Składowe władzy

Na władzę polityczną składają się dwa elementy. Jednym z nich jest siła – możliwość fizycznego zmuszenia podporządkowanych osób do określonego zachowania wbrew ich woli. Drugim jest autorytet – czynnik, który sprawia, że ludzie dostosowują się dobrowolnie do oczekiwań rządzących. Im jest on większy, tym bardziej skuteczna jest władza. Duża rola autorytetu sprawia bowiem, że koszty egzekwowania podjętych decyzji są względnie niskie dla rządzących, opór społeczny jest niewielki, a swoje zasoby sprawujący władzę mogą przeznaczyć na inne cele niż fizyczne zmuszanie ludzi do określonego postępowania.

Aby władza mogła skutecznie odwoływać się do swojego autorytetu, musi być postrzegana jako prawomocna. Oznacza to, że ludzie jej podlegający uznają prawo do wydawania przez nią poleceń. Zjawisko to nazywane jest legitymizacją władzylegitymizacja władzylegitymizacją władzy. Przywódcy polityczni zawsze dążą do tego, by prawomocność ich rządów była jak najmocniej ugruntowana, co prowadzi ich do podejmowania różnego rodzaju działań.

Legalność władzy

Jednym z najważniejszych aspektów prawomocności władzy jest jej legalność. Władza jest legalna, gdy jej ustanowienie odbyło się na podstawie obowiązującego w państwie prawa, oraz gdy czynności, które podejmuje, są zgodne z konstytucją.

Wiąże się to z istotnym problemem. Z jednej strony, prawomocność władzy wymaga jej legalności, z drugiej zaś – w państwie suwerennym nie ma żadnych nadrzędnych wobec władzy instytucji, które mogłoby o takiej legalności orzekać. Każda władza określa samą siebie jako legalną, co może nie być wystarczające do jej uprawomocnienia. Częściowym rozwiązaniem tego problemu jest uznanie władzy za legalną przez podmioty zewnętrzne – inne państwa oraz organizacje międzynarodowe.

Zgodność zasad ustrojowych ze społecznymi wartościami

Poza legalnością władzy, na jej prawomocność ma wpływ także to, czy same reguły, na podstawie których funkcjonuje, są postrzegane jako właściwe. Inaczej mówiąc, dla legitymizacji rządów niezbędne jest, by konstytucja kraju była akceptowana przez przeważającą część jego mieszkańców. Sama legalność działań władzy, rozumiana jako zgodność postępowania z prawem, może nie być bowiem wystarczająca dla jej uprawomocnienia – w sytuacji, gdy prawo to uznawane jest za niesprawiedliwe.

Aby konstytucja była powszechnie akceptowana, jej zasady muszą być zgodne z wartościami podzielanymi przez dane społeczeństwo. Dotyczy to w szczególności określonych w prawie źródeł samej władzy. Współcześnie większość społeczeństw oczekuje, że takim źródłem będzie sam naród. Reprezentowanie przez rządzących uprzywilejowanego rodu, mniejszościowej grupy etnicznej albo społeczności żyjącej w innym państwie w większości przypadków znacznie osłabi prawomocność władzy.

Ciekawostka

R1WflIl1bs00Z1

Obraz przedstawia tablicę, z tekstem spisanym w dwóch kolumnach w języku francuskim. Nad tablicą są dwie kobiece postacie. Kobieta po lewej stronie trzyma w dłoniach rozerwane łańcuchy. Kobieta po prawej stronie ma anielskie skrzydła. Ponad wszystkim znajduje się trójkąt z okiem, z którego rozchodzą się jasne promienie.

Rewolucja francuska zaczęła się, gdy mieszczanie zasiadający w stanach generalnychstany generalnestanach generalnych ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym, zaś ich przywódcy stwierdzili, że władza monarchy „z bożej łaski” nie odpowiada aspiracjom emancypującego się ludu. W Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 r. napisano: Źródło wszelkiego zwierzchnictwa spoczywa całkowicie w Narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka nie może wykonywać władzy, która nie pochodziłaby wyraźnie od Narodu. W ten sposób uznano za nieprawomocną istniejącą od średniowiecza zasadę funkcjonowania władzy i wprowadzono nową, obowiązującą do dziś: władza pochodzi od narodu.

Działanie w interesie całego społeczeństwa

Inny aspekt prawomocności rządu odnosi się do tego, czy działa on w interesie wszystkich grup społecznych. Nie spełnia tego warunku władza, która stale faworyzuje tylko określoną część mieszkańców. Jest to szczególnie istotne w społeczeństwach głęboko podzielonych, na przykład religijnie lub etnicznie. Utrzymanie legitymizacji władzy wymaga tu niekiedy szczególnych konstrukcji ustrojowych, gwarantujących wszystkim grupom dostęp do stanowisk w administracji, armii czy szkolnictwie, a także systemów wyborczych, które dają realną szansę na reprezentatywnośćreprezentatywnośćreprezentatywność organów przedstawicielskich, zwłaszcza parlamentu. Podzielane przez daną grupę społeczną przekonanie, że jest ona dyskryminowana przez władzę, może doprowadzić do tego, że grupa taka będzie podważała prawomocność rządu i zacznie kontestować prawno‑polityczny porządek w państwie.

Ciekawostka

RgATQfEFsSDVP1

Zdjęcie przedstawia osiedle domów. Są one zniszczone po bombardowaniach, nie mają okien. W ich pobliżu stoją wraki samochodów osobowych.

W 1992 r. wybuchła wojna domowa w Bośni i Hercegowinie. Stało się to po tym, gdy muzułmańscy i chorwaccy mieszkańcy tej jugosłowiańskiej republiki opowiedzieli się za jej niepodległością. Serbowie, którzy stanowili ok. 30% mieszkańców, wystąpili przeciwko takim działaniom. Ich przywódcy polityczni stwierdzili, że deklaracja niepodległości jest dyktatem części mieszkańców republiki i nie uwzględnia interesów ludności serbskiej, chcącej pozostać w Jugosławii. Wojna zakończyła się zawarciem porozumienia w Daytontraktat z Daytonporozumienia w Dayton, które szczegółowo regulowało wpływ każdej z trzech grup etnicznych na instytucje nowego państwa.

Słownik