Wynikiem procesu socjalizacjisocjalizacjasocjalizacji jednostki jest jej uspołecznienie: dopasowanie do ludzkiego świata, do wartości, na których jest zbudowany, i norm, których przestrzeganie gwarantuje trwanie tego świata. W trakcie procesu socjalizacji jednostka nabywa jednocześnie umiejętności pozwalających jej w tym świecie funkcjonować oraz zaspokajać swoje indywidualne potrzeby, realizować własne cele. W początkowych fazach życia jednostki proces socjalizacji przebiega najbardziej intensywnie. Potem nieco słabnie. Niemniej człowiek uczy się aż do śmierci, choć nauka ta przebiega nieco inaczej w zależności od kultury i czasu historycznego. Wystarczy, że swoją edukację i wychowanie porównasz ze sposobami uczenia twoich rodziców i dziadków – zrozumiesz różnice między różnymi sposobami socjalizacji ujmowanymi w jej modelach.

Przez cały ten czas zachowania jednostki są oceniane przez innych ludzi oraz instytucje społeczne. Proces oceniania tych zachowań wraz ze skutkami: nagrodami, naganami, karami nazywamy kontrolą społeczną. Odbywa się ona zarówno w sposób zorganizowany, jak i często spontaniczny: od zwykłej sąsiedzkiej uwagi po kontrolę Izby Skarbowej. Każda jednostka, która wyłamuje się z porządku normatywnego, musi się liczyć z tym, że będzie sprowadzana na „właściwą drogę” za pomocą różnych sankcji.

Anthony Giddens Socjologia

Socjalizacja to procesy społeczne, w których dzieci przyswajają normy i wartości społeczne oraz uzyskują poczucie własnej tożsamości. Szczególnie ważne są procesy socjalizacji przebiegające w dzieciństwie, ale w jakimś stopniu socjalizacja trwa przez całe życie. Żadna jednostka ludzka nie jest całkiem obojętna reakcji otaczających ją ludzi (czyli oddziaływanie kontroli społecznej), które wpływają na jej zachowania i kształtują je w każdej fazie cyklu życiowego.

cytat1 Źródło: Anthony Giddens, Socjologia, Warszawa 2004, s. 733.

Patrząc na kontrolę społeczną i socjalizację z punktu widzenia jednostki, widzimy procesy formowania się jej osobowości i tożsamości, w której wyraża się jej indywidualność, a także tożsamość, poprzez którą jednostka wyraża swoją indywidualność. Od strony społeczeństwa natomiast widzimy ład aksjonormatywny potwierdzany każdym zachowaniem, które jest z nim zgodne. W tak złożony, skomplikowany i wielowymiarowy system oddziaływania zaangażowanych jest wiele zjawisk. Uwidacznia to powiązanie pojęć, które je opisują.

R1Rj0SWPooHjK1
Ilustracja przedstawia schemat blokowy dotyczący socjalizacji i kontroli społecznej. Bloki socjalizacja i kontrola społeczna umieszczone są obok siebie. Od bloku socjalizacja odchodzą bloki: osobowość, rola społeczna, internalizacja, wartości. Od bloku kontrola społeczna odchodzą bloki: norma, sankcje, ład społeczny. Opisane są: 1. Socjalizacja Poprzez naukę i proces wychowania młodemu pokoleniu przekazywane są normy postępowania. Jednostka przyjmuje te normy albo na drodze internalizacji, albo podporządkowania się woli narzuconej z zewnątrz. Jednostka, zachowując się zgodnie z normami daje świadectwo uznawania określonych wartości. Owe normy realizowane są ramach ról społecznych, jakie jednostki pełnią w różnych grupach społecznych. Socjalizacja jest także procesem przygotowującym jednostki do ich pełnienia. Ten bardzo złożony proces prowadzi do wykształcenia w jednostce osobowości. To ona świadczy o indywidualności jednostki. Jest podstawą jej wolnych decyzji. Te ostatnie wpływają na porządek społeczny. Czasami, niestety, destabilizująco. Dlatego zachowania te muszą być poddane kontroli społecznej., 2. Kontrola społeczna Jest mechanizmem stabilizującym ład społeczny. Tym samym stanowi konieczny element procesu socjalizacji. Kontrola działa poprzez sankcje pozytywne (nagrody), które ten porządek wzmacniają i sankcje negatywne (kary), które mają nakłaniać jednostki, łamiące normy, do ich przestrzegania. Zarówno jednak osobowość człowieka, jak i ład społeczny, mają charakter dynamiczny. Rzeczywistość podlega zmianie. Zmieniać się zatem muszą i normy. Dlatego zarówno zachowania konformistyczne (potwierdzające ład) jak i nonkonformistyczne (negujące ład) mogą być nagradzane lub karane. Zależy to od kontekstu sytuacyjnego i skutków danych zachowań. Te ostatnie są emanacją osobowości jednostki., 3. Norma Nakaz lub zakaz określonego zachowania, działania mający chronić i zarazem podtrzymywać wartość cenioną w grupie lub całym społeczeństwie. W innym węższym znaczeniu trwały, przyjęty w społeczeństwie lub zbiorowościach sposób działania., 4. Sankcje Reakcja na zachowanie członka zbiorowości, wynikająca z oceny na ile to zachowanie, działanie jest zgodne z normami w niej obowiązującymi., 5. Ład społeczny To układ relacji międzyludzkich uporządkowany dzięki wspólnym wartościom i normom moralnym, prawnym, które zapewniają spójność społeczeństwa, jego stabilność i warunkują współpracę pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi., 6. Osobowość Właściwa danej osobie, zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw i kompetencji działania, będącą biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego organizmu., 7. Rola społeczna Względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna., 8. Internalizacja Mechanizm i zarazem proces przyjmowania ze środowiska społecznego i uznawania za własne poglądów, norm wartości, wzorów zachowań, postaw w stosunku do świata rzeczy i ludzi., 9. Wartości Niem. der wert czyli godność, honor, powaga; pożądane obiekty (materialne, lub o symbolicznym charakterze ) lub sądy (opinie) egzystencjalne (dotyczące tego co istnieje) oraz normatywne (dotyczące tego co powinno być i jak to osiągnąć).
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Socjalizacja

Wśród różnych rodzajów socjalizacji wyróżniamy takie, które wynikają z cyklu życia jednostki oraz takie, które pojawiają się w wybranych sytuacjach i kontekstach społecznych.

R1YgGN42XFU3l
socjalizacja pierwotna Inaczej – socjalizacja podstawowa. Jest to faza procesu socjalizacji, w której dziecko nabywa podstawowych kompetencji kulturowych: umiejętności komunikacyjnych, wiedzy, norm i wartości, wzorów działania, oraz uczy się roli dziecka i rozpoznaje role znaczących innych (rodziców, dziadków i pozostałych osób z najbliższego kręgu rodzinnego)., socjalizacja wtórna Faza procesu socjalizacji, w której dziecko jest wprowadzane w różne wymiary życia społecznego, nabywa wiedzy niezbędnej do pełnienia różnorodnych ról społecznych. Przyjmuje się, że socjalizacja wtórna rozpoczyna się, kiedy dziecko uzyskuje zdolność uogólniania właściwości członków grup i reguł działania (uogólniony inny)., socjalizacja odwrócona Przekazywanie nowych umiejętności, wiedzy, wzorów działania starszemu pokoleniu przez dzieci i wnuki. Socjalizacja odwrócona to względnie nowe zjawisko związane z dynamiką zmian społecznych. Osoby zsocjalizowane w innej epoce socjokulturowej mogą mieć problemy z obsługą złożonych technologicznie wyrobów cywilizacyjnych. Znaczenie w tym typie socjalizacji ma również przekazywanie nowych wzorów społecznego działania, zmieniających się norm i wartości w warunkach szybkiej zmiany społecznej., resocjalizacja Działania zmierzające do korygowania, eliminacji zinternalizowanych norm niezgodnych z ładem aksjonormatywnym grupy lub całego społeczeństwa. Kojarzona zazwyczaj z działaniami wychowawczymi podejmowanymi wobec osób pozbawionych wolności albo tylko naruszających porządek prawny., socjalizacja permanentna Proces internalizacji pojawiających się nowych treści kulturowych (norm, reguł działania) zgodnie z aktualnymi teoriami socjalizacji, trwający przez całe życie podmiotu., socjalizacja antycypacyjna Typ socjalizacji, który ma umożliwić jednostce osiągnięcie w przyszłości statusu społecznego (pozycji społecznej); przyjmowanie przez jednostkę wartości oraz orientacji charakterystycznych dla statusów społecznych i grup, do których jednostka jeszcze nie należy, lecz do których prawdopodobnie się przyłączy; socjalizacja antycypacyjna służy przygotowaniu jednostki do objęcia przyszłych statusów społecznych – nauka i wychowanie stanowią oczywiście jawną, świadomą i sformalizowaną część tego procesu; w dużej mierze przebiega on jednak w sposób niewidoczny, nieświadomy, niesformalizowany., kontrsocjalizacja Socjalizacja, która niekoniecznie musi oznaczać zaburzenie ładu aksjonormatywnego. Jest bowiem związana z budowaniem swojej tożsamości przez jednostkę. Oznacza kultywowanie wzorów postępowania i wartości przeciwnych tym, które kultywowane są w grupach negatywnego odniesienia. Jednostka przyswaja sobie wówczas normy i wartości, przez które dystansuje się wobec takiej grupy.

Kontrola społeczna

Wprawdzie na mechanizm kontroli społecznej składają się sankcje pozytywne i negatywne (czyli nagrody i kary), lecz największą uwagę w teorii i praktyce badań społecznych poświęca się tym drugim. Podstawową funkcją systemu kontroli społecznej nie jest bowiem wzmacnianie porządku społecznego, ale przywracanie go do stanu równowagi w sytuacji naruszenia norm. Ten ostatni aspekt jest podstawą wyodrębniania różnych form kontroli społecznej.

RdJZ56KcPDmK7
formalna Chroni normy zapisane w regulaminach i kodeksach. Zabezpieczają je sankcje stosowane przez prawo (wymiar sprawiedliwości i aparat przymusu)., nieformalna Zabezpiecza wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i obejmuje sankcje stosowane spontanicznie, na zasadzie zwyczaju. Bardzo często ma zatem charakter niezamierzony. Rozporządza takimi sankcjami, jak: oznaki szacunku i prestiżu, wyśmiewanie, lekceważenie, pogarda, ostracyzm., twarda Stosuje przymus i represje (najczęściej wykorzystywane są przez policję i wojsko)., miękka Stosuje formy perswazyjne. Wykorzystują je np. rodzice i nauczyciele, nakłaniając wychowanków do przyjęcia właściwej postawy. Jednak w ramach tego typu kontroli perswazja może się przekształcać w manipulację, którą stosują w swoich przekazach komunikacyjnych np. politycy lub dziennikarze.

Słownik

model konfliktowy
model konfliktowy

postrzeganie ucznia jako podmiotu postępującego niezgodnie z obowiązującymi zasadami w społeczeństwie

model laissez‑faire
model laissez‑faire

(z fr. pozwól działać); działanie wychowawcy ogranicza się do stworzenia odpowiedniego otoczenia, sprzyjającego samodzielnemu rozwijaniu swego potencjału przez ucznia

model lepienia z gliny
model lepienia z gliny

postrzeganie ucznia jako biernego uczestnika procesu socjalizacji; aktywny jest jedynie wychowawca kształtujący osobowość wychowanka i kreujący rozwój jego umiejętności, wiedzy, zdolności poznawczych

model wzajemnościowy
model wzajemnościowy

poszanowanie podmiotowości indywidualności ucznia

socjalizacja
socjalizacja

(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka, ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami, staje się dojrzała społecznie; w jego wyniku zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętność skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym

uogólniony inny
uogólniony inny

według Georgea H. Meada generalizacja cech grupy, postaw jej członków w procesie kształtowania jaźni