Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Secesja, czyli w poszukiwaniu nowego stylu

Wiek XIX był stuleciem stylów historycznychstyl historycznystylów historycznych, widocznych szczególnie w architekturze. W budownictwie świeckim i sakralnym posługiwano się stylami epok dawnych, nawiązując formą i zdobnictwem m.in. do gotyku, renesansu czy baroku. Zmieniło się to pod koniec stulecia:

Jan Białostocki Sztuka cenniejsza niż złoto

W ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku droga w przyszłość została ostatecznie przetarta. Przede wszystkim zerwano z historycznymi formami w architekturze.

Reakcją na objawy złego smaku stał się ruch zwany Art nouveauArt nouveauArt nouveau lub – w krajach niemickich – Jugendstil. Wielu artystów, w Belgii, Anglii, Niemczech, Austrii, Hiszpanii, Rosji poszło w tym czasie – w dziedzinie architektury po raz pierwszy od lat kilkudziesięciu – zgodnie nową drogą. […] Art Nouveau wykształciła też nowy typ ornamentu, o płynnych, dynamicznych liniach, zapożyczonych jak gdyby z form roślinnych, organicznych”

1 Źródło: Jan Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, t. 2, Warszawa 1991, s. 310.

Czemu przeciwstawiała się secesja w architekturze?

Neogotycki pałacyk w Twickenham, proj. H. Walpole, poł. XVIII w.
RtkkvOhfCW3gF
Źródło: Chiswick Chap, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rezydencja Horacego Walpole’a, nazwana przez samego właściciela Strawberry Hill (ang. truskawkowe wzgórze) został uznana za punkt wyjścia do odrodzenia gotyku i późniejszego, XIX‑wiecznego upodobania stylu.

Katedra w Linz, 2. poł. XIX w.
RuWozbO1yJbE2
Źródło: Radler59 (talk), Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
R17NdgfqzFKAN
Źródło: Wolfgang Sauber, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Neogotycka budowla słynie z witraży, których część została zniszczona podczas II wojny światowej i uzupełniona już w duchu sztuki nowoczesnej. 

Kościół w Brnie, 1894
RfZCvzMB6QnQn
Źródło: Tibor Kádek (Kandy Talbot), Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

W Europie powstało też sporo budowli w stylu neorenesansowym. Budowle nawiązywały zarówno do architektury doby włoskiego renesansu, jak i jego zdobnictwa. 

Ratusz w Legnicy, 1902‑1905
R6w8cCdr80856
Źródło: Sławomir Milejski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Po styl neorenesansowy chętnie sięgano przy budowie budowli użyteczności publicznej. Jednym z przykładów jest neorenesansowy ratusz w Legnicy wzniesiony na początku XX wieku.

Kościół w Garwolinie, 1900
RtbdTZMNfQzaO
Źródło: Aneta Lazurek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Neobarokowy kościół Przemienienia Pańskiego w Garwolinie zostały konsekrowany na przełomie XIX i XX wieku. Możemy podziwiać zarówno jego bryłę, fasadę, jak i neobarokowe wnętrza ze sklepieniami pokrytymi freskami.

RbUICEOhyER5L
Źródło: Aneta Lazurek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Pałac Schönów w Sosnowcu, 1885
R1RjLQJ2mOLYT
Źródło: Krzysztof Popławski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Usytuowana pośród parku neobarokowa rezydencja pierwotnie należała do rodziny śląskich fabrykantów.

Secesja w architekturze i rzemiośle

SecesjasecesjaSecesja to styl, który najpełniej realizował się w architekturze i rzemiośle. Jego twórcy, odrzucając style historyczne, głosili prawo do tworzenia własnej wizji sztuki oraz kreowania indywidualnej, odrębnej estetyki. Mieczysław Wallis pisał o tych dążeniach secesji:

Mieczysław Wallis Secesja

Usiłowała stworzyć sztukę swej epoki, sztukę nową i oryginalną, i choć właśnie to dążenie do nowości i oryginalności wiodło ja nieraz na manowce, to jednak sam postulat zerwania z naśladowaniem stylów dawnych i dążenie do stworzenia nowego stylu, będącego wyrazem współczesności, miały znaczenie przełomowe.

2 Źródło: Mieczysław Wallis, Secesja, Warszawa 1967, s. 149.

Secesja chciała zaskakiwać, zwracając się w swoich stylizacjach do świata fauny i flory, ale też zdobnictwa Dalekiego Wschodu, wykorzystując i łącząc z sobą nowe materiały oraz proponując nowatorskie ujęcia (np. poprzez zastosowanie makroskali) znanych wcześniej motywów.

Hôtel Tassel w Brukseli, proj. V. Horta, 1892–1893
Rt3725jfyTCID
Źródło: Karl Stas, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
RM6ORPRlrbMje
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Do najważniejszych architektów stylu secesyjnego należał belgijski architekt i projektant Victor Horta (1861–1947). Zaprojektował wiele budynków użyteczności publicznej i prywatnej: hotele, sklepy, domy. Cztery z zaprojektowanych przez Hortę (i istniejących do dziś) kamienic wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jest wśród nich Hôtel Tassel, który powstał w ostatniej dekadzie XIX wieku. Znajdująca się w budynku klatka schodowa stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych wnętrz w stylu secesyjnym.

Willa BergeretNancy, proj. L. Weissenburger, 1903–1905
Ri607nTkXYqfx
Źródło: Yves Tennevin, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1IMR54LneFOe
Źródło: petit@peccadilles.net, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Nancy to jeden z głównych ośrodków secesji francuskiej. Willa Bergeret posiada cały repertuar zdobnictwa w stylu Art nouveau: kute balustrady, witraże, naścienne fryzy, a nawet umeblowanie.

Paryskie budynki w stylu Art nouveau, proj. G. Salard, przełom XIX i XX wieku
R1cB0vNClkcNf
Źródło: Guilhem Vellut from Paris, France, licencja: CC BY 2.0.
RekyjZP7hFFHh
Źródło: Dale Cruse from San Francisco, CA, USA, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Bogactwo detali na fasadzie było charakterystyczne dla projektów Germaina Salarda (1836–1913) i innych paryskich architektów.

Detale architektoniczne budynków w stylu secesji
RLQhXe6kEKpWv
Źródło: Häferl, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
R8lOgYbRLhjrV
Źródło: Haeferl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RDOi8tBRjaxxD
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Kute balustrady wijących się klatek schodowych, witraże wypełniające okna, rzeźba, marmur – to elementy i materiały, z których korzystała secesja przy zdobnictwie wnętrz zarówno w budynkach użyteczności publicznej, jak i prywatnych domach. Projektanci lubili złoto, mozaiki, wszystko, co błyszczało i mieniło się. Efekty te były wykorzystywane także w architekturze, na przykład przy tworzeniu nowoczesnych obramień drzwiowych.

Lampy wg proj. L. Tiffany’ego
R1T0ORyDGQpOd
Źródło: domena publiczna.
RHrkenkZ7ybxB
Źródło: domena publiczna.

Secesyjne formy przyjmowały także elementy wyposażenia wnętrz: meble, okucia, lampy, wazony. Amerykański artysta Louis Tiffany (1848–1933) tworzył głównie dzieła ze szkła w stylu Art nouveau.

Biżuteria secesyjna, proj. R. Lalique
R19I41seao9r8
Źródło: Jean-Pierre Dalbéra from Paris, France, licencja: CC BY 2.0.
RHzW7GageBGdX
Źródło: domena publiczna.
RWfBCZg71xJeO
Źródło: domena publiczna.

Biżuteria przełomu XIX i XX wieku pokochała secesyjne formy i łączenie różnego rodzaju materiałów: kamieni szlachetnych, złota, emalii. Jednym z najbardziej znanych projektantów przełomu wieków był René Lalique (1860–1945).

Współczesne inspiracje secesją

Secesja święciła swój triumf w ostatniej dekadzie XIX i w pierwszych latach XX wieku, ale już około 1910 roku styl zaczął powoli odchodzić w niepamięć. Powróciły style historyczne, a po I wojnie światowej doszedł do głosu nowy kierunek Art décoArt décoArt déco.

Masowa produkcja przedmiotów użytkowych zbanalizowała secesyjne zdobnictwo. Zaczęto je uważać za przejaw złego gustu i kiczu.

Po II wojnie światowej moda na secesję powracała i znikała. Pierwsze zainteresowanie stylem fin de siècle’ufin de sièclefin de siècle’u pojawiło się w latach 60. XX wieku, a potem – nomen omen – podczas kolejnego przełomu stuleci.

Dziś elementy stylizacji secesyjnej można odnaleźć głównie w wyposażeniu wnętrz, niekiedy w modzie, choć zdarzają się też większe realizacje, na przykład witrażowe.

Lampa wg proj. L. Tiffany’ego (górne zdjęcie); współczesne naśladownictwo dawnych wzorów
RoGprzSVh5BXp
Źródło: Sailko, licencja: CC BY 4.0.
R1GdBuVIW8gnX
Źródło: własność prywatna.

Witrażowe lampy Tiffany’ego są nieustająco kopiowane. Rzadko zdarza się, żeby współczesna realizacja (dolne zdjęcie) dorównywała oryginalnym projektom z przełomu XIX i XX wieku.

Ozdoba z motywem maski i sępa, proj. R. Lalique, 1898–1900 (górne zdjęcie); współczesna konsola z motywem maski oraz wężowych splotów („Meduza”)
RHI9ImaUCaAZk
Źródło: domena publiczna.
R1AF4yHkESEWM
Źródło: własność prywatna.

Ornamenty i zdobnictwo René Lalique’a do dziś są źródłem inspiracji wyrobów z alabastru, emalii i metalu.

Zegar kominkowy, proj. L. Chalon, ok. 1900 (górne zdjęcie); współczesny zegar
R21DLVR0blzuF
Źródło: domena publiczna.
RFds3BpzpLlFB
Źródło: własność prywatna.

Zegary kominkowe, podobnie jak wiele innych drobnych sprzętów domowych, przybierały formy i ornamentykę bliską secesji. Współczesne produkty, wzorowane na wyrobach z przełomu XIX i XX wieku, można znaleźć w wielu mieszkaniach, choć stylistycznie często odbiegają od wystroju nowoczesnych wnętrz.

G. Klimt, Pocałunek, 1907‑1908 (górne zdjęcie); współczesna tkanina z wzorem à la Klimt
R1Z7CwHoPZKRG
Źródło: Αγγελική Κούκου, licencja: CC BY-SA 4.0.
Rjd1hJnLrhqFe
Źródło: własność prywatna.

Gustav Klimt chętnie wypełniał swoje obrazy złotą mozaiką. Ich wzory inspirowały niejednego projektanta mody.

L. Rydel, Poezje, 1901 (górne zdjęcie); fragment współczesnej mozaiki na Rondzie Mogilskim w Krakowie, 2019
RS0c1RwVvlndP
Źródło: domena publiczna.
RSgmmSaiUWW7b
Źródło: Mach240390, licencja: CC BY-SA 3.0.

Secesyjne stylizacje roślinnych motywów z prac Stanisława Wyspiańskiego stały się inspiracją dla Lubosza Karwata, twórcy projektu dekoracji miejskiej architektury – mozaiki zatytułowanej „Wyspiański na Rondzie Mogilskim” w Krakowie.

Słownik

Art déco
Art déco

(fr. art – sztuka, décoratif – dekoracyjny) – styl w sztukach plastycznych, głównie w architekturze (także architekturze wnętrz) i malarstwie, rozpowszechniony w okresie dwudziestolecia międzywojennego; reakcja na stylistykę secesji, której zarzucona nadmiar form i zdobnictwa; sztuka art déco preferowała prostotę form, geometryzację oraz syntezę ornamentu

Art nouveau
Art nouveau

(fr. art – sztuka, nouveau – nowy) – dosł. „nowa sztuka”; jedna z nazw stylu (obok: Jugendstil, Sezession i in.) w sztuce europejskiej przełomu XIX i XX wieku. Styl był realizowany w różnych dziedzinach sztuki. Do najbardziej charakterystycznych cech Art Nouveau należała płynna linia, ornamentacja roślinna i zwierzęca, inspiracje sztuką Dalekiego Wschodu, pastelowa tonacja barwna

fin de siècle
fin de siècle

(fr.) – dosł. „koniec wieku”; jedna z nazw epoki przełomu XIX i XX wieku

fronton
fronton

(wł. frontone < łac. frons – czoło) – trójkątne zwieńczenie fasady budynku

portal
portal

(łac. porta – brama, drzwi) – ozdobne obramowanie otworu drzwiowego

styl historyczny
styl historyczny

inaczej: neostyl (gr. neos – nowy; fr. style < łac. stylu – rylec do pisania na tabliczkach woskowych) – nazwa jednego ze stylów obowiązujących w architekturze XIX wieku, takich jak: neoromańszczyzna, neogotyk, neorenesans, neobarok i in.

secesja
secesja

(łac. secessio – oderwanie się, odejście) – jedna z nazw stylu (obok: Art Nouveau, Jugendstil i in.) w sztuce europejskiej przełomu XIX i XX wieku. Styl był realizowany w różnych dziedzinach sztuki. Do najbardziej charakterystycznych cech Art Nouveau należała płynna linia, ornamentacja roślinna i zwierzęca, inspiracje sztuką Dalekiego Wschodu, pastelowa tonacja barwna