Jak to się zaczęło

W swojej historii Polska ma bogate tradycje konstytucyjne. Obowiązującą Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej uchwaliło 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe. Następnie została przyjęta w ogólnonarodowym referendum. W życie weszła w momencie podpisania aktu przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Jest dziesiątą w historii naszego ustroju ustawą zasadnicząustawa zasadniczaustawą zasadniczą.

Konstytucja 3 maja z 1791 roku była pierwszą europejską, a drugą na świecie (po Konstytucji USA) ustawą zasadniczą. Jej nowoczesny charakter odbiegał jednak znacznie od amerykańskiego pierwowzoru. Nawiązanie do demokratycznych zasad trójpodziału władzy, suwerenność narodu, a także możliwość nowelizacjinowelizacjanowelizacji czyniły z niej jeden z najbardziej postępowych dokumentów epoki. Była również próbą połączenia nowoczesnego systemu zarządzania państwem z tradycją szlachecką. Wyrazem tego był Rozdział V Rząd, czyli oznaczenie władzy publicznej, głoszący:

Mimo krótkiego żywota jej wpływ widoczny jest w kolejnych polskich konstytucjach – Księstwa Warszawskiego z 1807 roku i Królestwa Polskiego z 1815 roku. Te oktrojowanekonstytucja oktrojowanaoktrojowane, czyli nadane przez panującego władcę, ustawy zasadnicze są często niedoceniane. Wprowadzały one nowoczesne ustawodawstwo dotyczące praw człowieka i obywatela (Konstytucja Księstwa Warszawskiego) oraz liberalne prawa jednostki (Konstytucja Królestwa Polskiego). W tym czasie próżno byłoby szukać takich rozwiązań w krajach zachodniej Europy.

Uchwalenie Konstytucji 3 maja oczami Jana Matejki

W niepodległej Polsce

Odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów postawiło społeczeństwo przed nowymi wyzwaniami. Jednym z najpilniejszych było określenie kształtu ustrojowego państwa. Pierwszym dokumentem regulującym te kwestie była Mała konstytucjamała konstytucjaMała konstytucja z 20 lutego 1919 roku. Oddawała ona władzę wykonawczą w ręce naczelnika państwa, który to urząd powierzono Józefowi Piłsudskiemu. Odrodzona Polska stała się więc republikąrepublikarepubliką parlamentarną z komitetowym systemem rządów.

Prace nad konstytucją prowadzone były w trudnym czasie walk o granice państwa i sporów ustrojowych. Zakończono je w 1921 roku, przyjmując pierwszą ustawę zasadniczą w wolnej Polsce. Konstytucja marcowa otrzymała miano od miesiąca, w którym ją uchwalono. Wprowadzała ustrój demokratyczny oraz gwarantowała wszystkie prawa i wolności obywatelskie, w tym przyznawała powszechne prawo wyborcze kobietom. Była również wyjątkowa dla Ślązaków, którym dawała odrębność ustrojową ich województwa.

Ignacy Mościcki

(1867–1946) – polityk, w latach 1926–1939 prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Naukowiec, chemik, wynalazca.

RhAExUAFeYJCr

Fotografia przedstawiająca mężczyznę. Ma srebrne włosy i wąs. Ma na sobie kamizelkę i frak, do piersi przypięte medale. To Ignacy Mościcki.

Powstanie kolejnej polskiej ustawy zasadniczej poprzedziła w 1926 roku nowela sierpniowanowela sierpniowanowela sierpniowa. Zmiany podyktowane były sytuacją polityczną w kraju oraz przejęciem władzy przez Józefa Piłsudskiego i jego obóz. Znalazło to odzwierciedlenie w uchwalonej w kwietniu 1935 roku nowej ustawie. Konstytucję kwietniową podpisał ówczesny prezydent II RP Ignacy MościckiIgnacy MościckiIgnacy Mościcki. Zwiększała ona zakres władzy prezydenta, ograniczała wpływy sejmu i senatu oraz odchodziła od klasycznego trójpodziału władzy. Jej zapisy zmieniały ustrój Rzeczypospolitej na autokratyczny.

R1JMkoypk8rF8

Fotografia przedstawia grupę mężczyzn. Jeden z nich, Ignacy Mościcki siedzi przy stole, przed nim leży dokument. Prezydent jest uśmiechnięty. Wokół niego stoją odświętnie ubrani pozostali mężczyźni. Ubrani są w mundury, na których znajdują się liczne odznaczenia wojskowe. Jeden z nich podaje Mościckiemu pióro. Podpisanie Konstytucji ma miejsce w sali, której ściany zdobione są licznymi posągami oraz obrazami.

Prezent od Stalina

Zakończenie II wojny światowej i objęcie władzy przez komunistów uzależnionych od władz Związku Sowieckiego zapowiadało zmiany. Ich prawnym potwierdzeniem miała być nowa, bardziej „ludowa” ustawa zasadnicza. Pierwszym takim dokumentem była Mała konstytucja z 1947 roku. Poprzedzała ona napisaną pod dyktando sowieckiego dyktatora Józefa Stalina Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 roku. W myśl jej zapisów Polska stała się krajem demokracji ludowej, z systemem rządów na kształt panujących w ZSRS.

R3I78PdG8PjjL1

Fotografia przedstawiająca pokreślony dokument Konstytucji na pożółkłym papierze. Tekst spisany jest w języku rosyjskim. Oprócz tekstu maszynopisu widoczne są odręczne notatki do poszczególnych fragmentów Konstytucji.

Nazywana przez społeczeństwo „prezentem Stalina”, zrywała z trójpodziałem władzy, wprowadzała za to jednolity system organów władzy państwowej. W ciągu 37 lat jej obowiązywania była wielokrotnie nowelizowana. Szczególnie zmiany z 1976 roku, wprowadzające zapis o sojuszu z ZSRS i przewodniej roli Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), wywołały sprzeciw intelektualistów (List 59List 59List 59), a nawet jednego z posłów – Stanisława Stommy.

W wolnej Polsce

Porozumienia Okrągłego Stołu i zmiany, jakie zaszły w przełomowym 1989 roku, zapoczątkowały proces najpoważniejszych reform ustrojowych w naszej historii. Prace nad nową ustawą zasadniczą rozpoczęto jeszcze tego samego roku, przyjmując w 1992 roku Małą konstytucję, poprzedzoną sześcioma istotnymi zmianami ustroju politycznego. Ostatecznie po licznych sporach światopoglądowych i wielu poprawkach 2 kwietnia 1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową, demokratyczną Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Obywatele zatwierdzili ją w ogólnonarodowym referendum. Jest ona wynikiem kompromisu między różnymi ugrupowaniami politycznymi, systemami wartości i tradycji.

Składa się z preambuły, czyli wstępu, w którym zawarte zostały odwołania do tradycji, historii, wartości i Boga, oraz 13 rozdziałów. Zapisano w nich najważniejsze zasady i rozwiązania ustrojowe nawiązujące do wartości socjaldemokratycznych (prawa socjalne), chrześcijańsko‑demokratycznych (zasada solidaryzmu) oraz liberalnych (szerokie swobody obywatelskie). Do dziś jest najważniejszym aktem prawnym w Polsce, na którym oparte jest funkcjonowanie całego państwa.

Słownik