U najprostszych organizmów jednokomórkowych ruch związany jest z obecnością rzęsek i wici lub wytwarzaniem nibynóżek (pseudopodiów). W ten sposób mikroorganizmy odnajdują pokarm lub uciekają przed niekorzystnymi warunkami środowiska. Natomiast wyżej zorganizowane organizmy poruszają się dzięki skurczom mięśni współpracujących ze szkieletem hydraulicznym, zewnętrznym lub wewnętrznym.

Zwierzęta tkankowe, takie jak płazińce, nicienie czy pierścienice, są wyposażone w mięśnie znajdujące się pod nabłonkiem. Tak tworzy się wór powłokowo‑mięśniowy. Jego wnętrze wypełnia parenchyma lub płyn, który utrzymuje ciało w naprężeniu. Skurcz mięśni powoduje, że płyn przesuwa się do przodu lub do tyłu, a w konsekwencji przemieszcza się całe ciało.

Naprzemienne skurcze mięśni podłużnych, okrężnych i skośnych umożliwiają płazińcom zarówno sprawne pełzanie po podłożu, jak i pływanie. Ponieważ nicienie mają tylko mięśnie podłużne, mogą wyginać ciało jedynie na boki. U pierścienic skurcze mięśni podłużnych i okrężnych odpowiadają za skracanie i wydłużanie ciała, a tym samym umożliwiają pełzanie i pływanie. Płyn u nicieni i pierścienic oraz parenchyma u płazińców wraz z mięśniami tworzą szkielet hydrauliczny.

RDcJAoHCxOetP

Zdjęcie przedstawia ślimaka winniczka. Jego żółto‑szarawe ciało przykryte jest przez stożkowato kulistą muszlę brązowo‑żółtej barwy. Ślimak ma dwie pary czułków.

U większości mięczaków szkielet zewnętrzny, muszla, ma charakter głównie ochronny, ale spełnia też funkcje wspierające ruch. Stanowi miejsce przyczepu, oparcia i stabilizacji mięśni. Narządem ruchu mięczaków jest noga. Do poruszania się ślimaki wykorzystują ciśnienie hydrostatyczne (podobnie jak zwierzęta ze szkieletem hydraulicznym). Ponadto przeciwstawne działanie płynu w celomie i mięśni wora powłokowo‑mięśniowego umożliwia chowanie do muszli całego ciała.

R1RWvwf6iD8qc

Zdjęcie przedstawia jelonka rogacza. Jest to chrząszcz barwy ciemnobrązowej. Jego żuwaczki są potężnie rozwinięte i wydłużone; przypominają kształtem poroże jelenia.

EgzoszkieletegzoszkieletEgzoszkielet stawonogów jest zbudowany z systemu płytek chitynowych połączonych miękką błoną. Dzięki tym miękkim połączeniom konstrukcja jest sprężysta i umożliwia ruch. Egzoszkielet ogranicza wzrost organizmu, dlatego stawonogi zrzucają go co jakiś czas, po czym następuje gwałtowny wzrost rozmiarów ciała do momentu stwardnienia kolejnego szkieletu. Do chitynowych płytek egzoszkieletu od wewnątrz przyczepione są mięśnie. Poruszając nimi, zwierzę może się wprawiać w ruch. Podstawą aktywności ruchowej stawonogów są jednak odnóża złożone z połączonych stawamistawstawami części. Wzajemny ruch poszczególnych członów względem siebie zapewniają zbudowane z tkanki poprzecznie prążkowanej mięśnie zginaczezginaczzginacze i prostownikiprostownikprostowniki danego stawu.

R5eNrOvzSq4AZ

Zdjęcie przedstawia ważkę na zielonym liściu. Jest to stosunkowo duży owad o dużej rozpiętości skrzydeł. Głowa dobrze wykształcona z bardzo dużymi, złożonymi oczami. Czułki bardzo krótkie, szczecinkowate. Aparat gębowy typu gryzącego. Tułów silnie rozwinięty, nogi długie i smukłe. Posiada dwie pary podobnych do siebie i bogato żyłkowanych skrzydeł. Ma długi i cienki odwłok.

Owady to jedyne bezkręgowce, które potrafią latać. Ich skrzydła są wyrostkami egzoszkieletu. Owady poruszają skrzydłami w tempie od kilku do ponad tysiąca uderzeń na sekundę. U większości owadów mięśnie poruszające skrzydłami przymocowane są do płytek szkieletu zewnętrznego. Dystans lotu może być bardzo duży. U niektórych motyli wynosi kilkaset lub nawet kilka tysięcy kilometrów.

Szkielet wewnętrzny (endoszkieletendoszkieletendoszkielet), otoczony z zewnątrz innymi tkankami, jest charakterystyczny dla strunowców. U kręgowców (podtyp strunowców obejmujący ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki) szkielet ten składa się z kości oraz chrząstek i stanowi rusztowanie ciała i miejsce przyczepu mięśni szkieletowych, a także chroni narządy wewnętrzne. Poszczególne elementy szkieletu połączone są ze sobą stawami, co zapewnia możliwość ich wzajemnego przemieszczania się względem siebie. Niewątpliwą zaletą endoszkieletu jest mała masa w stosunku do masy całego organizmu – dzięki temu kręgowce mogą osiągać znacznie większe rozmiary niż bezkręgowce.

Narządami lokomotorycznymi kręgowców wodnych są płetwy, a lądowych – kończyny. Występują one w różnych postaciach i ulegają wielu przekształceniom, w zależności od trybu życia, zamieszkiwanego środowiska oraz pełnionych funkcji. Wspólną cechą wszystkich tych narządów jest wewnętrzny szkielet (kostny lub chrzęstny) oraz połączone z nim mięśnie zginacze i prostowniki, zapewniające ruch poszczególnych elementów względem siebie.

R1YnWZdlOYBlc

Zdjęcie przedstawia szkielet ryby. Składa się on z czaszki, kręgosłupa, od którego odchodzą żebra, szkieletu pasów, szkieletu płetw oraz ości.

R1HaSPbOffQAe

Zdjęcie przedstawia szkielet węża. Składa się on z wielu cienkich żeber przymocowanych do kręgosłupa oraz czaszki.

R1EZmZoVmPZgc

Zdjęcie przedstawia układ szkieletowy ptaka, który składa się z czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej, obręczy barkowej i miednicznej oraz kończyn.

Rx48eT5Xolmlq

Zdjęcie przedstawia układ szkieletowy owcy. Składa się z czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej, obręczy barkowej i miedniczej oraz kości czterech kończyn.

O sposobach lokomocji zwierząt, które żyją w różnych środowiskach przeczytasz
w e‑materiale: Sposoby lokomocji zwierząt żyjących w różnych środowiskach.

Słownik