Miasta i ich funkcje

MiastemmiastoMiastem określa się osadę, której liczba mieszkańców przekroczyła pewną liczbę (np. w Japonii to 50 000 mieszkańców, a w Norwegii 200 mieszkańców) W Polsce, Rosji i wielu europejskich krajach osada staje się miastem także po otrzymaniu praw miejskich. Za podstawową funkcję miastfunkcje miastafunkcję miast można uznać funkcję mieszkaniową – miasto to po prostu miejsce, w którym mieszkają ludzie. Poza miejscem zamieszkania miasta oferują wiele usług i obiektów, a im ważniejsze są te usługi czy obiekty dla funkcjonowania miasta, tym bardziej określają one charakter danej jednostki osadniczej.

Cechy charakteryzujące miasto to: duża intensywność zabudowy, mała ilość terenów rolniczych, ludność pracująca głównie w przemyśle lub usługach i prowadząca miejski styl życia.

W procesie identyfikacji miast stosowane są cztery podstawowe kryteria:

• kryterium funkcjonalne – opiera się na analizie struktury zatrudnienia mieszkańców,

• kryterium prawno‑administracyjne – opiera się na formalnym uznaniu miejskości, uwzględnia posiadanie praw miejskich oraz odrębnego statusu prawnego,

• kryterium fizjonomiczne – wyróżnia specyficzne cechy krajobrazu miejskiego, uwzględnia morfologiczną analizę struktury zabudowy osiedla,

• kryterium statystyczne – wprowadza pewne minimum zaludnienia, które traktuje jako podstawę wydzielenia miast.

Funkcje miasta określają potrzeby państwa lub regionu (w którym miasto się znajduje), zaspokajane przez mieszkańców miasta oraz instytucje w nim działające. Bardzo często jest tak, że jedna z funkcji jest dominującafunkcja dominująca miastadominująca (związana z głównym źródłem utrzymania większości mieszkańców), a pozostałe funkcje są uzupełniające.

Zastanówmy się, co miasto oferuje swoim mieszkańcom i osobom przyjezdnym. Przede wszystkim miasta mogą być siedzibą władz, zarówno lokalnych, jak i wyższego szczebla. O takich miastach mówi się, że pełnią funkcję administracyjną. Bezsprzecznie taką funkcję pełnią stolice państw i województw. Jako przykład takich miast można wskazać Warszawę czy Berlin.

R1Pa1iDa12KQ9

Zdjęcie przedstawia budynek Sejmu w Warszawie. Na pierwszym planie znajdują się drzewa oraz równo przystrzyżony trawnik z niskimi latarniami. Dalej znajduje się półokrągły budynek z flagą Polski na szczycie.

Miasta oferują także miejsca pracy, a pracować można w trzech sektorach – rolnictwie, przemyśle lub usługach. Z przyczyn oczywistych miasta nie pełnią funkcji rolniczej, w miastach silnie rozwijał się przemysł i usługi. Jeżeli gospodarka miasta opiera się właśnie na przemyśle, to można powiedzieć, że miasto pełni funkcję przemysłową. Przykładem mogą być Katowice lub Wolfsburg.

R16W400KxZzOr

Zdjęcie przedstawia budynek fabryki Volkswagena. Na pierwszym planie znajduje się rzeka. Za nią jest fabryka. Składa się z paru budynków połączonych ze sobą. Na największym budynku znajdują się dymiące kominy.

Jeśli miasto cechuje się usługami, które przyciągają nie tylko mieszkańców, ale także osoby z zewnątrz, to o takim mieście można powiedzieć, że pełni funkcję usługową. Z taką sytuacją można się spotkać w szczególności w większych miastach, które oferują usługi niedostępne w mniejszych ośrodkach. Przykładem może być Poznań.

Rh4ed8LhJ6NQc

Zdjęcie przedstawia budynek, w którym odbywają się Międzynarodowe Targi Poznańskie. Ma on szklaną ścianę. Do budynku wiodą schody, przed którymi stoją donice z drzewami.

Miasta mogą rozwijać pewien określony rodzaj usług – np. handel czy naukę i badania. O takich miastach możemy powiedzieć, że pełnią funkcję handlową (na terenie takiego miasta często organizowane są targi, jarmarki czy też funkcjonują centra handlowe; przykłady: Poznań, Lipsk) lub funkcję naukową (miasta te charakteryzują się posiadaniem ważnych placówek oświatowych, np. uczelni wyższych; przykłady: Cambridge, Kraków).

R1aIPyeW9y9fS

Zdjęcie przedstawia Uniwersytet Cambridge. Na pierwszym planie znajduje się rzeka. Za nią ścieżka z trawą. Dalej stoi kompleks budynków uniwersytetu. Ma on strzeliste wieżyczki.

Niektóre miasta mogą leżeć na skrzyżowaniu ważnych ciągów komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Takie miasta pełnią funkcję komunikacyjną, o której decyduje obecność węzła komunikacyjnego, np. w Polsce takim miastem jest Łódź. Niektóre małe miasta położone są w bardzo dogodnych przyrodniczo warunkach oraz w specyficznym, korzystnym dla zdrowia mikroklimacie. Jeśli w takich ośrodkach rozwinięte zostały usługi sanatoryjne i medyczne, to miasta te pełnią funkcję uzdrowiskową (np. Ciechocinek lub Druskienniki na Litwie).

RydjYyZRutGzT

Zdjęcie przedstawia tężnie solankowe. Na pierwszym planie znajduje się fontanna. Za nią jest plac z ławkami, na których siedzą ludzie. Dalej znajdują się wysokie tężnie. Podtrzymywane są drewnianą konstrukcją.

Inne miasta swoją gospodarkę mogą opierać na turystyce – czyli mogą pełnić funkcję turystyczną, a także funkcję wypoczynkową (Zakopane, Rzym, Paryż), a jeśli miasto posiada ważne obiekty kulturowe, które podobnie jak obiekty turystyczne czy handlowe przyciągają użytkowników z zewnątrz, to pełni funkcję kulturalną (liczne i ważne ośrodki kultury, teatry, galerie, muzea, festiwale, przykładem może być Mediolan).

RPdIX9VVXiu7G

Zdjęcie przedstawia Koloseum. Ma ono okrągły kształt. Jego lewa strona jest zachowana w całości natomiast prawa posiada tylko dolną połowę. Konstrukcja posiada łukowate wejścia.

Pewnym rodzajem funkcji kulturalnej i turystycznej może być też funkcja religijna (Częstochowa, Jerozolima), występująca w miastach będących celem wycieczek i pielgrzymek religijnych. Miasta mogą pełnić również funkcje militarne (miasta fortece, np. Toruń w XIX wieku) oraz funkcje polityczne (np. Strasburg), które pełnią wszystkie miasta będące siedzibą ważnych organizacji międzynarodowych.

RTf6vQchWeMHw

Zdjęcie przedstawia Ścianę Płaczu. Na pierwszym planie znajduje się betonowy plac. Chodzą po nim ludzie. Dalej znajduje się wysoka ściana tak zwana Ściana Płaczu. W tle stoi sanktuarium muzułmańskie.

Funkcja miasta nie jest raz na zawsze do niego przypisana. Funkcje miast zmieniają się w czasie, w szczególności w związku z rozwojem społeczno‑gospodarczym czy zmianą systemu polityczno‑gospodarczego. Najlepszym przykładem takich zmian są niektóre polskie miasta, które po 1989 roku przestały pełnić funkcję przemysłową. Wskutek wyżej wymienionych procesów miasta mogą pełnić nowe funkcje, w ten sposób wiele miast stało się ośrodkami turystycznymi. Czynnikami wpływającymi na zmianę funkcji miasta mogą być na przykład: gęstość zaludnienia, stopień rozwoju infrastruktury, struktura zatrudnienia mieszkańców, poziom urbanizacji. Czynniki te mają bezpośredni wpływ na to, jakie funkcje może pełnić miasto. Zjawisko zmiany dominującej funkcji danego miasta nazywamy sukcesją funkcjisukcesja funkcji miastasukcesją funkcji.

Typy zespołów miejskich

Postępujące procesy urbanizacyjne prowadzą do rozwoju miast i stref podmiejskich. Wzrost powiązań społeczno‑ekonomicznych pomiędzy miastami prowadzi do powstania pewnych form skupienia miast, nazywanych też typami zespołów miejskichzespół miejskizespołów miejskich.

Aglomeracja monocentryczna

Jest to zespół miast powiązanych funkcjonalnie i komunikacyjnie, wśród których jedno jest dominujące pod względem pełnionych funkcji. Z reguły miasto centralne (rdzeń) skupia największą liczbę ludności, a wokół niego rozmieszczone są mniejsze miasta satelitarne. Wśród miast satelitarnych wyróżnia się „miasta sypialnie”, których mieszkańcy pracują w ośrodku centralnym. AglomeracjeaglomeracjaAglomeracje monocentryczne związane są najczęściej z miastami stołecznymi i głównymi ośrodkami regionu, przykładem może być aglomeracja Warszawy, Paryża, Londynu, Moskwy, Meksyku czy na szczeblu krajowym aglomeracja Łodzi, Krakowa, Wrocławia.

R3QMo4YfBLVsI

Schemat przedstawia aglomerację monocentryczną. W środku znajduje się duża kula imitująca ośrodek centralny. Połączonych jest z nią 5 mniejszych kuli rozłożonych w równych odstępach. Są to miasta satelity.

Aglomeracja policentryczna (konurbacja)

Jest to zespół miast powiązanych funkcjonalnie i komunikacyjnie, wśród których żadne nie odgrywa wyraźnie dominującej roli. Kilka lub kilkanaście miast pełni równorzędne funkcje i wszystkie się wzajemnie uzupełniają. Konurbacje kształtują się przede wszystkim w okręgach przemysłowych, np. konurbacja Zagłębia Ruhry (Gelsenkirchen, Dortmund, Bochum, Hagen, Essen, Mülheim, Duisburg, Düsseldorf), konurbacja górnośląska (Katowice, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Bytom, Zabrze) czy konurbacje w obrębie Zagłębia Uralskiego i Zagłębia Donieckiego.

R1HAQ2YPsPhKo

Schemat przedstawia aglomerację policentryczną. Kule o różnych rozmiarach są rozłożone nierównomiernie i ze sobą połączone. Są to ośrodki równorzędne.

Megalopolis

Megalopolis to zespół osadniczy zajmujący ogromne przestrzenie, powstały w efekcie łączenia się aglomeracji wraz z ich strefami podmiejskimi. Najbardziej klasycznym przykładem megalopolis jest BOSNYWASH (akronim pochodzący od nazw miast: Boston, New York, Washington) – położone na północno‑wschodnim wybrzeżu USA od Bostonu do Waszyngtonu wraz z takimi miastami jak Hartford, Filadelfia czy Baltimore. Zamieszkuje je ok. 45 mln osób.

R139mOMxxQVeX

Mapa fragmentu Ameryki Północnej przedstawia megalopolis pomiędzy Wielkim Jeziorami. Składają się na nią Chicago, Detroit, Toronto, Cleveland i Indianapolis.

Metropolia (megamiasto)

MetropoliametropoliaMetropolia (megamiasto) to obszar jednej lub kilku aglomeracji, w którym skupiają się ważne instytucje gospodarcze, społeczne, polityczne, kulturalne. Przykładem metropolii jest Paryż, Londyn, Berlin, Amsterdam, Madryt, Rzym, Hanower, Wiedeń czy Monachium.

Miasta postindustrialne

Miasta postindustrialne – ich początki wiążą się z XIX w., lecz ich intensywny rozwój nastąpił dopiero po II wojnie światowej; charakteryzują się szachownicowym układem ulic, gdzie od ulicy centralnej odchodzą ulice boczne; barakowate, gęste zabudowania klasy robotniczej wznoszono początkowo wokół fabryk; w XX w. dzielnice przemysłowe i mieszkaniowe zostały oddzielone.

Słownik