Czym jest ontologia?

Ontologia należy do sześciu klasycznych dyscyplin filozoficznych, a więc tych dziedzindziedziny filozoficznedziedzin szeroko rozumianej filozofii, które do dziś nie stały się naukami niezależnymi. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest fakt, że dopiero w wieku XVIII postulowano jej wyodrębnienie jako osobnej dyscypliny filozoficznej. Innym powodem jest zaś to, że zagadnienia, którymi się zajmuje, są tak mocno związane z ogólnie rozumianą filozofią, że wręcz trudno byłoby wyobrazić sobie ontologię jako naukę autonomiczną i od filozofii niezależną.

Najkrócej rzecz ujmując, ontologia odpowiada na pytanie: „dlaczego i jak istnieje to, co istnieje?”. Jej nazwa wywodzi się od greckiego terminu τtauοomicron οomicronνnu (to on), oznaczającego po prostu „byt” (przedmiot, rzecz).

Tak rozumiana ontologia bywa często utożsamiana z metafizyką (gr. ta meta ta physika, oznaczającego rozważania o tym, co „ponad” światem fizycznym), która rozważa w jaki sposób funkcjonuje cała rzeczywistość. Różnica pomiędzy ontologią, która określa w jaki sposób i dlaczego istnieje poszczególny byt i cały świat, a metafizyką, która określa sposób funkcjonowania danego bytu, jak i całego świata, jest trudna do uchwycenia, a wielu badaczy dokonywało przeróżnych rozgraniczeń pomiędzy zakresem każdej z tych dziedzin. Z tego też powodu, w czasach dzisiejszych, najbezpieczniejszym wyjściem okazuje się utożsamienie przedmiotu badań tych dyscyplin. Ich nazwy są oczywiście odmienne i wskazują inny cel danej dziedziny, lecz jeśli powiemy, że zasadniczo zajmują się one tym samym, to co prawda będzie to dużym uproszczeniem, ale nie będzie błędną interpretacją.

Nietzsche jako ontolog

Ważniejsze pojęcia ontologiczne w tekstach Nietzschego

Analiza Nietzscheańskiego rozumienia pojęć ontologicznych wiedzie nas do wniosku, że koniecznie należy wprowadzić podział na ogólne terminy ontologiczne, pojawiające się w pismach filozofia, oraz na terminy ontologiczne, które on sam wypracował i opisywał. Pojęcia z tej pierwszej grupy dotyczą ogólnej krytyki, jaką zaprezentował Nietzsche, i zostały wyłożone poniżej. Pojęcia wchodzące w obręb drugiej grupy stanowią jądro Nietzscheańskiej filozofii i ułożone je w mapę myśli.

Byt (i ontologia z nim związana)

Byt, rozumiany w filozofii jako podstawowe pojęcie ontologii i metafizyki, nie występuje w tekstach Nietzschego. Nietzsche – odrzucając metafizykę i większość rozważań ontologicznych – wychodzi z założenia, że wszechstronne poznanie i zrozumienie rzeczywistości wykracza poza możliwości poznawcze człowieka. Koreluje to z głoszonym przez niego emotywizmememotywizm (moralny)emotywizmem i głęboką niewiarą w to, że rozum ludzki jest w stanie zamknąć całą rzeczywistość w prostych pojęciach. Ponadto, filozof widzi w rozważaniach natury metafizycznej skłonność do uciekania od kwestii życiowo ważnych. Metafizyka leży u podstawy wszelkiej religii, co dodatkowo ukazuje jej szkodliwość.

Człowiek

Podejście, jakie wyrażał Nietzsche względem istoty ludzkiej, było podejściem ambiwalentnym. Z jednej strony każdorazowo dopuszczał się krytyki, że człowiek nie osiągnął żadnego wyższego celu, a cała tworzona przez niego kultura jest miałka i godna pożałowania. Z drugiej strony, wyczuwalna jest u niego nadzieja, jaką wiązał z człowiekiem, czy dokładniej – z wybitnymi i twórczymi jednostkami rasy ludzkiej. Do nich bowiem adresował swą filozofię, w której znajduje się wręcz ewolucyjny rys.

Prawda

Nietzsche, jako relatywista, który nakazuje swym czytelnikom samodzielnie nazywać i dobierać własne wartości, uznaje, że prawda jest nie tylko czymś względnym, lecz także ulotnym, trudnym do odkrycia. Podkreśla to dodatkowo jego sprzeciw wobec powszechnie panującej nauki moralnej, jak wyśmiewanie osiągnięć naszej cywilizacji.

Stawanie się

RuLm1i8daNbNS1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę głowy mężczyzny. Jest ona wykonana z białego marmuru. Jest dojrzały. Mężczyzna ma półdługie, zaczesane na boki włosy. Ma gęstą brodę i wąsy. Ma otwarte usta i ubrany jest w togę.

Wrogość względem metafizyki (zwłaszcza tej, która objawia się w religii) nie oznacza bynajmniej, że u Nietzschego nie występuje żaden namysł metafizyczny. Filozof, odżegnując się od całej metafizyki, jaka pojawiała się w dziejach cywilizacji, solidaryzuje się z poglądami Heraklita. Przynajmniej do takiego wniosku można dojść, gdy zestawia się twierdzenia obu filozofów. Podobnie jak myśliciel z Efezu, również Nietzsche artykułuje założenie o nieustannej zmienności rzeczywistości. Jedyną niezmienną właściwością świata jest to, że stale się on zmienia, a wszelka prawda na jego temat jest ulotna i nieuchwytna. Skrótowo rzecz ujmując: Nietzsche podziela myśl Heraklita, że świat nie tyle istnieje, co wciąż się staje.

Podobnemu procesowi stawania się powinien ulegać również człowiek. Zadaniem, jakie wyznacza mu Nietzsche, jest dążenie do nieosiągalnej doskonałości, którą miałby urzeczywistniać ideał nadczłowieka.

Życie

Zdaniem Nietzschego jedynym życiem, jakie posiada człowiek, jest życie zwane przez chrześcijaństwo „doczesnym”. Filozof uznaje za mit wszelkie przekonania na temat „życia po śmierci”, czy towarzyszące mu nagrody za posłuszeństwo Bogu. „Zabobony” tego rodzaju stworzone zostały celowo, aby Kościół mógł niewolić ludzi intelektualnie miałkich, potrzebujących gotowych odpowiedzi i żyjących w strachu. W myśl Nietzscheańskiej krytyki chrześcijaństwo jest religią „wrogą życiu”, a w odpowiedzi na jej dogmaty filozof stawia główne hasła swojej filozofii: zasady amor fati, woli mocy, przewartościowania wszystkich wartości.

Słownik