Przeczytaj
Struktura społeczna
Autorem pojęcia struktura społecznastruktura społeczna jest XIX‑wieczny filozof i socjolog angielski Herbert Spencer, który zajmował się problemami dotyczącymi społeczeństwa. SpołeczeństwoSpołeczeństwo to najbardziej złożona forma zbiorowości, składająca się z ludzi, którzy funkcjonują w:
obiektywnych warunkach egzystencji danej zbiorowości, do których zaliczamy terytorium, klimat, florę i faunę oraz zasoby naturalne;
kulturze społeczeństwa;
określonej strukturze społecznej.
Struktura społeczna obejmuje wszystkie zbiorowości, np. grupy, społeczności lokalne, klasy, grupy zawodowe i warstwy społeczne. Elementem spajającym te zbiorowości w jedną całość są normynormy, wartości oraz kultura. Struktura społeczna jest uznawana za konieczny warunek do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Na jej kształt wpływa wiele różnych czynników: ekonomicznych, geograficznych, ustrojowych, demograficznych i kulturowych. Struktura społeczna jest też systemem społecznych zależności między poszczególnymi jednostkami i grupami społecznymi. Właśnie te zależności powodują występowanie kilku koncepcji ujmowania struktury społecznej – funkcjonalnej, dychotomicznej czy gradacyjnej. Innym pojęciem, które oddaje strukturę społeczną, jest stratyfikacja społecznastratyfikacja społeczna różnicująca społeczeństwo pod kątem występujących w nim różnic.
Koncepcje struktury społecznej
Współcześnie funkcjonuje kilka koncepcji struktury społecznej:
koncepcja funkcjonalna
Zakłada, że społeczeństwo to pewna całość składająca się z różnych, współzależnych od siebie części, bez których jego funkcjonowanie byłoby niemożliwe. Czołowi przedstawiciele tej teorii to August Comte, Herbert Spencer.
koncepcja dychotomiczna
Opiera się na podziale społeczeństwa na dwie przeciwstawne grupy (mających władzę i tej władzy poddanych albo posiadających dobra i majątki oraz takich, którzy ich nie mają). Najważniejsi przedstawiciele to Charles H. Cooley, Emile Durkheim.
koncepcja gradacyjna
Opiera się na podziale społeczeństwa według stopnia posiadania określonych cech (np. dostępu do władzy czy prestiżu), co sprawia, że społeczeństwo postrzegane jest jako wertykalny układ warstw.
Elementy struktury społecznej
Do najważniejszych elementów składowych stratyfikacji społecznej zaliczamy:
- klasę wyższą, która jest najmniej liczna i obejmuje właścicieli dużych przedsiębiorstw, kadry kierownicze i gwiazdy show-biznesu oraz sportu;
- klasę średnią, która jest najbardziej liczna i uważana przez większość badaczy problemu za podstawę społeczeństwa, składa się ze średnich i drobnych przedsiębiorców, specjalistów, kadr kierowniczych, przedstawicieli wolnych zawodów, inteligencji, wykwalifikowanych robotników;
- klasę niższą, która składa się z osób o najniższym poziomie wykształcenia, niewykwalifikowanych robotników, wykonujących nieskomplikowane zajęcia.
Oczywiście klasy społeczne nie są zamknięte i jest możliwe przejście z jednej do innej; zjawisko to nosi nazwę ruchliwości społecznej, która występuje tu w wersji pionowej, umożliwiającej awans społeczny lub degradację społeczną. Z awansem społecznym mamy do czynienia, kiedy dochodzi do przejścia z klasy niższej do wyższej. Z degradacją społeczną zaś w sytuacji odwrotnej, kiedy następuje spadek do klasy niższej, np. w wyniku bezrobocia., strukturę warstwową W jej świetle społeczeństwo dzieli się na warstwy społeczne – czyli zbiorowości połączone stylem życia, pozycją społeczną, wykształceniem, prestiżem, upodobaniami, zwyczajami czy poglądami ideologicznymi. Podział ten – wprowadzony przez Maxa Webera – odnosi się więc do różnic kulturowych. Przykładami warstw społecznych mogą być: inteligencja, gwiazdy filmowe, biznesmeni, środowisko prawników czy menedżerowie wielkich korporacji., strukturę demograficzną Hierarchizuje ona społeczeństwo pod względem:
- wieku: dzieląc społeczeństwo na osoby w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym;
- płci: na kobiety i mężczyzn;
- miejsca zamieszkania: na mieszkańców miast i wsi.
strukturę klasową
Wynika ona z hierarchicznego podziału społeczeństwa na określone klasy, różniące się od siebie statusem majątkowym, tak jak zakładał to Karol Marks. Współcześnie koncepcja struktury klasowej bazuje na podziale społeczeństwa na trzy klasy społeczne:
- klasę wyższą, która jest najmniej liczna i obejmuje właścicieli dużych przedsiębiorstw, kadry kierownicze i gwiazdy show-biznesu oraz sportu;
- klasę średnią, która jest najbardziej liczna i uważana przez większość badaczy problemu za podstawę społeczeństwa, składa się ze średnich i drobnych przedsiębiorców, specjalistów, kadr kierowniczych, przedstawicieli wolnych zawodów, inteligencji, wykwalifikowanych robotników;
- klasę niższą, która składa się z osób o najniższym poziomie wykształcenia, niewykwalifikowanych robotników, wykonujących nieskomplikowane zajęcia.
Oczywiście klasy społeczne nie są zamknięte i jest możliwe przejście z jednej do innej; zjawisko to nosi nazwę ruchliwości społecznej, która występuje tu w wersji pionowej, umożliwiającej awans społeczny lub degradację społeczną. Z awansem społecznym mamy do czynienia, kiedy dochodzi do przejścia z klasy niższej do wyższej. Z degradacją społeczną zaś w sytuacji odwrotnej, kiedy następuje spadek do klasy niższej, np. w wyniku bezrobocia.
strukturę warstwową
W jej świetle społeczeństwo dzieli się na warstwy społeczne – czyli zbiorowości połączone stylem życia, pozycją społeczną, wykształceniem, prestiżem, upodobaniami, zwyczajami czy poglądami ideologicznymi. Podział ten – wprowadzony przez Maxa Webera – odnosi się więc do różnic kulturowych. Przykładami warstw społecznych mogą być: inteligencja, gwiazdy filmowe, biznesmeni, środowisko prawników czy menedżerowie wielkich korporacji.
strukturę demograficzną
Hierarchizuje ona społeczeństwo pod względem:
- wieku: dzieląc społeczeństwo na osoby w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym;
- płci: na kobiety i mężczyzn;
- miejsca zamieszkania: na mieszkańców miast i wsi.
strukturę zawodową
Ukazuje zróżnicowanie społeczne pod względem wykonywanego zawodu i prestiżu, który się z tym wiąże. Najczęściej prestiż wynika z zarobków lub społecznego uznania dla danego zawodu, ponieważ nie zawsze prestiż i pieniądze idą ze sobą w parze.
Oprac. na podst. Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym, stat.gov.pl.
Zastanów się, jakie są konsekwencje wzrostu liczby osób w wieku poprodukcyjnym.
Sytuacja społeczna III RP
Analizując informacje na temat klas społecznych we współczesnej Polsce, można wysunąć kilka istotnych wniosków:
trwa proces zmniejszania się klasy niższej, która w 1992 r. stanowiła 41,3% społeczeństwa, a w 2016 – już tylko 34,3%;
klasa średnia stanowi 51,3% obywateli Polski i wielkość ta się utrzymuje na podobnej wysokości procentowej;
klasa wyższa w 1992 r. stanowiła 7,8%, a w 2016 14,4% społeczeństwa, co oznacza jej wzrost prawie o 100%.
Podstawowym kryterium decydującym o przynależności do danej klasy społecznej jest dochód, który umożliwia rozróżnienie sytuacji materialnej gospodarstw domowych w Polsce. Proces przekształcania się społeczeństwa polskiego trwa i prowadzi do utrwalenia się jego podziału klasowego.
EHDI (z ang. Equivalised Household Disposable Income) – wartość dochodu rozporządzalnego netto, czyli pieniędzy, jakimi dysponuje członek rodziny już po odliczeniu kosztów stałych.
Oprac. na podst. Damian Szymański, Nie są zadłużeni po uszy i raczej nie oszczędzają. Tak wygląda polska klasa średnia, businessinsider.com.pl.
Słownik
określone zasady zachowania jednostek w konkretnych sytuacjach społecznych; wyróżniamy normy prawne, religijne, moralne i obyczajowe
miejsce, jakie w społeczeństwie zajmuje jednostka
zadania, jakie realizuje w społeczeństwie jednostka zgodnie ze swoją pozycją społeczną
ogół mieszkańców jakiegoś określonego terytorium, którzy stanowią samowystarczalną formę życia zbiorowego o zróżnicowanej strukturze wewnętrznej
uwarstwienie społeczne; budowa wewnętrzna społeczeństwa badana pod kątem hierarchii społecznej
zbiór określonych elementów, z których jest zbudowane społeczeństwo; jest ona hierarchiczna i bardzo zróżnicowana wewnętrznie