Demokratyczne wybory

Sejm wyłoniony podczas wyborów parlamentarnych w październiku 1991 r. był zgromadzeniem szerokiej reprezentacji. Oznaczało to jednak znaczne jego rozdrobnienie. Najwięcej mandatów zdobyła Unia Demokratyczna (13%), następne były kolejno:

• Sojusz Lewicy Demokratycznej (wówczas będący nie jednolitą partią, lecz blokiem ugrupowań z Socjaldemokracją RP na czele);

• Wyborcza Akcja Katolicka (ze Zjednoczeniem Chrześcijańsko‑Narodowym na czele);

• Polskie Stronnictwo Ludowe;

• Porozumienie Obywatelskie Centrum;

• Konfederacja Polski Niepodległej;

• Kongres Liberalno‑Demokratyczny;

• PSL Porozumienie Ludowe;

• NSZZ Solidarność;

• inne, mniejsze ugrupowania (łącznie 29).

Było to wynikiem przyjęcia bezprogowej ordynacji wyborczej oraz takiej metody przeliczania, która premiowała podmioty wyborcze o mniejszej liczbie zdobytych głosów. Jak widać z tego zestawienia, rozproszenie mandatów było ogromne.

Problemy z wyłonieniem rządu

W takiej sytuacji okazało się, że trudne będzie sformowanie rządu. Początkowo wydawało się, że z misją tą upora się Bronisław GeremekBronisław GeremekBronisław Geremek, jednak po kilku nieudanych próbach inicjatywę przejął Jan OlszewskiJan OlszewskiJan Olszewski z Porozumienia Centrum. Jego gabinet został powołany 23 grudnia 1991 r., jednak popierająca go w sejmie większość wykruszyła się. Bardzo szybko zaznaczył się też głęboki konflikt rządu z prezydentem Lechem WałęsąLech WałęsaLechem Wałęsą. Narastające sprzeczności ujawniły się w pełni wiosną 1992 r. Pierwszą płaszczyzną sporu stało się wojsko. Prezydent, traktując Ministerstwo Obrony Narodowej jako własny resort, znalazł się w konflikcie z ministrem Janem Parysem. W związku z konfliktem Parys odszedł z ministerstwa. W maju pojawiła się sprawa uchwały lustracyjnejlustracjalustracyjnej, której projekt został zgłoszony przez Janusza Korwina‑MikkegoJanusz Korwin‑MikkeJanusza Korwina‑Mikkego (Unia Polityki Realnej).

Bronisław Geremek

R1RbNsdggSw0t

Zdjęcie przedstawia starszego, drobnego mężczyznę w garniturze. Jego twarz jest pociągła, okolona siwą brodą i wąsami. Mężczyzna ma rzadkie, szpakowate włosy, nosi przyciemniane okulary. Trzyma w dłoniach bukiet kwiatów.

Jan Olszewski

R8CP0roSA9tGi

Zdjęcie przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz, z wyraźnie zaznaczonym drugim podbródkiem. Włosy mężczyzny są krótko ostrzyżone włosy i zaczesane ku górze. Jego oczy są osadzone blisko siebie, a nos wydatny. Mężczyzna ubrany jest w koszulę i krawat.

Lech Wałęsa

RDg69nktLcTDw

Zdjęcie przedstawia starszego, siwowłosego mężczyznę. Mężczyzna ma owalną twarz, wydatny nos. Ma krótko ostrzyżone, siwe wąsy. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Janusz Korwin‑Mikke

R7gFKWtJNGge5

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Mężczyzna ma pociągłą twarz, widoczne są na niej liczne zmarszczki. Włosy mężczyzny są krótkie, rzadkie i siwe. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, koszulę i muchę.

Lista Macierewicza i upadek rządu Olszewskiego

RlTCs0SfSuooG1

Zdjęcie przedstawia starszego, uśmiechającego się mężczyznę. Mężczyzna ma owalną twarz, widoczne są na niej liczne zmarszczki. Włosy mężczyzny są krótkie, rzadkie i siwe. Mężczyzna ma rzadką, szpakowatą brodę i wąsy. Mężczyzna ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat. Za jego plecami są ukazane dwie niewyraźne sylwetki mężczyzn w garniturach.

Pod koniec miesiąca sejm upoważnił ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza do ujawnienia nazwisk osób pełniących ważne funkcje publiczne, a wcześniej współpracujących z Urzędem Bezpieczeństwa i Służbą Bezpieczeństwa. Na tzw. „liście Macierewicza” znalazły się nazwiska pojawiające się w dokumentacji MSW, jednak nie były to osoby zweryfikowane. Wrażenie wywołane przez ten fakt było bardzo niekorzystne – niektórzy ludzie poczuli się tak, jakby zostali oficjalnie posądzeni o współpracę z policją polityczną. Wybuchł skandal polityczny, którego konsekwencją było odwołanie rządu Olszewskiego po nocnej debacie parlamentarnej 4 czerwca. 

Fiasko rządu Pawlaka

RltwkGo6B6LkN1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, włosy krótkie, proste, rzadkie, szpakowate. Mężczyzna ma wysokie czoło i szeroki nos. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Następnego dnia prezydent powierzył misję formowania nowego rządu szefowi PSL Waldemarowi Pawlakowi. Do końca miesiąca nie zdołał on skompletować składu gabinetu, co po części związane było z toczącą się w polskim światku politycznym „wojną na teczki”, czyli wzajemnymi oskarżeniami o współpracę z SB osób ze świecznika władzy. Tym, co przesądziło o fiasku prób Pawlaka, był jednak brak poparcia ze strony parlamentu i tym samym niemożność zapewnienia sobie głosów większości sejmowej. Rozpoczęło się trwające miesiąc przesilenie rządowe.

Rząd Suchockiej

R13xECKCdiZO71

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę. Jej twarz jest pociągła, oczy ciemne, wyraziste. Kobieta ma krótkie, szpakowate włosy. Ubrana jest w garsonkę i bluzkę.

W pierwszych dniach lipca doszło do porozumienia sił centroprawicowych w parlamencie, co zaowocowało wyłonieniem na stanowisko premiera Hanny Suchockiej. 10 lipca 1992 r. powołano ją na urząd, a 11 lipca znaczną przewagą głosów zaakceptowany został przez Sejm RP skład jej gabinetu. To na pewien czas uspokoiło atmosferę w kraju, chociaż lato stało pod znakiem strajków, które udało się opanować przez podwyższenie płac. Zimą jednak sytuacja miała się powtórzyć. Przez kraj przetoczyła się ponownie fala strajków, rządowi jednak udało się nad nimi zapanować. Stojący na czele resortu gospodarki Henryk Goryszewski postępował na tyle elastycznie, że początek następnego roku wydawał się zapowiadać spokojne trwanie rządu. Również sporne resorty siłowe – MSW i MON oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych – znajdowały się w rękach osób akceptowanych przez Wałęsę, odpowiednio: Andrzeja Milczanowskiego, Janusza Onyszkiewicza i Krzysztofa Skubiszewskiego. Na scenie politycznej zaznaczały się głębokie podziały.

Konflikt prawicy z Wałęsą

Zaostrzeniu uległ konflikt pomiędzy niektórymi środowiskami prawicy a prezydentem Wałęsą. Najgłębszy był chyba konflikt na linii PC – Wałęsa, czego wyrazem stała się między innymi książka Piotra Semki i Jacka Kurskiego Lewy czerwcowy. Konsolidować usiłowały się również liberalne grupy polityczne. Coraz aktywniejsza stawała się Samoobrona Andrzeja Leppera. Dobre stosunki rządu z prezydentem powodowały, że opozycja antyprezydencka stała na stanowisku niechętnym rządowi. W początkach działalności gabinetu Suchockiej rozwiązano istotną kwestię ustrojową – 17 października 1992 r. Sejm RP uchwalił małą konstytucjęmała konstytucjamałą konstytucję, regulującą zasady funkcjonowania najważniejszych władz państwowych. Znacznemu wzmocnieniu uległa władza wykonawcza – prezydent uzyskiwał prawo desygnowania premiera, powoływania rządu i przyjmowania jego dymisji, utrzymał również prawo rozwiązywania parlamentu w pewnych sytuacjach (z tego uprawnienia Lech Wałęsa miał wkrótce skorzystać).

Rozwiązanie parlamentu

Na początku 1993 r. sytuacja w kraju wydawała się stabilna, jednak wiosną doszło do pierwszych wystąpień antyprezydenckich i antyrządowych. Trudności ekonomiczne sprawiały, że zmniejszało się poparcie dla ugrupowań tworzących rząd. W maju „Solidarność” złożyła w sejmie wniosek o wotum nieufnościwotum nieufnościwotum nieufności wobec rządu, który 28 tego miesiąca przeszedł większością jednego głosu. W tej sytuacji prezydent Wałęsa zdecydował się rozwiązać parlament.

Sytuacja gospodarcza w latach 1991–1993

W latach 1991–1993 sytuacja gospodarcza Polski nie wyglądała najlepiej. Do końca tej trzylatki poziom PKB nie doszedł do wartości sprzed 1989 r. Stale rósł poziom deficytu budżetowegodeficyt budżetowydeficytu budżetowego, co powoli zaczęło grozić katastrofą finansów państwa. Zjawiskiem właściwie nieznanym przed 1989 r. było bezrobocie – w niektórych częściach kraju przekroczyło ono poziom 20%. Ci, którzy pracę mieli, również odczuwali skutki kryzysu – realne płace spadały. Tylko w 1992 r. średni dochód obniżył się o około 4%. Co za tym idzie, spadała też przeciętna stopa życiowa. Było to tym dotkliwsze, że po otwarciu granicy zachodniej na polskim rynku pojawiły się towary wcześniej na nim nieobecne. Powiększało to wrażenie spadku zdolności nabywczych w społeczeństwie i niejednokrotnie stanowiło źródło bolesnych frustracji.

Pojawiły się jednak pewne symptomy poprawy. Powoli zaczęły rosnąć wskaźniki produkcji, a po katastrofalnym początku lat dziewięćdziesiątych po raz pierwszy pojawił się nieznaczny ruch PKB w górę. Wydawało się, że tempo poprawy sytuacji gospodarczej wzrośnie w związku z programem Narodowego Funduszu Inwestycyjnego, który miał poprzez formę pewnego „uwłaszczenia społecznego” realizować prywatyzację majątku państwowego. Szybko jednak okazało się, że NFI stał się jedną z poważniejszych afer gospodarczych, a skutki jego wdrożenia dalekie były od zakładanych.

Udało się natomiast spowolnić tempo wzrostu inflacji, co dawało szanse na ustabilizowanie sytuacji polskich finansów. Fatalnie w 1993 r. wyglądał natomiast bilans eksportu i importu – na niekorzyść tego pierwszego. Taka sytuacja stwarzała duże zagrożenie dla polskiego przemysłu, i tak poważnie już dotkniętego załamaniem się rynków wschodnich, które były do lat 90. jednym z głównych odbiorców polskiej produkcji.

Słownik