pierwszej ilustracji jest znak słońca, oznaczający dzień. W środku ilustracji opadają na dno wąwozu dwie niebieskie strzałki, podpisane “zimne powietrze”. Z dna wąwozu wznoszą się po zboczach czerwone strzałki, opisane jako ciepłe powietrze. W wąwozie umieszczono napis “ocieplenie zboczy górskich”. Na drugiej ilustracji jest znak księżyca, oznaczający noc. W środku ilustracji z dna wąwozu wznoszą się dwie czerwone strzałki, opisane jako ciepłe powietrze. Po zboczach na dno wąwozu opadają niebieskie strzałki, opisane jako zimne powietrze. W wąwozie umieszczono napis “”ochłodzenie zboczy górskich”.

Wiatry zboczowe, zwłaszcza dzienny dolinny, mogą ułatwiać uprawianie sportów szybowcowych czy lotów na paralotniach. Na zboczach wiatry podczas dnia umożliwiają loty żaglowe. Wiatry dolinne osiągają prędkość do 20 km/h, górskie - do 12 km/h. Prędkości te mogą sprzyjać rozwojowi energetyki wiatrowej. Nie ma jednak przykładów wykorzystania tych wiatrów do tego celu.

Wiatry zboczowe, wiejąc z doliny ku grzbietom, mogą być zaczątkiem ogromnych chmur kłębiastych (cumulus i cumulonimbus) nad grzbietem górskim w czasie dnia. Mogą więc przyczyniać się do powstania pogody burzowej, a przez to - podtopień i zniszczeń. Jednak uszkodzenia nie są związane z dużymi stratami finansowymi (jak np. przy halnym), ponieważ wiatry zboczowe nie osiągają tak dużych prędkości.

Wpływ wiatrów katabatycznych (spływowych) na środowisko i gospodarkę

Wiatr katabatyczny to wiatr spływający z pochyłości wzgórz lub z lodowca w wyniku grawitacji. Terminu tego zazwyczaj używa się dla określenia wiatru zimniejszego niż otoczenie, spływającego z płaskowyżu w kierunku doliny. Występuje on głównie w nocy. Nocą płaskowyż ochładza się, przez co ochładza się również powietrze znajdujące się nad nim. W związku z tym powietrze zaczyna spływać w dół.

Jednym z tego typu wiatrów jest bora. To wiatr silny i porywisty. Powstaje, gdy zimą nad lądem (niskie góry lub płaskowyż) występuje silny wyż z dużą ilością zimnych mas powietrza, tymczasem nad morzem - niż baryczny z ciepłym powietrzem. W rezultacie powietrze nad lądem jest sporo zimniejsze od tego nad morzem.

Bora, jak większość wiatrów, ma duże znaczenie dla żeglarzy. Zimowa bora, która w porywach może osiągnąć nawet 250 km/h, stanowi duże utrudnienie dla statków. W odróżnieniu od zimowej, letnia bora rzadko trwa dłużej niż trzy dni, lecz dla doświadczonych żeglarzy oznacza szybkie, sportowe i pełne adrenaliny pływanie. Niedoświadczone osoby powinny zaczekać z uprawianiem sportów wodnych na moment, kiedy jej siła się zmniejszy. Bora wywołuje bowiem wysokie fale.

O borze mówi się, że jest to zdrowy wiatr. Przynosi odświeżenie, oczyszcza powietrze, a niesione daleko kropelki wody morskiej „dezynfekują” wybrzeża wysp, które wiatr napotyka na swojej drodze. Do tego sól opadająca na trawę zjadaną przez owce nadaje szczególny aromat ich mięsu i mleku. Ze względu na borę wyspa Pag w Chorwacji słynie z wyjątkowych produktów spożywczych. Zasługą bory jest również inny adriatycki specjał - pršut suszony na borze występującej w Dalmacji i na Istrii.

Wiatrem podobnym do bory jest mistral. Wieje w Prowansji doliną Rodanu w kierunku Morza Śródziemnego. Jest to wiatr zimny i suchy, osiąga dużą prędkość - do ponad 50 m/sek. Powoduje duże zniszczenia, zwłaszcza w winnicach, które porastają zbocza doliny Rodanu.

RIs8BriOpxmA9

Na ilustracji znajduje się od lewej strony fragment płaskiego lądu, następnie wysoka góra, a dalej po prawej morze. Nad płaskim lądem widnieje litera N i napis "zimne powietrze". Stąd ciągnie się długa niebieska strzałka, wznosząca się po zboczu góry, następnie opadająca po drugim zboczu i kierująca się nad morze, nad którym napisano W, cieplejsze powietrze. Strzałka opisana jest jako wiatr bora.

Innym wiatrem katabatycznym jest sirocco. Jest to ciepły wiatr wiejący z kierunków południowo‑wschodniego i południowego w obszarze Morza Śródziemnego. Wiosną nagrzane powietrze znad Sahary i Półwyspu Arabskiego unosi się, przenosi na północ, po drodze nabierając morskiej wilgoci.

Ten wiatr daje się łatwo przewidzieć – zanim nadciągnie, morze staje się nagle bardzo spokojne. Powietrze stoi w miejscu, znacząco spada ciśnienie, a ludzie chodzą śnięci i narzekają na ból głowy. Zadowoleni mogą być natomiast amatorzy wodnych kąpieli i dzieci – np. na Adriatyku prawie w ogóle nie ma wówczas fal, więc kąpiel jest przyjemniejsza i bezpieczniejsza. Z kolei sirocco występujące w rejonie Sycylii, Sardynii, Malty i Krety jest trochę inne – w miarę przemieszczania się na północ przez Morze Śródziemne staje się wiatrem bardziej wilgotnym, przynosi duże zachmurzenie, zamglenie, a czasem nawet opady deszczu.

Czasami sirocco powoduje wzrost poziomu wody na wybrzeżu – np. poziom wody w Morzu Adriatyckim u wybrzeży Wenecji może podnieść się o ponad metr. Utrudnia to życie mieszkańcom, ale już dla turystów stanowi bardzo ciekawe urozmaicenie spacerów po mieście.

Kolejnym wiatrem lokalnym jest samum, zwany też hamsinem. Jest to gorący i suchy wiatr występujący na Saharze i Półwyspie Arabskim. Jego nazwa oznacza po arabsku truciznę, wywołuje on bowiem burze piaskowe i pyłowe. Jest wtedy gwałtownym, ciągle suchym i niosącym sporo materiału wiatrem. Spotykany jest zwykle wiosną. Mimo iż trwa kilkanaście minut, potrafi podnieść temperaturę powietrza do 50 stopni Celsjusza przy jednoczesnym spadku wilgotności do ok. 10%. Może powodować udary cieplne – tak gwałtowne ocieplenie uniemożliwia organizmowi ludzkiemu wystarczająco szybką adaptację, nie pozwalając na sprawną wymianę ciepła z otoczeniem. Jest również niebezpieczny dla alergików – niesie sporo pyłów i zanieczyszczeń.

R1FbxHj3i1rOI

Na zdjęciu ujęto burzę piaskową kłęby brązowego pyłu wznoszą się nad budynkiem. W tle widać kawałek błękitnego nieba.

Słownik